Исламутдин КЪУРБАНОВ касбусуна гёре – муаллим. Узакъ йылланы боюнда Къарабудагъгент районну Къакъамахи юртунда яшлагъа билим ва тарбия берип юрюген. Аслу иши булан янаша ол поэзия ёлунда да чалыша, эки шиъру китапны автору. Ону поэмасын ва шиърусун охувчуланы тергевюне де беребиз.

 

Исламутдин КЪУРБАНОВ

 

Шолай бола жан къурдашлар

 

(Поэма)

 

Табиатда тюрлю гьаллар ёлугъа

Арасында тюрлю жанлы затланы.

Язагъаным къурдашлыкъны гьакъында

Бир-бирине адамланы, атланы.

 

…Къыйын къозлап, байтал оьлген, тай къалгъан.

Татымагъан гьалда ана увузун.

Сыйпайгъанда бетин, башын Жанмурза,

Ичме сююп, ача, пакъыр, авузун.

 

Жанмурзагъа намус тюше ёкъ ерден,

Оьсдюрмесе болмай тайны нетип де.

Эмизликден сют ичире, тумарлай,

Бир-бирде чи ашата каш этип де.

 

Гьар гюн шолай гьалал къуллукъ этиле.

Оьсе, айына, бой сала тай гюн сайын.

Сююп къалгъан «анасы» Жанмурзаны,

Этегенге оьзюню сююп гьайын.

 

Шолайлыкъда он ай оьтюп арадан,

Анасыз тай ете къунан чагъына.

Жанмурзасыз турмай, ону сагъына,

Гёрюнгендокъ, гьазир ете ягъына.

 

Мангалайда къашгъасы бар къунанны,

Ап-акъ тюсде, юлдузгъа парх береген.

Жанмурзаны къунан булан болувун

Айырылмас жан къурдашлыкъ елеген.

 

«Чолпан» деген ат да къойгъан Жанмурза.

Атын айтса, сеслене жан къурдашы.

Етип гелип, ялап бетин къартыны,

 

2.

Къурдашлыкъны тазалыгъы гьакъ герти,

Тергелеген гьаллар тува бир-бирде:

…Эсде ёкъдан авруп къала Жанмурза.   

Чолпан ялсыз, есин тапмай гьеч ерде.

 

Еттинчи гюн эссиз гьалда Жанмурза,

Азархананы биринчи къабатында.

 

Нагагь эси аз замангъа гелсе де,

«Чолпаным» деп эсгере ол атын да.

 

Чолпан пашман, не ашамай, не ичмей.

Есин излей, гьеч затда ёкъ хапары.

Ийис ала, кишней туруп ёл чыгъа,

Юртдан тышгъа багъа ону сапары…

 

Уланы бар Жанмурзаны янында,

Мюгьлетге де таймай огъар къарайгъан.

Ахшам вакъти, больницада адам аз,

Тышгъа багъып эшиклери дырбайгъан.

 

Чаба-ёрта туруп Чолпан-ёлавчу,

Етишгенде больница бар орамгъа,

Асталаша. Дёрт де якъда гёзлери,

Тергев бере оьтеген гьар адамгъа.

 

Шекли болуп, ийис булан гелгендей,

Больницаны абзарында токътай о.

Сонг эс этип, эшиклени ачылгъан,

Коридоргъа гире бирден окъдай о.

 

Гьава алышдырма ачгъан эшикден

Жан къурдашы ятгъан уьйге гире о.

Терезеге ювукъдагъы койкада

Ятгъан еси − Жанмурзаны гёре о.

 

Адап къала авругъанны уланы:

Чолпан гелип атасына исине.

Къайнар гьасиретлик тартгъан буланы.

Гелмес йимик биревню де эсине.

 

3.

 

Яягъына яягъын да тийдирип,

Токътай Чолпан, тама туруп гёзьяшы.

Ругь бергендей бу иссилик, Жанмурза

Гёзюн ача… Гёрюп къоя къурдашын.

 

…Гьайран бола, инанып   да битмей ол,

Хошлукъ гелип бир иржая, бир йылай…

Узатылып, къолу булан Чолпанны

Бетин сыйпай туруп исси къаршылай.

 

Жан къурдашны сыйпайгъаны эм йимик,

Гьалек Чолпан аян кюйде ял бола.

Экевю де бир-бирине бакъгъанда

Аллагь рагьму йибергендей гьал бола.

 

Жанмурзаны жаны бакъгъан Чолпаны,

Ойлашса да еси ташлап гетген деп,

Мюкюр болду сатмагъангъа. Шо аврув

Уьйден сёзсюз гетме борчлу этген деп…

 

4.

 

Гече атны сююп уьйге элтмеге

Къараса да не гьаракат этип де,

Аявлусун къоюп азарханада

Гетмеген дей Чолпан ондан нетип де.

 

Ону англап осал гьаллы Жанмурза

Эртенинде докторуна багъагъан:

− Кююм яхшы, йибер хари уьйге, − деп,

Тилей огъар ачыкъдан айтып ялгъан.

 

Нетме герек, тилеген сонг доктор да

Авругъанны больницадан чыгъара.

Кёмеклешип Жанмурзаны уланы,

Жан къурдашлар шо гюн уьюне бара.

 

Бир-биринден сююнмекден Жанмурза,

Гертилей де, къолай болуп къалгъан дей.

Жан къурдашы – Чолпанындан оьлгюнче

Айрылмасгъа оьзюне борч алгъан дей…

 

* * *

«Сорав болмас хабаргъа» деп айтыв бар,

Тюзю, болмас иш де тюгюл бу хабар.

Къыйын-тынчын англагъандокъ гечикмей,

Жан къурдашлар бири-бирин тез табар.

 

…Бу сёзлени гьайкел этип илигиз,

Жан къурдашлар шолай болур, билигиз!

 

Экев эпсиз эришсе…

 

Яшавда бар, ёлугъа,

Иш уьстюнде эришив.

Шо ерде бек тарыгъы –

Маслагьатлыкъ, гелишив.

 

Ахырда оьчлюк тува

Экевню арасында.

Ачувлу бола гьатта

Якъчылар барысы да.

 

Яшырып оьз атларын,

Шолай эришгенлени

Къыр жанланы атындан

Ачыкъ этейим энни.

 

…Ёлбашчы болуп Аюв

Он беш йыл ишлейгени.

Гёз юмуп гьарам ёлда

Байынды, билгей эдинг.

 

Ара бёлмей гьызарлап,

Гёзю булан да гёрюп,

Аянгъа сала ону

Юреги тюзсюз Бёрю.

 

Арсланкъаплангъа айта

Ону гьарам ишлерин.

Ант эте, сонг иржая

Ачып къабан тишлерин.

 

Арслан тергев этдирип,

Биле гьалны мекенин.

Англашыла Бёрюню

Сёзлери тюз экени.

 

Шо саялы Аювну

Эркин эте ишинден.

Шатлыгъындан шаркъ эте

Ата Бёрю ичинден…

 

Разилигинден Арслан

Бёрюню ишге сала.

Аюв тайгъан къурумгъа

Бёрю ёлбашчы бола.

 

Арадан йыл да гетмей,

Аюв яза Арслангъа:

«Лап сюеген ерине

Бёрю арив раслангъан…

 

Байлагъандай эчкини

Авузуна къапуста.

Шеклик гелмесдей Бёрю,

Ломай урлама уста.

 

Вёре, Арслан, ойлашма

Ачувгъа айта деп мен.

Гьали тюгюл, кёп тезден

Амалларын билемен…»

 

Арсланкъаплан ойлаша:

Бёрю де турса ашап,

Яшыртгъын алып, талап,

Менден де яхшы яшап…

 

Ёкъ… ёкъ олай ярамай,

Муну ишде къойгъунча,

Тез тайдырсам дурусдур,

Бир янымны ойгъунча.

 

Чыкъгъан деп инамлыкъдан,

Бёрю де ишден гете.

Ойчулар булан Арслан

Олтуруп пикир эте.

 

Бёрюню къойсам – Аюв,

Аювну къойсам – Бёрю,

Арз этелер, ачувлу,

Болмай бир-бирин гёрюп.

 

Шолай болгъан сонг энни,

Ишге кимни алайым?

Къоркъач къоян къолайдыр,

Ону сама салайым…

 

Деп токъташып, чакъырып,

Къоянны ишге ала.

Шо гюнден сонг гелеген

Арзалар да токътала.

 

Къылыкъ маънасы шулай:

Экев эпсиз эришсе,

Эришивден не геле?

Натижада, уьчюнчю

Адам ишден тюзеле…