«Сый уллунуки, сув гиччиники» деген айтывну маънасын яш заманыбыздан берли де уллулар оьзлер гёрсетип, англатып гелген. Озокъда, уллугъа абур-сый этмек гьар заманда да макъталгъан. Гьюрмет болмагъан ерде берекет де болмай деп де айтыла. Мени гьисабымда янгыз уллулагъа тюгюл, адамлар бир-биревге гьюрмет этмеге герек. Инсанланы юрегинде инсанлыкъ ругь болмакълыкъ шарт. Озокъда, уьйде, ожакъда уллу яда гиччи болсун, бир-биревге этилеген гьюрметден яшлар да уьлгю ала.
Яшда гёрген яшынмас дегенлей шолай ожакъда оьсген яшлар тар-биялы, рагьмулу болажагъына шеклик де ёкъ. Уьюнде, ожагъында бирев-биревге, хоншусуна, дос-къардашына гьюрмет булан янашагъанны гёрмеген, сезмеген яшлардан абур-сый къаравулламагъа тюшеми? Айтагъаным, гьюрмет янгыз уллулагъа тюгюл, яшлагъа да, лайыкълы адамлагъа да этмеге герек. Бизин айланабыздагъы жан-жанываргъа да гьюрмет этмеге тийишли. Тилсиз жангъа кёмек этмек де, гьатта ёлда оьтюп барагъанда итге, мишикге ёл бермек де гьюрмет этив ва бир заманны ичинде инсанлыкъдыр. Инсанлыкъ–къылыкъланы инг асилидир.
Ёлда оьтюп барагъанда школа чагъына етишмеген яшланы арасында да, дагъы да эслилери де итлеге, мишиклеге де бакъгъан якъда тюрлю-тюрлю янашывну эс этесен. Бирлери мишикни яда итни сыйпап, ушанып оьте буса, башгъалары таш алып атып, аягъы булан тебип гетеген гёрюнюшлеге рас боласан. Я, шу жан шогъар не яманлыкъ этген экен деген ой геле. Озокъда, бир яманлыкъ да этмеген. Шону рагьмусузлукъ, гьатта вагьшилик деп гьисап этмеге ярай. Жан-жаныварны къызгъанмай, гиччиден азап чекдирмеге болагъан яшлардан уллу болгъанда не ишлер къаравулламагъа тюше? Яшлыгъындан, англавсузлугъундан эте деп, ёлгъа йибермеге де ярай. Тек торайгъанда шолай яшлар уллу вагьшиликлер этмеге де бола. Психологланы пикруларына гёре уьйде ата-анасыны янындан гьайсыз, тергевсюз къалагъан яшларда рагьмусузлукъ тувулунмагъа бола. Шолай да, уьйде уллулар яшларына яхшыны, яманны англатып, къылыкъ-тарбия бермейгенлигинден амалгъа геле.
Мисал учун Агъачавулда болгъан агьвалат. Шо ишни оьрюм яшлар не себепден этгенни анг-ламагъа къыйын. Аякъмашин гьайдап барагъан, оьзлерден шайлы гиччи яшны уьстюне машин гьайдап къоркъуталар. Шо яман иш экенни биле туруп яшны гёнгюн буза, къаркъарасына зарал эте. Булай ишлеге рагьмусузлукъ, вагьшилик деп айтмай, не деп айтарсан. Яшланы негер буса да бир затгъа янашыву кёбюсю гезиклерде ата-анасыныкине ошай. Яшынгны тарбиялагъанча, оьзюнгню тарбияла деп негьакъ айтылмай чы.
Тарбия ожакъдан башлана буса да, къырда, жамият арада, школада узатыла. Школаларда охувчу яшланы тарбиялавда алда муаллимлени кёп уллу къошуму бар эди. Тек бугюнлерде тарбиялав ишлер школаларда акъсагъан. Яшлар алда муаллим айтгъангъа къулакъ асып, насигьатына тынглай эди. Гьалиги яшланы англавлары да, дюнья къаравлары да алышынгъан. Олар оьзлени турушу, ою пикрусу дурус экенине артыкъ инана. Эришмеге, хатасын инкар этмеге амыракъ бола. Тек яшланы психологиясын англайгъан муаллимлер не тюрлю четим хасиятлы яшланы да эбинден гелмеге бажара. Охувчу яшланы айтывуна гёре, школаларда охувчулагъа кем ва намусуна тиеген сёзлер айтагъан, ат тагъагъан муаллимлер бар. Охувчу нечакъы осал охуй буса да, сенден биревде болмажакъ, такъа баш, бош баш ва башгъа дагъы да юрегине тиеген кем сёзлер айтмагъа герекмей. Шолай янашыв яшланы тарбияламай, охувгъа муштарлы этмей, терсине муаллимлеге ачувлукъ тувдура, оьч эте. Йылы сёз йыланны да кебинден чыгъарыр дегенлей охувчулагъа да арив сёз булан англатса яхшы якъдан таъсир этмеге амал болур. Гьасили, гьюрметли янашывну янгыз яшлардан, гиччилерден талап этип къоймай, гиччи болсун, уллу болсун–бир-биревге гьюрмет этмеге, инг асил хасият инсанлыкъны къанунларына гёре яшамагъа герекдир.
