1941-нчи йылда Гитлер Совет Союзгъа чапгъын этме ойлаша туруп, аз заманны ичинде чайып чыкъма сюйген болгъан. Тек ону ойлары шиша кажин йимик увалгъан, даву буса 5 йылгъа узатылгъан. 1941-1945-нчи йыллар уьлкебиз учун инг де къыйынлы заман болгъан.
Шо давда авур тас этивлер де, артгъа тартылывлар да кёп болгъан, тек шону булан бирге даимликге эсде къалар давлар да, алгъа барывлар да болгъан. Шоланы бириси Сталинградны боюндагъы дав. Сталинградны тюбюнде немис асгерни аркъа сюеги сынгъан деп гьисаплана.
тарихинде Сталинградны тюбюнде йимик дагъы бир заманда да, бир ерде де не дав болуп да асгеринден шонча адам оьлмеген», — деп яза немис тарихчи. Гертиденде, Сталинградны боюнда немис асгерлер 1,5 миллион адамын тас этген. Бизин асгерлени 1943-нчю йылны 10-нчу январдан 2-нчи февраль болгъан чакъы давну ва чапгъынны натижасында немислени 22 дивизиясы дагъытылгъан, 91 минг адамы есир этилинген, шоланы ичинде 6-нчы «Германия, армияны башчысы фельдмаршал Паулюс булан 2500 офицер ва 24 генерал болгъан.
Шо давларда бизин якълылар да актив ортакъчылыкъ этген. Эндирейли Насрулла Лачинов шоланы бириси.
Насрулла (огъар Насу деп де айталар) 1920-нчы йылда Эндирейде тувгъан. Ол агьлюдеги 9 яшны бириси, уллу агьлюню сакъламакъ учун атасына кёмек эте туруп, агъалары булан загьматгъа яшлайын къуршалгъан. Атасы, нечик къыйын буса да, яшланы охутма токъташа Насрулла юртдагъы 7 класны битип, Хасавюртдагъы педучилищеге тюше. Яхшы къыйматлар булан охуй, уьчюнчю курсну битгенде, ону шагьардагъы 3 номерли школагъа муаллим этип сала. Ол охувун давам эте, бу гезик буса ол Буйнакск шагьардагъы сатыв-алыв техникумну битдире. 3-4 йыл Дылымдагъы райпода ишлей ва 1940-нчы йылны октябрь айында ону Къызыл Армияны сыдраларына чакъыра. Ону гиччи командирлер гьазирлейген, Житомир областны Овруч деген шагьарда ерлешген 21-нчи авиадивизионгъа охума йибере. Дав башланма бир ай къалгъанда охуп бите. Сержант Н.Лачинов, авиасавутну мастери этип, Гюнбатыш Украинадагъы Проскурово деген шагьардагъы 234-нчю авиполкгъа йибериле.
— Сонгугюн, 21-нчи июньда, солдат яшлар асгер бёлюкню янындагъы юртда бийивлеге баргъан эдик, — деп эсгере Насрулла. – Баягъы, бийивлер узатылып, танггъа таба къайтдыкъ. Айтардай юхлап да битмеген эдик, бирденден ала-топан къобуп гетди. Баягъы, мени бёлюгюме, тез заманны ичинде самолётлагъа савут юклемек эди. Шону биз чалт кютме герек эдик. Бир-бирде чи яныбызда атылагъан бомбалагъа да къарамай чаба эдик. Немислени башына тюшген гьар бомба уьстюнлюкню ювукълашдыражакъны биз биле эдик.
— Немислер чапгъын эте туруп, бизин асгер бёлюкню Сталинградны тюбюне ерлешдирди, — деп давам эте ол. — Бары да яндан къуршавгъа алынгъан шагьар бойдан самолётлар бомба алып 3-4, бир-бирлери чи 5 керен де уча эдилер.
Сталинградны тюбюнде гёрсетген къоччакълыгъы учун Насрулла Лачинов ва дав ёлдашлары савгъатлана: Насруллагъа «Къоччакълыгъы учун» деген медаль бериле.
Октябрь айда Паулюсну яяв ва Гот деген генералны танк армиялары биригип, Сталинградгъа гьужум эте, тек гючлю къаршылыкъ гёрюп, артгъа тайыша. Совет асгерлер чапгъын эте ва Паулюсну армиясын къуршай. Къуршавдагъыланы сакълама Насрулла Лачиновну бёлюгюн де сала.
— Къуршавдагъы фельдмаршалгъа кёмек этмек учун не чаралар да гёрдю, — дей Насрулла Садуллаевич. – Кёбюсю гьалда самолётлардан асгерге опуракъ ва сурсат ташлай эдилер. Бир гече оьрден таба парашют булан къаралдын зат тюшюп геле. Яшлар булан шогъар багъып атышдыкъ. Диверсант деп тура эдик, уллу тавуш булан ерге къап тюшдю. Ачып къарайбыз: экмек, тушенкалар, колбасалар, татлиликлер. Тёлеге де гирип, яхшы тойгъанча ашадыкъ. Муна шулай Гитлер бизге Янгы йылгъа савгъат этген эди.
Насрулла къуллукъ этеген 16-нчы гьава армия Курс бойларда да гючлю дав этген. Шонда Насрулла яралангъан. 1-нчи Белорусь фронтгъа гиреген 16-нчы гьава армия булан Насрулла Белоруссияны, Польшаны ва Герминияны азат этивню ортакъчысы. Давдан сонг да 1 йыл асгерде къуллукъ этип, ол уьйге 1946-нчы йылны ахырларына къайта. Ону тёшюн Ватан давну II даражалы ордени, «Къоччакълыгъы учун», «Сталинградны къорув учун», «Варшаваны азат этив учун» ва шолай башгъа медаллар безей. Мундан сонг чакъырылып давгъа гетген агъасы да, иниси де сав къайталар.
Насрулла агьлюсю Шугьанат булан татувлу агьлю къуруп яшагъан, оланы 6 авлети, 14 авлетлерини авлетлери, оланы да яшлары ата-аналары йимик яшап туралар.
Бугюнлерде Сталинградны тюбюнде болгъан давланы 67 йыллыгъын эсгерип, жыйынлар ва ёлугъувлар оьтгериле. Шо давну ортакъчыларын къутлай, олагъа узакъ оьмюр ва савлукъ ёрай. Шо ёравланы биз, немис черивлер булан бетге-бет тартынмай ябушгъан ва Уьстюнлюкню гюнюн ювукълашдыргъанланы бириси болгъан, Насрулла Лачиновгъа да айтабыз.
