Юрт хозяйствода ишге «егилгенлени», айрокъда ашлыкъ болдурув булан машгъул ишлени сав йылны боюнда дегенлей адамшавлу ял алма чоласы болмай деседе ярай. Адамлагъа, гьайванлагъа да ашемлер гьар гюн тарыкъ. Шо буса оьзлюгюнден болуп къалмай. Ашлыкъ, иш гьар гюн янгылмай къыйын тёкгенде болагъан берекетдир.

 

Гьали Буйнакск районда авлакъ, тарлав берекетни беженлеге топлайгъан гюнлер етишген. Бу йыл ашлыкъ тарлавлар 4 минг гектардан къолай ерни елеген. Гетген йыл Буйнакск районну загьматчылары гьар гектарны тюшюмюню къадарына гёре республикада лап алгъа чыкъгъан эди. Гьар гектар ерни орта тюшюмлюгю 40-45 центнерден оьте эди. Тарлавланы ашлыгъыны бу йылгъы гёрюнюшю алдагьысындан эсе хыйлы къолай экени къарагъандакъ да эс этиле.

Мен районну юрт хозяйство управлениесини башчысы М. Гьажи-мурзаев, районну топуракълагъа къарайгъан комитетини къуллукъчусу Р. Кураев, районну баш агроному булан ашлыкъ тарлавлары ерлешген бойлардан айланып чыкъдым. Тёбен Жунгютейде Ю. Акаевни атындагъы сабанчы – фермер хозяйствону авлакъларына башлап бардыкъ. Мунда, еринде, сынавлу Багьавутдин Мугьутдиновгъа рас болдукъ. Бу ерде айтып къояйым – ол узакъ йыллар Буйнакскидеги «Такъалай» уллу къуш фабрикни башын тутуп узакъ йыллар ишлеген эди. Бир тюрлю себеплер болуп, Тамбов областда иш къурду. Шонда оьзге ишлер булан янаша эркин авлакъларда ашлыкъ оьсдюрюп тура эди. Мунда къайтма оьзюне ой нечик гелгенин билме сюйгенимни эс этип, ол булай деди:

− Ким не айтса да, чагъым уллу болгъан сайын ят ерде солтан болгъунча, оьз элинде ултан бол деген айтывну маънасын тюз ­англайсан. Районну юрт хозяйство управлениесини гьалиги начальниги Магьаммат Гьажимурзаев бир ёлукъгъанда: «Къайт, къырда тургъанынг таман, иш торайтып билеген адамгъа бизде де бар шартлар. Сюрме, чачма ерлер бермеге де амал этербиз сагъа», – дегенде, бары техникамны да алып къайтдым… − деп, ол «Ял-Тёбе» деген ерден къарагъанда къолумну аясында йимик гёрюнеген бош сабанлыкъланы гёрсетди. Гьали оьзю ашлыгъын ордуртагъан ер де алдагъы йыл шолай ташлангъан ер экенни англатды.

− Биз къаравсуз къалгъан авлакъланы къайдагъы уьлкюлерин, тереклерин чыгъара туруп, кёп инжинген эдик. Гьали, гёресиз, бу авлакъны гьар гектары орта гьисапдан алгъанда 35 центнер бюртюк бере. «Ял-Тёбени» гьар гектарындан 50 центнер тюшюм алып турабыз, биздеги сугъарыл-майгъан ерлерде де мол тюшюм алма бажарыла. Бажарса, кёп къыйын тёксе дагъы! – деп, Багьавутдин район гьакимиятны да кёмеги булан гележекде ашлыкъ тарлавланы оьлчевлерин артдырма умут этегенни, оьзюне оьз пайларын ижарагъа бергенлеге къайтарыш гьисапда 50 салам тай, 200 кило таза будай тийдирип гьакълашагъанны англатды.

Бу арада топуракъ комитетни къуллукъчусу Р. Кураев де ла­къырны булай деп узатды:

− Сабанлыкъланы барлакълагъа айландырма къоймагъа ярамай. Адамлыкъ ягъындан да, закон ягъындан да районну гьалиги гьакими бу масъаланы бегинден тутгъан. Шунда гёрюнеген «ташлангъан» топуракъланы ери ва кюю булан къолламай­гъанлардан чыгъарып алып, шону ишлетегенлеге береген кюйню этме борчлубуз. Закон булан шолай этмеге гьакъыбыз да бар. Топуракъ, дейгеним, сабанлыкълар бары махлукъну, азыкъ булан ана йимик таъмин эте. Шону учун да сабанлыкъларда чёп от, халта оьсдюрегенлеге олай бирдокъда ярамайгъанны англатма герек… Багьа-вутдинни тарлавларында чанг чыгъарып дегенлей ишлейген комбайнны, будай ташый­гъан машинлени гёргенде, алдагъы колхоз-совхоз заманлар эсиме тюшдю. О заманлар бош къала­гъан сабанлыкълар ёкъ эди. Тек тюшюмню гьар гектардан чы­гъагъан орта жамы 18-25 центнерден нагагь да оьтмей эди. Гьали, гёресиз, гьар гёктарны моллугъу нечик аривдюр!

Сапарыбызны Буглен топуракълардагъы ашлыкъ тарлавлагъа узатдыкъ. Мунда агъачкъалалы сабанчы Магьаммат Ражабов 200-300 гектар сабанлыкъ-ланы ишлетегенли биринчи йыл тюгюл. Эки «Нива» комбайн къалын битген будайны мар-мар этип оруп тура эди.

− Ишни не заманыдыр дагъы? – деймен Магьаммат ювугъума. Ол иш къабартгъан къолу булан къолумну къысып, гюн къаралтгъан юзюн иржайтып:

− Сабанчыны иши не болсун! Баягъы, авлакъ къуллукъчубуз, – деп ол юваш ел чалкъындырагъан будай тарлавлагъа гёз тикледи. – Гёресиз, иш къайнай! Аллагьгъа шюкюр, чагъыбыз да яман гелмей. Мен эслеген кюйде, ол арыгъанын унутуп, хош кюйде, − Балы барны гьалы бар, ашы барны башы бар, – деди.

Лакъыр арада Магьаммат 45 гектардагъы арпаны гьар гектарындан орта гьисапда 45 центнер бюртюк алгъанын разилик булан эсгерди.

– Тюзюн айтсам, бир-бирде мунча авараны башыма алмасам не бар, – деп де ойлашып йиберемен. Баягъы, гиччиден берли уьйренген ишимни къоюп болмайман. Магьаммат Мугьутдинович де мени ва мени йимиклени ругьун бошама къоймай, уьзюрю болсам, оьз харжы булан да кёмеклер эте. Ол топуракъчылыкъны культурасын гётерме уьйренсек бизин аркъа-торкъа топуракъларда Ставропол якъдан эсе къолай ва сан янлы ашлыкъ алмагъа бажарылажакъ экенине де бизин инандыра. Гьасиллерибиз де шону гьакълыгъын бир къадар исбат да этип тура. Мени бир-бир тарлавларым орта гьисапда 50 центнерден де къолай тюшюм берер йимик гёрюне. Яхшы чы бизин ругьландырагъанлар ва кёмек къол узатагъан ёлдашлар бар экени, − деп, ол оьзюне ашлыкъны ташыма гьар йыл кёмекге гелеген ишартылы Батыр Салимовну атын уллу гьюрмет булан эсгерди.

Гезик етишип, биз «Карантай» бойда «Гьажимурзаев» деген фермер хозяйствону тарлавларына да барып къарадыкъ. Ону чачывлукъларыны оьлчевю 400 гектардан къолай. Алданокъгъу гьисаплагъа гёре, бир-бир участкалардан 60 центнерге ювукъ тюшюм къаравуллана. Неге тюгюл, тарлавланы барысында да дегенлей тийишли агротехника къуллукълар аслу гьалда заманында ва тындырыкълы кюйде кютюлген.

Районну герти сабанчыларыны ишлерини буссагьатгъы барышына багьана ёкъ. Явунлар болмай къалса, ашлыкъ орув 8-9 гюнден битме бола. Аллагь гюч берсин дагъы!