Дагъыстанны экономикасына уллу къошум этеген ерли иш къурумлар йыл сайын арта. Шоланы арасындан къушчулукъ тармакъны алсакъ да гёрюне. Къарабудагъгент, Буйнакск ва башгъа районларда да шо тармакъ булан доланагъанланы хайырлары артгъан.
Хасавюрт шагьарда, шолай да шо районну юртлары — Боташюртда, Къурушда, Эндирейде ва Яхсайда ал йыллардан берли къуш эт болдуруп ишленип тургъан. Бугюнлерде де «Тотурбийкъала», «Эндирей», «Хасавюрт», «Вымпел 2002» деген уллу къуш фабриклер булан янаша 10-дан да къолай сабанчы ва 100-лер булан оьз есликдеги хозяйстволарда да тавукъ оьсдюрюле.
Шолардан инг де гёрмеклиси ва белгилиси – Ботаюртдагъы «Батыр-бройлер» деген ихтиярлары дазулангъан жамият компания. 2008-нчи йылда, Ботаюртдагъы кётюр болгъан къуш фабрикни бир боюн алып, юртлу Аштар Батыров къургъан шо хозяйство бугюн Дагъыстанда чы нечик де, савлай Темиркъазыкъ Кавказда тенги ёкъ компания болду. Шону къурулушунда инг янгы технологиялар къоллангъан. Ичиндеги къураллар Франциядан, Германиядан, Нидерландыдан, Бельгиядан ва Польшадан гелтирилген. Шолар муна нечакъы йыл тетиксиз ишлей.
Компанияны «Славный край» деген аты булангъы гьалал малы республикадан къайры, Москва, Тёбен Новгород, Къазан, Аштархан, Пятигорск шагьарлагъа, Ингушетиягъа йибериле. Шондан къайры да, 90 гюн айрыча багъып оьсдюреген француз тавукъланы эти «Реал Чикен» деген аты булан янгыз Москвадагъы ресторанлагъа бериле.
Бу уллу комплексде арив алапалар да алып, юзден де артыкъ адам ишлей. Янгы биналар, цехлер, майданлар, емлер гьазирлейген завод, тавукъну соягъан ва тазалайгъан айрыча ерлери булангъы бу комплексни оьсювюне юз миллионлар булан акъча салынгъан.
Оьтген 10 йылны ичинде Аштар Батыров адамланы ишге янашагъан кююн бюс-бютюнлей алышдыргъан, эсги биналаны янгыртгъан, этни ишлетип мал чыгъарагъан цехлер къургъан. Комплексде бирге 340 минг тавукъ оьсдюрме бола.
15 йылдан белгили компания болмакъ учун аз къыйын тёгюлмеген.
Аз заманны ичинде уьлкени бир боюна белгили компания болмакъ ва сан янлы маллар чыгъармакъ учун яшыртгъын сыры барын-ёгъун, шонча йыллар тыш пачалыкълар булан тыгъыс байлавлукъда ишлеп тургъан компаниягъа, пачалыкъгъа къысаслар-санкциялар билдирилгенде не четимликлер болгъанны, алынагъан малны санав ва сан янына зарал болгъанын-болмагъанын ва бугюнлерде нечик ишлеп турагъани билмек учун, мен шо компанияны генеральный директоруну борчларын кютеген Казбек Уланбеков булан ёлукъдум. Гезиги булан соравлар берип, жаваплар да алдым.
– Шу компанияны башы, есиси, Аштар Батыров – ботаюртлу. Ол рагьат турагъан адам тюгюл. Юрегине тутгъан ойну яшавгъа чыгъара. Къайсы ишни башлай бусанг да, натижасы башында ойлашылынгъан пландан гьасил бола. Аштар болгъаны болар деп айланмагъан. 10 йылдан ишни шулай даражагъа етишдирмек учун гечеси-гюню булан, бажарывлу адамланы да къуршап ишлеген. Бу къуш комплексни баш офиси Москвада, тек хозяйствогъа гелгенде, шуну къургъан ва шу даражагъа чыгъаргъан Аштар Батыров аякъларына этиклер де гийип айлана бола. Ол гьалны оьзю гёре ва шону тезликде чече.
Эгер де башлапгъы йылларда ол дагъыстанлыланы сан янлы, пайдалы ва учуз тавукъ эт булан таъмин этме ойлашгъан буса, артдагъы йылларда Россияны уллу шагьарларын да таъмин этме башлагъан. Башлап оюна тутгъан планларын ол артыгъы булан толтургъан ва бугюнлерде Темиркъазыкъ Кавказда тенги ёкъ иш къурумгъа айлангъан. Толу ишлеме башлагъан 9 йылны ичинде бу хозяйство райондан ва республикадан къайры да, къуш этден этилинген маллар булан савлай Россиягъа танывлу болуп тура. Ингдеси — маллары сан янлы ва пайдалы.
Неден башлагъан деп сорасанг, Ботаюртдагъы къуш фабрикни яртысын алгъан, ичин-къырын янгыртгъан. Башлап шонда инкубатор къургъан. Сонг шону инг яхшысына айландыргъан, бара-бара генглешдирген. Гьали шо инкубаторда йылда 25 миллион жижек чыгъара. Дагъыстангъа тарыкъ жижеклени 40 проценти шу инкубаторда чыгъарыла. Аз санав тюгюл. Шоланы бирлерин сатабыз, къалгъанларын оьсдюребиз. Уьстевюне, оьсдюрюлген тавукъ этден 120 тюрлю мал чыгъарабыз. Шо маллар халкъны арасында яхшы яйыла десем, ялгъан тюгюл, гьатта Россияны башгъа шагьарларында да шо малны багьасы бар.
– Балики бу хозяйствогъа жижек чыгъарып сатса пайдалыдыр?
– О бир яны, бирдагъы янын айтсакъ, мунда кёп биналар бар, шоларда бройлер тавукъланы оьсдюрмек де – Аштар Мухтадировични проектини бирдагъы яны. Эгер де ол оьзюню ишини башында 6 эсги бинада ишлеме башлагъан буса, гьали дюньяда къуш эт болдурувда не янгылыкъ бар буса, шу комплексде къоллана. Оьсдюрмекден къайры, йылда биз болдургъан тавукъдан 4 минг тон эт ишлетебиз. Иш ону булан да битмей, шонча жанны оьсдюрмек учун ем тарыкъ. Шону учун да Аштар Батыров 75 миллион чыгъарып, оьзюню ем этеген заводун къургъан. Шо завод йылда 40 минг тон 5 тюрлю ем гьазирлей. Шо ем бизге бола, 10 минг тонун тарыкъ сабанчы хозяйстволагъа да сатабыз. Шо хозяйстволагъа бизин булан иш юрютме онгайлы, жижеклерибизни де, шолагъа емни де бизден ала, демек, эгер бир кемчилик болса, къырыйындабыз, айтып да, талап этип де бола. Бирдагъы аслу затны да эсгерме сюемен. Ем гьазирлевде адамгъа зарал болагъан бир къошумлукъ да къолламайбыз.
Жижек-тавукъ сакълавда аранны иссилигин ва ем беривюн автоматлар кюте. Шо буса бир адамгъа кёп жангъа къарама имканлыкъ бере.
Бирдагъы яны, шо тавукъланы гьалал кюйде соягъан ва оланы тазалайгъан цех къурмакъ эди. Шо да сёз тапмасдай янгы къайдада этилинген ва бугюнлерде сагьатда 3,5 минг тавукъну ишлетеген кюйде къурулгъан.
Дагъы да айтсам, 2016-нчы йылда тавукъ этни терен ишлетеген цех къургъанбыз, шолардан колбасадан башлап, кюрзелеге ерли 120 тюрлю мал да этебиз.
Йымырткъадан къапасагъа ерлиги ёл бизин къолубузда болажакъ
– Артдагъы 2 йылны ичинде Россиягъа кёбюсю пачалыкълар санкциялар билдирди, шолар сизге четимлик этдими?
– Биз 10 йыллардан да артыкъ гюмрюк бирликге (Таможенный союз) гиреген Къазакъстан ва Белорус пачалыкълар булан аралыкълар юрютюп ва шолагъа жынслы йымырткъа ва жижек етишдирип тургъанбыз. Шоланы да биз Чехиядагъы Mach Drubezh, Словакиядагъы Mach Hydina ва Венгриядагъы Baromfi COOP деген корпорациялардан ала эдик. Тавукъланы буса Германиядагъы Cobb Germany фирмадан гелтирип турдукъ. Санкциялар билдирилгенде, шолар булангъы аралыкъ ва тыш пачалыкълардан гелеген жынслы йымырткъа токъталды. Оьзюбюзге гьайын этме тюшдю. Шону учун да Аштар Мухтадирович шоланы оьзюбюз болдургъанны яны. Йылда 40 миллион йымырткъа болдурмакъ учун жынслы тавукълар оьсдюрмек муратда 1,5 миллиард манатлыкъ проектлер этилди, ер онгарылгъан ва тезде шону яшавгъа чыгъарма башлажакъбыз. Шо проектни ишге салмакъ учун маячылар булан да дыгъарлар этилинген, шо бойгъа электрик гюч етишдирмекни гьайын этип турабыз. Демек, биз тыш пачалыкълардан харлысыз ишлемеге гьазир болуп турабыз. Шону ишге салсакъ, йымырткъадан къапасагъа ерлиги ёл бары да бизин къолубузда болажакъ.
«Батыр-бройлерни» айрыча транспорт компаниясы бар, Россияны 20 регионуна, гьатта 3 минг чакъырым ариге де янгы чыкъгъан жижеклени ва жынслы йымырткъаны 2-3 гюнню ичинде етишдирме гючю бар. Айтагъаным, дазулар ябулса да, биз яйылып къалмажакъбыз. Бирдагъы ерин де эсгерейим, гьали бизин булан аралыкълар юрютеген сабанчы хозяйстволар болдургъан тавукъну да алмакъны ва ишлетмекни гьайын этип турабыз. Эгер де жижекни ва емлени бизден алса, бизин талапларыбызгъа жавап бережек. Олар тавукъну оьсдюрсе бола, къалгъан янын биз этежекбиз. Бизин мал береген ерлерибиз, шоланы сатагъан хас тюкенлерибиз бар. Артдагъы оюбуз – сабанчы хозяйстволагъа тавукъ сатмакъ. Олар шондан оьзлер жынслы йымырткъа алма да, сюйсе жижек чыгъарма да болажакъ.
Бизин бир къыйыныбыз бар, шо да чачыв ерлерибиз ёкъ: ашлыкъны сатып алабыз. Биз гьали Ставрополь ва Краснодар крайлар булан дыгъарлар этгенбиз, ашлыкъны бир гесегин рес публиканы хозяйстволарындан да алабыз. 40 минг тон ем гьазирлемек учун 300 минг тон ашлыкъ герек.
Касбучуланы башгъа регионлардан чакъырма борчлубуз
– Къушчулукъ тармакъда ишлейгенлерден сизин не баш-гъалыгъыгъыз бар?
– Биринчиси, мунда ишчилеге бек яхшы онгайлыкълар болдурулгъан ва алапалары яхшы. Малыбыз адамгъа пайдалы, башгъалар йимик антибио-тиклени къошмайбыз. Тергевлерден де толу кюйде чыгъабыз. Ингдеси, гьали биз гьалал мал чыгъарабыз. Бизин гьалал мал чыгъармакъ учунгъу сертификатыбыз да бар.
Бугюнлерде биз йылда 4 минг тон тавукъ эт болдура бусакъ, шону 12 мингге етишдирме сюебиз. Бара-бара 25 минг тонгъа чыкъма хыял да бар. Шону учун янгы ерлер герек. Хасавюрт районну администрациясы бизге кёмек этди, генглешмек учун топуракълар гёрсетди, ишибиз алгъа барсын учун бары да имканлыкъланы яратды.
Эгер де ишлерибиз тюзелсе, ишлемеге адамлар етишмежеги де бар, адамлагъа чы амал болар, тарыкъ касбучулар ёкъ. Бизге инг тарыкълы касбучуланы Россияны башгъа регионларындан чакъырма борчлу болабыз. Инг де тамашасы, бизге ишлеме яшёрюмлер гелмей.
– Балики алапалар аздыр?
– «Батыр-бройлерде» 30 минг манатдан аз алагъан адам ёкъ. Касбучулар кёп ала, тек юртлу ишчилеге де шо алапа орта деп гьисаплайман. Олар яшыртгъын да ишлемейлер. Биз Хасавюрт районда налог гьисапгъа алынгъанбыз ва бары да налогланы да тёлейбиз. Алда 30-40 миллион тёлей эдик буса, артдагъы енгилликлерден сонг 25 миллион манат налог тёлейбиз.
– Дагъыстанда сизин къайдада ишлейген дагъы хозяйство бармы?
– Бир хозяйство бар «Гюней» деген, шо да Дербент бойда, оланы иши бизден эсе эки керенге аз. Олар йылда 2,5 минг тон эт болдура. Дагъыстанны халкъын толу кюйде таъмин этмек учун 130 минг тон тавукъ эт тарыкъ. Бугюнлерде буса республикада 55 минг тон болдурула. Шондан 4 мингин биз, 2,5 мингни «Гюней» къалгъанын буса сабанчы хозяйстволар етишдире. Тек мунда бирдагъы затны эсгерме сюемен. Сабанчы хозяйстволар шоланы тарыкълы кюйде оьсдюреми ва сакълаймы? Оланы этини сан янын ким тергей? Жанны союп тазалагъан булан гьалал болмай, ону ашатагъанда да «гьалал» кюйде айланма герек. Дагъы затны айтмагъанда, артдагъы 20 гюн антибиотик дарманланы берегенин токътатма тюше. Олар жан аврумасын деп ахыр гюнюне ерли дарман тыгъып туралар. Шолай да, къушну этин алгъандан къалгъан яны белгисиз ерлеге ташлана.
– Шонча жанны къалды-къулдусун сиз нетесиз?
– Биз шоланы пайдалы кюйде къоллайбыз, демек, ишлетип, къурутуп ун этебиз ва ем этегенде къошабыз. Жижеклени ва тавукъланы тюбюне чалтикни ишлетилген къабугъун яябыз, тайдыргъанда, авлакъларыбызны азыкъландырыв учун къоллайбыз.
Тавукъ этни ишлетегенде къоллангъан сувну да гьавузларда сакълайбыз, заралсыз этебиз ва сугъарывда къоллайбыз. Оьлген жанланы яллатагъан хас ерибиз де бар. Айтагъаным, биз бир затны да ташламайбыз. Бизин къурум табиатгъа бир зарал да гелтирмей.
Президентибиз В.Путинни халкъны заралсыз мал булан таъмин этивге бакъгъан якъдагъы Указы бизин учун бек къыйыша. Малдан къайры биз ишчилени гьайын да этебиз, рагьатланагъан кабинетлер къурулгъан, барысына да тегин аш бериле.
Санитар нормаланы сакълав да – тергевню тюбюнде. Компанияны айланасы дарманлар булан ишлетиле. Бары да адам ишге дарманлангъан халчагъа басып гире. Чечинип, уьйден гелген опурагъын чечинеген ерде къоюп, гьар гюн таза иш опуракълар гие. Гьар ишине гелген адам къолларын дезинфекция этип гире. Шону учун бир ерде де ийис де ёкъ, жанлар югъагъан аврувдан да аврумай.
Гележекни гёз алгъа тутуп…
– Гьали гележекни гьакъында да лакъыр этейик…
– Этейик. Мен бирлерини гьакъында айтып да гетдим. Биз бу ферманы алагъанда 6 тавукъ аран бар эди, сонг 4 янгы къайдадагъысы къурулду. Къурулушну экинчи ва уьчюнчю тиретине 786 миллион манатгъа инвестиция проектибиз бар. Шону ичинде биз барларын янгыртып ва дагъы да 24 аран къошма сюебиз. Шоланы къурмакъ булан дагъы да 150 адамгъа иш ерлер ачылажакъ ва къошум налоглар тёленежек. Бизнес планыбыз гьазир.
– Тюрлю-тюрлю шагьарларда «Батыр-бройлерни» тюкенлери бар, шоланы артдырма гёз алгъа тутуламы?
– Бугюнлерде бизин Дагъыстанны шагьарларында 11 тюкенибиз бар. Шоларда бары да малларыбызны сатабыз. Адамлар гьалал, экология якъдан пайдалы ва таза малланы артыкъ алагъан болуп тура. Шону учун да биз чыгъарагъан малларыбызны жураларын артдырабыз. Йылны ахырына тюкенлени санавун йигирма бешге чыгъарма сюебиз. Гёресиз, бизин рекламабыз бир ерде де ёкъ. Биз татывлу ва сан янлы малыбызны сатабыз. Бизин 3 атыбыз бар: «гьалал мал», «пайдалы мал», «дагъыстанлы мал». Адамлар бизин малны оьзлер бир-биринден эшитип ала туруп, оланы санаву артып тура. Гьали биз арачылар булан да байлавлукъдабыз. Олар бизден мал ала, шагьарларда тюкенлер ача ва олагъа шону етишдире. Оланы сёзлерине гёре айтсам, бизин тюкенлер бары да шагьарларда, гьатта уллу юртларда да ачылмакъ бар.
Таза ва гьалал аш – заманны чакъырыву
– «Батыр-бройлер» кёп выставкаларда ортакъчылыкъ этген…
– Башлап биз малыбызны Дагъыстанда оьтгерилеген ярмакюлеге салма башладыкъ. Шонда яхшы къыйматлар алдыкъ. Сонг гетди… Темиркъазыкъ Кавказ федерал округ… Къыбла бой… Москва… Выставкаланы алтын ва гюмюш медалларын алдыкъ…
2019-нчу йыл бизин учун гелимли болду. «Алтын гюз» деген Россияны агропромышленный выставкасында 6 алтын медаль алдыкъ. Шо бизин даражабызны гёрсетди. Шондан сонг бизин атыбыз кёп ерлеге аян болду. Бизин булан дыгъар этме сюегенлени санаву артды. Алтын медаллар – бир, яхшы деп бизин сайлагъаны – бирдагъы. Къоллавчулар акъча булан сайлай, демек, олар малны бир алгъанда ушатмаса, дагъы шо сатылагъан ерге гелмей. Сатывчуларыбыз айтагъан кюйде, сатывлар яман бармай. Бизин малыбыз эсгерилген шагьарлардан къайры, Ростов, Саратов, Тверь, гьатта Вла-дивосток шагьарлыланы да иштагьландыргъан. Дыгъар этме сюеген пачалыкъланы арасында Азербайжан, Къазакъстан, Арап Эмиратлар, Марокко ва Китай да бар эди. Биз толу гючге гирип битгенде, шо масъалагъа да къаражакъбыз. Башгъалар бизге этилеген тергевге тамаша бола. Бизин ишде инг де аслу зат – адамланы ойламакъ. Алда айтгъанда йимик, санитар ва ветеринар низамны сакълав, эт ва шондан маллар этегенде жанны чалт оьсдюреген маддаланы, химияны ва боявланы къошмайгъаныкъ, емибиз таза ашлыкъдан этилегени ва натижада таза мал сатагъаныкъ адамланы бизге тарта. «Батыр-бройлерни» малы янгыз аты булан тюгюл, иши булан да белгили. Шо — бизин гьалал ишибиз, элибизни сюегеникни гёрсетив, халкъыбызгъа ва алывчулагъа этилеген абурубуз. Таза ашамлыкъ мал этмек — заманны талабы.
– Гёз алгъа тутгъан муратларыгъызгъа етишме насип болсун!
– Савбол!
РЕДАКЦИЯДАН:
Биз бу макъалабызда Ботаюртдан чыкъгъан Аштар Батыров деген улан оьзюню мурадын яшавгъа чыгъармагъа деп этген гьаракатын гёрсетебиз. Ол барыбыз да йимик юртда тувгъан, ерли школаны битдирген ва Дагъыстандагъы Пачалыкъ университетни экономика факультетинде охугъан. 1998-нчи йылда тавукъ сакълайгъан фермада жан сакълама башлай, генглеше ва компания къура. Арадан гетген чакъы заманны ичинде, Россияда аты айтылагъан кюйдеги гьайрангъа къалардай компания къургъан. Юртлулары учун 100-ден де къолай иш ерлер этген.
Ол гьар заман инсаплыкъ ишлеге яхшы къошумун эте. Шоланы арасында юртдагъы школаны онгарма, яшлагъа спорт ярышлагъа бармагъа этген кёмеклери, коронавирусну заманында, гьали де Украина бойдагъы дав агьвалатлар юрюлеген ерден гелгенлеге ва хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этегенлер учун да кёп кёмеклер эте.
Гьар яш адам да яхшы гьаракат этсе, мурадына етме болагъанны Аштарны уьлгюсю бирдагъы керен де исбат эте. Гьалиги вакътиде шолай даражалагъа етмек учун кёп тюрлю ёллар бар.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.
