Гьар йыл март айны 27-синде театрны халкъара гюню белгилене. Оьзлени касбу байрамына уллу уьлкебиздеги минглер булангъы театр коллективлер гьазирлене, спектакллер гёрсете яда бир башгъа къайдада онгарылгъан программасын къаравчулагъа малим эте.

Байрамыны алдында биз А-П. Салаватовну атындагъы Къумукъ музыкалы-драма театрда болдукъ. Театрны директору ва чебер ёлбашчысы булан ёлукъдукъ. Оланы пикруларын, умутларын, ёравларын охувчуларыбыз да билме сюер деп ойлашып, оьзлеге сёз беребиз.

 

Театрны чебер ёлбашчысы, Россияны халкъ артисти Айгум АЙГУМОВ:

 

– Ассаламу-алейкум бизин гьюрметли милли газетни охувчулары, теат­рыбызны къаравчулары. Гёресиз, бизин орамда да байрам бола. Мартны ахырынчы гюнлеринде – театр­ны гюню. Шо гюн  1961-нчи йыл Вена шагьарда, театрны Халкъара институтуну 9-нчу конгрессинде белгиленген. Байрам гьисапда бу гюн кёп тюрлю пачалыкъларда оьтгериле. Баягъы, бизин ишибиз сагьнада дагъы. Халкъ учун къурулуп, халкъ учун ишлейген милли театрыбызны атындан мен театр чалышывчуланы союзуну председатели гьисапда, Дагъыстандагъы бары да театрланы коллективлерин бу байрам булан къутлама сюемен. Бары да актёрлагъа, оьзге касбучулагъа савлукъ ва яратывчулукъ уьстюнлюклер ёрай туруп, алапалары да артсын деп айтма сюемен. Яшав янгыз акъча булан тюгюл, гьарисине гьюрметли атлар, савгъатлар алма да насип болсун.

Шо гюн гьар йыл белгилене, коллективдегилеге гьюрметлев грамоталар, савгъатлар бериле. Байрамдан байрамгъа ерли дегенлей, йылны ичинде янгы спектакллер де салынды.

Бизин къыйнайгъан бирдагъы бир масъала бар. Мен Дагъыстанны Башчысы Сергей Алимович булан да шо масъалагъа байлавлу ёлукъдум. Бу йылдан башлап къурулма герек эди актёрну уью. Шогъар гёрсетилген бина да бар, филармонияны бинасы. Шону ярашдырмакъ учун документлери де гьазир, тек харж берип битмейлер. Бизин респуб­ликада 12 театр бар. Актёрну уью ёкъ. Болса–респуб­ликаны абуру, оьктемлиги де  болар эди.

Сиз де билеген кюйде, 2019-нчу йыл–театрны йылы эди. Уьлкебизни Ярославл шагьарында шо йыл театр коллективлени уллу генгеши болду. Шонда Россияны Президенти Владимир Путин де ортакъчылыкъ этди. Ярославлни театрыны директору чыгъып сёйлейгенде, бизин шагьарны уьч театры бар, тек гьалиге ерли актёрну уью  ёкъ деген эди. Нечик де, шо арагъа къысдырылып, Президентибиз  Путинге мен де айтгъан эдим бу шагьарда уьч театр бар буса, Дагъыстанда 12 театр бар, тек актёрну уью ёкъ деп. Шо болса актёрлар, режиссёрлар, драматурглар, композиторлар ёлугъуп, оьзлени гьар тюрлю масъалаларына байлавлу гьакълашып бола, бир гьасилге гелип, барына да ортакъ кемчиликлени, къыйынлыкъланы чечме бола. Шо еринде Президентибиз о замангъы Дагъыс­танны Башчысы Василь­евге тапшурув берди. Ол да оьзюню Указы булан актёрну уью шунда болажакъ деп дагъыстан филармонияны бинасын да гёрсетген эди. Тек гьали де шо бинаны мекенли ярашдырмакъ ва актёрну уьюне айландырмакъ учун харж гёрсетилмеген. Гьали, уьстюбюздеги март айда республиканы бюджети гьар тюрлю тийиш­ли болагъан къурумлагъа пайланажакъ. Кёмек этербиз дегенлер де бар… Насип болса, харж да тюшюп, бу йыл шо ишни башлама сюебиз.

 

Театрны директору, белгили режиссёр, Россияны инче саниятыны ат къазангъан чалышывчусу Скандарбек ТУЛПАРОВ:

 

 

– Сыйлы саламлар болсун бизин охувчуларыбызгъа, къаравчуларыбызгъа. Газетни охуй бусакъ  – охувчуларбыз, театргъа гелсек – къаравчуларбыз. Бизин касбу байрамыбыз геле тура. Шо гюн театр­ланы коллективлери жыйылып, уллу жыйын да оьтгеребиз. Гьукуматдан, министерликлерден, яратывчу союзлардан вакиллер де геле. Пагьмулулагъа, театр инчесаниятда уьстюнлюклеге етишгенлеге сыйлы атлар, савгъатлар бериле. Шонда гьар театр оьзлер онгаргъан программаланы гёрсете, шатлыкълар бола… Сагьнада юрюлеген бу гьаракатны маънасы–оьзюбюз оьзюбюзню гёнгюбюзню ачмакъ. Байрамыбызда шолай этебиз. Спектакл­лерде биз башгъа адамланы гёрсетип кюлейбиз яда йылайбыз…Мунда буса оьзюбюз этеген ишлеге, гьар ким гёрсетеген гьаракатгъа, тувулунгъан къужурлу гьаллагъа кюлейбиз. Йылда бир керен оьтгериле.

Айтагъаным, бизин къаравчуларыбыз, театрны гётерип алып юрюйген лап уллу гючю, пайы деме ярай. Дагъы да айтсам, къаравчуларсыз –  театр ёкъ. Шону учун да бизин байрам толу кюйде оланыки де дюр. Театр олар учун къурулгъан. Театр­ны къурулмакълыгъыны аслу маънасы, пайдасы–адамны ругь байлыгъын артдырмакъ, билимине билим, англавуна англав къошмакъ. Мисал учун, спортну алсакъ, шо адамны савлугъуна пайда бере, чыныкъдыра деп айтыла. Театр буса – минг йыллар булан гелеген халкъны хазнасы, тарихи, маданияты, миллетибизни яшав гьаллары, къылыкълары, адатлары, игитлери… Бизге де, театрны коллективине, бу байлыкъланы халкъыбызгъа етишдирмек–уллу жаваплылыкъ. Етишдирип бола бусакъ–яхшы ишлейбиз, болмай бусакъ–бизин ишибизни бир маънасы да ёкъ. Коллектив шону гёз алгъа тутуп ишлеме къаст эте.

Маданиятны, театр инчесаниятны нечик уллу маънасы, пайдасы гьакъында ­оьзюм охугъан бир асардан мисал гелтирме сюемен. Уллу, даражалы бир пачалыкъны вакили Европаны дёрт–беш пачалыгъына дипломат этилип йибериле тургъан. Гьарисинде беш йыл ишлеген. Ону язывуна гёре, янгы пачалыкъгъа баргъандокъ, ол бирев булан да сёйлемей, таныш болмай, шонда юрюлеген милли спектакллеге къарай болгъан. Шолардан таба халкъны тарихин, адатларын, яшав гьалын, экономикасын ва оьзге тюрлю пайдалы маълуматланы биле болгъан. Сонг башлай болгъан дип­ломат касбусуна гёре ­ишлеме.

Муну айтагъаным, театр мен оьрде эсгергенде йимик, халкъны маданиятын, тарихин якълавчу, сакълавчу, оьсюп гелеген яш наслугъа етишдиривчю болуп токътай. Шолай, оьзге халкъланы танымакъ учун биз де Къазан шагьаргъа, Тюркиягъа ва оьзге ерлеге коллектив булан бардыкъ. Кёп милли театрлар чакъырылып бизге де гелди. Бармаса халкъланы яшавун, тарихин билме бажарылмай. Гьали май айда Башкъыртстангъа барма герекбиз. Тыш республикалагъа чыкъсакъ, шагьарларда афишаларда Къумукъ театр деп языла. Гёргенде оьктем де болабыз, юрек гьалек де бола, Неге десенг, бизин халкъыбызны бар кюйде, яхшы янындан тарихин де, маданиятын да, яшавун да гёрсетип боларбызмы экен деп ойлашасан. Къайсы спектакл­ни алсанг да, миллетни яшав гьалы, философиясы, англав даражасы билинип къала. Аз санавдагъы бу миллет нечик къарай дюнь­ягъа, оьзге халкъланы даражасына етишеми деген ва оьзге соравлар да тувулуна. Юрекни гьалек болагъанына да, шолай соравлагъа сагьнадагъы гьаракатыбыз булан тюз жавап беребизми экен деген ойлар себепли бола.

Гьали Къумукъ театр­ны сиптечилиги булан славян-тюрк халкъланы театрларыны фестивалын бизде, Дагъыстанда оьтгерме хыялыбыз бар. Мени шо яндан шайлы сынавум да бар. Орус театрланы фестивалын, эсингде бардыр, бизде, Дагъыстанда оьтгердик. Франциядан гелтирдим ондагъы орус театрны, Германиядан, Исрайылдан гелтирдим, бизин уьлкебиздеги театр­лар чы, озокъда, гелди. Славян-тюрк халкъланы фестивалын оьтгермек деген умутум тезден берли бар эди. Орус театргъа ишлеме чыкъгъанда шо масъала гётерилмей турду. Гьали Къумукъ театр­да болгъан сонг, шо умут янгырды. Тюрк къавумгъа гиреген миллетлер Темиркъазыкъ Кавказда да кёп бар. Къазагъыстан, Турк­менистан, Азербайжан – айтып йиберсенг, шайлы жыйыла. Славянлар да, тюрк миллетлер де бир ерге жыйылып, Магьачкъалагъа, шулай фестивальны оьтгермекни, мен ойлашагъан кюйде, не янындан алсанг да, кёп уллу маънасы бар. Орус театрланы фестивалын оьтгерегенде кёплер булан байлавлукъ-ларым болду, гьали де шо байлавлукълар, къурдаш аралыкълар сакълангъан.

Шолай гёрмекли фестивальны биз Дагъыстанда оьтгерип болажакъбыз. РФ-ни Пачалыкъ Думасына шулай гьаракатны оьтгерме тийишли гёрегенибизни гьакъында язып да йибергенмен. Депутатыбыз Б. Гьамзаев де бизин бу сиптебизни кёп сююп якълады, шо гьакъда Пачалыкъ Думаны хас комитетине билдирежекни де айтды. Уьлкебизде нече миллет яшай буса да, бизге шоланы арасында бирликни, дос аралыкъланы болдурмакъны гьайын этмек, сыйлы борч деп гьисап этемен. Бизин славян-тюрк халкъланы театрларыны фестивалын оьтгермекни гёз алгъа тутагъан умутубуз да, шо борч­ну яшавгъа чыгъармакъ учун бакъдырылгъан.

«Ёлдаш» газетни редакциясыны ва минглер булангъы охувчуларыбызны атындан Къумукъ музыкалы-драма театр­ны коллективин касбу байрамы булан къутлай туруп, энниден сонг да яратывчулукъ ёлунда уьс­тюнлюклер ёрайбыз.

 

Яраш БИЙДУЛЛАЕВ,

адабият бёлюкню редактору.