Чубарала емишни берекетли заманы
Гьар йыл Дагъыстанда гюзлюклерден къайры да, минг гектарлар булан тюрлю-тюрлю яшылчалар ва бахча оьсюмлюклер чачыла. Шоланы арасындан харбузну гьакъында айрыча айтма сюемен.
Харбузну Ватаны деп Къыбла Африканы Калахари деген дангылы гьисаплана. Харбуз бырынгъы Египетде, сонггъу йылларда буса Персияда, Арабыстанда, Индияда ва Орта Азияны пачалыкъларында оьсдюрюлген. Россиягъа буса харбуз 17-нчи юз йылларда гелген.
Дагъыстан – бахча оьсюмлюклени оьсдюрмек учун чакъ ва гьава яндан онгайлы бой. Гетген йыл шо татли бахча оьсюмлюк 193 минг тон болдурулгъан эди. Демек, гелими яхшы болагъан харбузну оьсдюрегенлени санаву артды ва 2022-нчи йылда Дагъыстанда 8,6 минг гектар ерде болгъанны ташдыра. Шону 60 проценти Ногъай, Къызлар ва Бабаюрт районлагъа тие. Харбузну заманы август деп гьисапланса да, шо чубар-ала емишлер базарларда ва тюкенлерде июль айны башында сатылма башлады.
Бажарывлу далапчылар харбузну плёнканы тюбюнде эрте язбашда оьсдюрме де уьйренген. Шону учун да харбузланы бишивю бир айлагъа алгъа теберилген, демек, гьалигилер оланы янгы къайдада оьсдюре.
Мисал этип Къызлар районну «Арешевка» деген хозяйствосун алайыкъ. Тамчы къайдада сугъарылагъан 50 гектар ерге олар бу йыл «каристан» деген журасын оьсдюрген. Шо буса ари-бери ташыйгъангъа чыдамлы, эрте бише ва татувлу. Шону учун да харбузну сатып алма гелегенлени санаву кёп, олар татли емишни Россияны тюрлю-тюрлю шагьарларына етишдире. Бу хозяйствода харбузну болдурмакъ учун 2 бригада къурулгъан, олар айтагъан кюйде, 1 гектардан 60 тон харбуз жыя ва 1 харбузну орта авурлугъу 10-12 килогъа ете. Эгер бираз къойса, 20 килогъа ерли етишдирме де бола. Уллу харбузлар айтардай алынмай, аслу гьалда адамлар 6-10 килолукъ харбузланы ала, шо агьлюге бир ашама бола. Харбуз бишгенни бахчада ишлейгенлер «къарав булан билебиз, татувун буса ялав булан» деп масхара этелер.
Химия къошуп, харбузну тез бишеген эте дегенлеге де тынглама герек. Эгер де харбузну ичинде акъ йибеклер бар буса, харбузгъа артыкъ дарман къошулгъан деп гьисап этиле.
Бир-бир хозяйстволардан харбузну тарлавдан килосун 3 манатгъа алма да бола дей, базарларда ломмайын 5-6 манатдан бере, неге тюгюл бу йыл харбузну йылы деп гьисаплана. Шу райондагъы «Сириус» деген фирманы башчысы Абдулла Гьасанов гьар гюн Москвагъа 20 тон харбуз йибере ва килосун 8-10 манатдан сата. Алывчулар буса оьзлени багьаларын токъташдыра.
Бу хозяйствода урлукълар да болдура. Эгер де оьзлер урлукъланы тыш пачалыкълардан ала буса да, олар оьзлер болдургъан пастанны ва харбузну бир урлугъун 5 манатдан сата. Алывчулар да рази, неге тюгюл бир урлукъдан 5-6 харбуз оьсе, гектардан буса 60 тонгъа ерли алма бола.
Харбузну 90 проценти – сув, шону учун да иссиде шону ашамакъ пайдалы. Кёбюсю гьалда уллулар ону газы булангъы сувну яда сокну орнунда къоллай. Харбузда къаркъарагъа тарыкъ углеводлар, кислоталар да бар. О къаркъарадагъы сувну къувалай, адамны терисин арив эте ва къантамурланы генглешдире. Шону учун да ону нервалардан ва юрекден авруву барлагъа врачлар да таклиф эте.
Гьали харбузну инг де ашайгъан, пайдасы кёп заманы. Къутгъармагъыз!..
Бизин мухбирибиз.
