Къайтарыв тамамлана…
Суратчы байсан ай «алтын гюзге» парх бере. Гертиден де, чомарт гюз айлана ягъыбыздагъы табиатны – агъачлыкъланы, бав-бахчаланы, юзюмлюклени сигьрулу, къужурлу гёзел тюслеге бояп усталыкъ гьюнерлерин аян эте.
Айлана ягъыбыздагъы гьавагъа тюшген салкъынлыкъ булан янаша аста-аста гюнлени ярыкъ вакътиси къысгъартыла. Авлакъ ишлер бир гьава сийреклешсе де, тек янгы тюшюмге кюрчю салывну чаралары бир де токъталмай, мердешли кююнде давам этилине. Юрт хозяйство къуллукъчулар, топуракъ есилери заманны гьар сагьатын аявлап, асувлу къолламагъа белсене.
Сав йылны боюнда хыйлы къыйын тёгюп, жыйылгъан авлакъ ниъматланы, емишлени, юзюмню тюшюмюн къайтарыв тамамланма тура. Тюзлюк бойдагъы денгизягъа топуракъларда тюшюм къайтарыв компанияны болжалларын бузлавлар болгъунча узатмакъ учун алим-ахтарывчулар, агроном касбучулар бир ва кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклени геч бишеген жураларындан пайдаланма къаст эте. Шо да авлакъда ишлейгенлеге ва къоллавчулагъа оьз натижаларын бермей къоймай, гюзгю ярмакюлер оьтгериле.
Республикабызны юрт хозяйствосуну оьсюмлюкчюлюк тармакъла-рында загьмат тёгеген къуллукъчулар бу йыл 1 миллион 500 минг тон овощлар, 500 минг тон юзюм ва емишлер къайтармагъа гёз алгъа тутгъан. Озокъда, бугюнлерде загьмат йылны натижаларын чыгъарывгъа байлавлу толу кюйде маълумат бермеге гьали де эрте. Тек гьаракатгъа гёре белги-ленген борчлар артыгъы булан яшавгъа чыгъарылажагъына шеклик ёкъ.
Сайламлылары сакълавгъа салына
Топуракъ булан машгъул болагъанлар гьаманда йимик сынавуна базына. Къайтарылгъан тюшюмден сатагъанын сатып, ишлетегенин ишлетип, сайламлыларын буса айырып сакълавгъа сала. Уьстде де айтылагъан кюйде, шо да кёп йылланы боюнда топлангъан сынавдан гьасил бола. Сакълавгъа гюзде къайтарылгъан тюшюмню геч бишеген журалары салына.
Ишлетилмей сакълавгъа салынагъан ва ишлетилинген емишлени, овощланы, юзюмню аманлыгъына зарал болмасын учун хас ерлери алданокъ тазаланып, акъ чабылып гьазирлене.
Сакълавгъа салынгъан сонг да чакъда-чакъда тергей турмасакъ тас этивлер кёп болур. Бузулмагъа башлагъанлары яда буса къапкъачлары гёпюрюп атылгъан банкаланы тайдырмасакъ къалгъанларын да зараллан дыражагъы гьакъда унутмайыкъ.
Тазалыкъны болдурувдан башлана
Бав-бахчаларда тюшюм къайтарыв тамамландымы? Арты булан янгы тюшюмге кюрчю салыв ишлер башлана. Тазалыкъны болдурув ва къоруп сакълав агьамиятлы чара. Шону низамына тергевлю янашмасакъ топуракъда кёп ва бир йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклер зараллы аврувлардан ва зиянлы жанланы заралындан тас этивлеге тарыйгъаны гьакъда унутмагъа тюшмей, яйылгъан сонг заралны эбинден гелмеге къыйын, иши арта. Уьстевюне, хайыр да къолдан чыгъа, Оьсдюрюлеген продукцияны оьзюне токътайгъан багьалары арта. Шо да сурсат малланы сатылагъан багьаларын артдыра.
Чёп отлар топуракъны ичинде амалгъа гелеген азот азыгъын алып юрт хозяйство оьсюмлюклени аздырагъаны белгили. Тазалайгъанда чёп отланы ташламай, яллатмай яш кююнде къуюлагъа тёшейик. Чий кююнде топу-ракъгъа ташлап къатлав-къатлав этип басдырсагъыз язбашда чачылагъан язлыкълар учун лап да тарыкълы ва югъунчлу кюйлевюч болажакъ. Гьалиги заманда ерли ва минерал кюйлевючлер къоллавчулар учун учуз токътамайгъаны гьакъда унутмайыкъ.
Къазыв, сюрюв ишлер юрюле
Ашлыкълар къайтарылгъан авлакъларда тазаланып арты булан сюрюв, азыкъландырыв ишлер оьтгериле. Бугюнлерде гюзлюклени чачывда ишлейген чачыв агрегатланы-тракторланы зенги къулакъгъа чалына. Бав-бахчаларда да чачыв ишлер булан янаша сюрюв-къазыв ишлер генглеше…
Топуракъланы гюзде сюрюп язбашгъа гьазирлейген къайдасы алдан берли сынавда асувлу кюйде пайдаландырыла. Артдагъы йылларда Буйнакск райондагъы юрт хозяйство коллежни къоллавундагъы топуракъларда республикабызны лап да лайыкълы механизаторларыны арасында «Инг де бажарывлу сюрювчю» деген конкурс оьтгерилегени ва гьасиллери чыгъарылып алдынлы ерлеге ес болгъан сюрювчюлер материл ва ругь якъдан иштагьландырылагъаны мердешге айлангъан.
Айтмагъа сюегеним, сюрюв-къазыв ишлени оьтгеривню сырлары, тюшюмлени тас этивлерден къоруп оьсдюрмеге кёмек эте. Тийишли теренлиги булан сюрюлген бош топуракъларда зараллы аврувлар ва зиянлы жанлар къышда болагъан сувукълагъа чыдамай. Тийишли теренлиги булангъы ерге тюшмеген урлукълар да топуракъны уьстюне осал гётерилежек. Авлакъларда гьав этип айланагъан къыр къушлардан къорумакъ учун да сюрювню талаплары гьакъда билмек пайдалы. Озокъда, гюзде сюрюлген ерлерде язбашгъа таба чёп отлар гётерилмеге де имканлы. Шону учун бав-бахчаларда язлыкъланы каза уруп яда буса янгыдан топуракъны сай алып къазып чачмагъа таклиф этилине.
Къумукъ тюздеги топуракъларда Дагъыстанны чачыв майданларыны 80 проценти ерлешген. Айтмагъа сюегеним, къазыв-сюрюв ишлени оьтгеривню мердешленген ерли къайдаларына тюшюнюп иш гёрюв агьамиятлы. Тюзлюк бойда гючлю еллер кёп эше ва терен къазылгъан ердеги топуракъны еллер учуруп, къайырчакълагъа айландырмагъа бола. Республикабызны къышлав бойлардагъы гёчювюл отлавлукъларында топуракълар сюрюлмей гьай-ванчылыкъны талапларына гёре къоллана.
Сугъарыла, азыкъландырыла
Бир йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклер къайтарылгъан топуракълар адатлы гьалда, бар имканлыкълагъа гёре, сюрювню алдында азыкълан-дырыла, сонг чачыв ишлер оьтгериле. Кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклени гюзде сугъарыв ва азыкъландырыв ишлер янгы тюшюмге кюрчю салагъан бюрлерини амалгъа геливюне, токъташывуна ва аманлыгъына кёмеклеше. Юз сугъарма, гюз сугъар деп шону учун айтыла.
Тюзю, артдагъы йылларда тюзлюк бойдагъы топуракъларда авлакъланы, бавланы, юзюмлюклени терен къазмайлы тамчылатып сугъарагъан къайдасы да асувлу кюйде къоллана. Шолайлыкъда, сув да тутумлу харжлана ва чёп отланы оьсювю де четимлеше.
Бав жиелек
Къаягент къорукъну тёрюнде ерлешген Гьюсемегент юртда яйлыкъ каникулланы биз, охувчу яшлар, чыдамсыз кюйде къаравуллай эдик. Неге десегиз, май айда «Чирми» орманлыкъларда жиелек бишеген заманда муаллимлерибиз экскурсиягъа къыдырма алып бара эдилер.
Гьалиги заманда бизин республикабызны тюзлюк бойдагъы районларындагъы авлакъларда, бав-бахчаларда бав жиелек гиччи ва уллу майданларда оьсдюрюле. Бав жиелекни де оьзтёрече оьсдюреген къайдаларына байлавлу сынав топлангъан. Август-сентябр айларда тюшюм береген тюплеринден чыкъгъан мыйыкъларындан таба амалгъа гелеген янгы тюплени сайламлыларын айырып башгъа ерге чачмагъа таклиф этилине. Гюзде буса, аслу тюшюм береген жиелек тюплер чёп отлардан ва мыйыкъларындан толу кюйде тазалана. Тазалангъан сонг гёкташгъа киреч къошуп дарман да урулса зараллы аврувлагъа ва зиянлы жанлагъа ёл берилмес.
Таклиф бизден – иш сизден!
Гьазирлеген Къ. КЪАРАЕВ.
