Россияны Гьукуматыны таклифине гёре, уьлкебизни оьзге регион­ларында йимик, Дагъыстанда да агьамиятлы масъала гьисапда токъташдырылгъан янгы инвестиция проектлени яшавгъа чыгъа-рылывуну масъаласы токътагъан. Шогъар байлавлу болуп генг кюйде гьакълашыв да юрюле.

Гьали-гьалилерде ДР-ни Гьукуматыны Председатели Абдулмуслим Абдулмуслимовну сиптечилиги булан Дагъыс­танны экономика ва территория оьсюв министрини борчларын заманлыкъгъа кютеген Солтан Гьажиевни башчылыгъы булан оьтгерилген генг­ешни гьасил-лери малим этилинди.

 

Онгайлыкълар болдурула

 

Буссагьатгъы вакътиде Дагъыстанны муниципал къурулувларында лап да аслу 4 тармакъда эсгерилген министерликге тиеген 9 янгы инвестиция проектлени яшавгъа чыгъармагъа гёз алгъа тутулунгъан.

Янгы инвестиция проектлени оьлчевюнде респуб­ликабызны гележеги учун лап да тарыкълы къуллукъланы ва малланы болдурувгъа 58 миллиард манат акъча маялар гёрсетилинген. Гёрсетилинген ломай харжланы асувлу кюйде къоллавну натижасында бизин республикабызда ишге гючю чатагъан тайпалар учун юрт хозяйствода, ишлетив промышленностда, ягъарлыкъ табии газны ва электрик токну къоллавчулагъа етишдирив масалалар айрыча эсгериле. Магьачкъала аэропортда да халкъара даражадагъы гьар тюрлю онгайлы къуллукъланы яратывда  дагъы да 1352 янгы ишчи ерлер ачмагъа умут этилине.

–  Пачалыкъ кёмек гьисапда инвестиция проектлеге гёрсетилинеген къошум акъча маялар-субсидиялар  оьз ишинде гёрмекли натижаланы малим этмеге бажарагъанлагъа биринчи гезикде берилегени гьакъда айрыча эсгермеге тюше, – деди Солтан Гьажиев оьзю­ню баянлыгъында. – Инвестиция проектлер учун бизин республикабызда айрыча хас топуракъ фонд ачылгъаны да негьакъ тюгюл. Неге десегиз, артдагъы йылларда инвестиция проектлер учун топуракъ пайланы пайдаландырывну масъаласы белгили себеп­леге гёре къыйынлашгъан  эди. Шогъар байлавлу болуп ДР-ни Башчысы Сергей Меликов гьали-гьалилерде ерли муниципал къурулу-вларына,  пачалыкъ къурумланы ва къуллукъланы башчыларына айрыча буварыв этген.

Топуракъ пайланы мадарлы далапчы адамлагъа ва къурумлагъа гёрсетивде, налогланы тёлевде, инвестиция майданланы оьлчевюнде гьар тюрлю онгайлы къуллукъланы яратывда пачалыкъны янындан ­енгилликлер болдурулагъаны гьакъда айрыча эсгермеге тюше. Неге десегиз, алдан берли де маячылар оьзлени харжын онгайлы инвестиция майданлагъа бакъ-дырмагъа муштарлы экени гьакъда унутма ярамай.

 

Кемчиликлеге ёл берме тюшмей

 

ДР-ни Башчысы Сергей Меликов янгы инвестиция проектлени яшавгъа чыгъармакъ муратда топуракъланы асувлу кюйде пайдаландырывгъа чатакъ салагъан кемчиликлени  аян этме тюшегени гьакъда къатты кюйде буварды. ДР-ни Гьукуматына ва ону топуракъ байлыкъларыны ва мюлк масъалалар булан машгъул болагъан минис­терлигине хас тапшурув берилди. Бир нече йыллар алда инвестиция проектлер учун айырылгъан топуракълагъа баш болуп токътагъан инамлыкъдан чыкъгъан далапчыланы къолундан алып, республика еслигине айландырмакъ учун тийишли чаралар гёрюлежек.

–  Далапчылыкъны оьсювю учун къолланмай турагъан «Кавказ» деген федерал ёлну ва тюзлюк бойдагъы шагьарланы, денгиз ягъалардагъы топуракъ пайланы асувсуз къалгъан къысматын тергевге алып, янгы инвестиция проектлер учун пайдаландырыв бугюнню аслу масъаласы, – деди Сергей Алимович. – Кемчиликлени яшырма тюшмей, экономиканы ачыкълашдырывну борчларына гёз юмагъанлыкъ зараллы.

 

Далапчылыкъны якъламакъ гьажатлы

 

Белгили болгъаны йимик, бизин республикадагъы юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъларыбызны 80 процентге ювугъу тюзлюк бойдагъы районларда ерлешген. Айтмагъа сюегенибиз, шо топуракъланы агропромышленный тармакъда тувулунгъан талапланы гьисапгъа алып асувлу кюйде къолламакъ учун далапчылыкъны якълап гьар тюрлю онгайлыкъланы болдурмакъ муратда  иш гёрмеге  тарыкъ бола.

Бугюнлерде Магьачкъалада «Дослукъну уьюнде» оьтгерилген уллу генгешни ортакъчылары гюнлюк низамгъа салынгъан «Территорияланы ва бизнесни оьсювюнде пачалыкъ оьлчевдеги кёмеклешивню ёллары» деген темагъа байлавлу гьакълашдылар. Уллу бизнесни, финанс-кредит къурум-ланы вакиллери, ДР-ни Гьукуматыны Председатели Абдулмуслим Абдул-муслимов, регионну юрт хозяйство ва сурсат министри Мухтарбий Ажеков ёлдашлар увакъ ва орта бизнесни оьсювюне ян тартып пикру алышдырды ва гележек учун пайдалы таклифлени арагъа чыгъарып, къабул этилинди.

Генгешде республикабызны агропромышленный комплексинде яшавгъа чыгъарылагъан инвестиция проектлени гьакъында Мухтарбий Къошманбето-вич эркин кюйде маълумат  берди. Оьзюню янындан топуракъланы асувлу кюйде ишлетмек учун далапчылыкъ булан машгъул болмагъа муштарлы мадарлы тайпалагъа да пачалыкъ программаланы оьлчевюнде гёрсетилинген акъча маялар булан кёмеклешмеге разилигин билдирди. Шону учун бизнес-проектлени гьазирлейгенлеге де министерликни янындан иштагьландырывну ёллары ахтарыла ва пайдаландырыла.

– Республикабызны аграр тармагъында 300-ге ювукъ инвестиция проектлени яшавгъа чыгъармагъа гёз алгъа тутулунгъан, – деди ол оьзюню гьисап беривюнде. – Буссагьатгъы вакътиде шоланы 14-вю инвестиция проектлени республика реестринде де гьисапгъа алынгъан. Республикабызны агропромышленный тармагъында маяланы янгы предприятиелени къурмакъ учун харжламагъа тарыкъ. Тезгилерин де янгы къураллар булан ясандырыв – агьамиятлы масъала. Гьайванчылыкъда, бавчулукъда, ишлетив промышлен-ностда ва оьзге  мердешли тармакъларда пачалыкъ кёмек гьисапда гёрсетилинген гьар манатны уьстюне дагъы да 4 манат бюджетде тюгюл харжланы къолламагъа гьаракат этилине. 2023-нчю йылда аграр тармакъда 108 проект учун 2,8 миллиард манатны оьлчевюнде бюджетде тюгюл харжлар да пайдаландырылды. Шолай имканлыкъланы ахтара, танглай туруп, аграр тармакъда да далапчылыкъны  пачалыкъны ва маячыланы кёмеклешивю булан якълав арта бара. Шолайлыкъда, сурсат аманлыкъ учун юрюлеген гьаракатда гёрмекли натижалагъа етишмеге имканлыкълар яратылынагъаны да оьсювге ёллар ача.

 

Сурсат аманлыкъгъа харжлар кемимей

 

Пачалыкъ программаларда гёрсетилинген ва шолай да мая­чыланы харжлары аграр тармакъда аслу гьалда ашамлыкъ ва ишлетив про-мышленностуну предприятиелерин къурувгъа ва пайдаландырывгъа бакъдырыла. Гетген эки йылны ичинде тармакъны оьс­дюрювге 1 миллиардгъа ювукъ харж этилинген эди. Шону натижасында чалтикни тазалайгъан, эт ва акъкъатыкъланы гьазирлейген предприятиелер къурулду. Бугюнлерде айлана якъдагъы къоллавчуланы талапларына гёре ашамлыкъ малланы оьлчевлери ва сан яны арта. Уьстевюне, асувлу иш гёреген предприятиелерде гьазирленген юрт хозяйство маллар тыш пачалыкълагъа валютагъа экспортгъа да йибериле. 2024-нчю йыл дагъы да 40 миллион долларгъа мал йибермеге умут этилине.

Республикабызны юрт хозяйство къуллукъчулары гьар тюрлю оьлчев-лерде оьтгерилеген ярмакю-выставкаларда савгъатлы ерлеге ес болагъаны далапчылыкъны оьсювю булан тувра байлавлу экени гьакъда унутма тюшмей. Шолайлыкъда, айлана якъдагъы базарларда сатылагъан малланы оьлчевлери къолайлаша ва багьалары ёрукълашдырыла.

Бу йылгъа да республикабызны аграр тармагъыны асувлулугъун артдырывгъа байлавлу болуп 2,5 миллиард манатны оьлчевюнде пачалыкъны янындан инвестиция акъча маялар айырылгъан. Шо да далапчылыкъны оьсдюрювге бакъдырылгъаны гележек учун инамлыкъны тувдура. Дагъыс-танны аграр тарма­гъына этден, сютден ва авлакъ ниъматлардан, емишлерден гьазирленеген малланы къадарын ва сан янын артдырмакъ учун 15 миллиардгъа ювукъ акъча маяланы къолламагъа гёз алгъа тутулгъан.

Дагъысын айтмагъанда, ­янгыз «ДагМясо» деген ихтиярлары дазулан-дырылгъан жамиятны 1,5 миллиард манат акъча маялары булан  йылда 5 минг тон эт маллар гьазирлейген завод къурулуп ювукъ заманны ичинде пайдаландырывгъа берилежек. «АлиЯк» деген ООО  маячы гьисапда 400 сыйыр сакъланагъан ферманы къуруп ишге салмакъ учун 1 миллиард акъча маяларын харжламагъа токъташгъан.

Шолайлыкъда, мадарлы далапчылар айлана якъдагъы талапланы да гьисапгъа алып онгайлы ерлени ахтара ва танглай. Регионну бюджетине лайыкълы къошум этеген агротуризмни оьсдюрювге де ёллар ачыла. Янгы ишчи ерлер ачыла ва бюджетлеге гелеген налоглар къолайлаша.

 

Къ. КЪАРАЕВ.