Солтанбек СОЛТАНБЕКОВ:
Журналист ва язывчу Солтанбек Солтанбеков Буйнакск районну Тёбен Жюнгютей юртунда тувгъан. Юртдагъы орта школаны битдирген сонг Буйнакск шагьарда юрт хозяйство техникумну тамамлагъан. Буса да ону юреги журналистикагъа тартгъан. Башлап ол Къарабудагъгентде чыгъагъан район газетде ишлеген. Сонг Магьачкъалада къумукъ берилишлени юрютеген редакциясында кёп йыллар загьмат тёкген.
Юртлу загьматчыланы къурч ишлери гьакъында кёп санавда очерклер, макъалалар, суратлавлар язгъан. Ол проза ва поэзия тармакъда чалыша туруп шиъру ва масхара китапланы автору гьисапда да танывлу. Ол проза ва шиъру къайдада язылгъан он китапны чыгъаргъан. «Тёбен Жюнгютей ва тёбенжюнгютейлилер» деген ата юртуну тарихини, белгили адамларыны гьакъында язгъан китапны охувчулар кёп сююп къабул этген. Ол Ал-Кълычны яшавуну ва спорт уьстюнлюклерини гьакъында язып китап чыгъарды. Яшлар учун язгъан китаплары ва сигьрулу санавлар, сёзлер, оюнлар деген тапшурмалы китабы яш охувчулар учун савгъат болуп токътады.
С. Солтанбеков Россияны журналистлерини ва язывчуларыны союзларыны члени. Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу. Бу йыл ол тувгъанлы 85 йыл тамамланагъанын гёз алгъа тутуп, ата юртуну гьакъында язгъан китабындан охувчуланы тергевюне къысгъа хабарланы беребиз.
Минав этип къояр минав Акайны хабарлары
Бир тебип
Чанкавулда Жамав дейген биревню адамланы яман сюзеген гамиш бугъасы болгъан. Шону учун бугъаны кёбюсю байлап сакълай болгъан.
Бир керен шо бугъа байлавун да уьзюп орамгъа чыгъа. Къутурмакълыгъындан межит алда олтургъан очардагъылагъа тюз бола. Ондагъылар къачып-къачып гьариси гьар ерде яшына. Биргине-бир Акай буса олтургъан еринде къала. Ол эретуруп гьазирлигин гёреген мюгьлетде, оьрчюкген бугъа ону бир уруп еринде олтуртуп, оьзю артгъа тая ва янгыдан уьстюне чаба. Акай да тамгъа таянгъан гьалында бирдагъы да етишип гелген бугъагъа эки де аягъы булан герилип тебе.
Онча да олай гючлю тепген чи, бугъа эки-уьч абат артгъа тартылып, токътап къалгъан. Аз да къалмай йыгъылып, тынышын да бёлген. Акай, яшынгъанлар да гёре туруп, ону мурдар оьлме къоймай, тартып сойгъан.
Артындан чыкъгъан еси болгъан ишни англап, бир сёз де айтмагъан. Шо еринде сыдыргъанда буса, бугъаны аркъа сюеги эки ерден сынгъанны гёрюп, Акайны гючюне гьайрангъа къалгъанлар.
Ашамаса ишлеп боламы?
Саятханым деген бийке тухумлу бир къатынны юрт ягъада тарлаву болгъан. Шо тарлавну будайын орма Акайны тутгъан.
Акай гьайт этип ора, ора. Тек экинни болуп барагъанда да огъар аш йибермейлер.
Акай да оьзюне деп иш этдирип онгаргъан ай чакъы орагъын да инбашына салып, къоюп ишин де юртгъа багъып тербене.
Оьзенден чыгъагъан кёпюрню уьстюнде Саятханым геле туруп, алдына къаршы чыгъып къала. Къолунда кёп чудусу да бар. Ортасув адамгъа уьч керен ашама болар чакъы чудусу бар.
– Акай, не этесен? – деп сорай Саятханым.
– Ашама уьйге бараман, – деп жаваплана Акай. – Ач къурсагъым булан мен иш этмеймен, – деп де къоша.
– Аллагьисен, ярты къоюп къайтма. Аш йиберме адам тапмай геч болдум. Ма гьали, аша, бек татывлу чудулар, – деп шо къатын хатири къалгъан Акайны къолуна чудуланы тутдура.
Акай да:
– Чакъ бузулуп гелмей эди буса, къалгъан ерингни дагъы да оражакъ эдим, – деп де айтып уьстюндеги бошгъапны да есине берип, къайтып тарлавгъа юрюйген барышында кёпюрню арии башына чыкъгъанча ашап битип, тюбюндеги бошгъапны да берип ишге алгъасагъан.
Саятханым буса ону шонча чудуну алгьам сагьатгъа ашап битгенине тамаша болуп, къолундагъы эки де бош бошгъапланы тюшюрюп сындырма аз къалгъан.
Изи къойса…
Къазикъумукъгъа кире салып барагъанланы башчысы юртдагъы абурлу адам Изи болгъан.
Къазикъумукъгъа етишгенде къараса, кёп халкъ жыйылгъан.
Оланы ортасында дём-дёгерек, таш-тулукъ йимик бир кочап ортада, къутургъан гамиш бугъадан башгъа тюгюл, жыйылгъанланы гьарисини алдына барып бевюллей.
Сайки, оьзю булан ябушма болагъан адамны ортагъа чыкъма чакъыра. Чыкъма сюеген буса, бирев де ёкъ.
Янгы гелип, огъар яхшы къарап турагъан Акай къырыйындагъы арбачы ёлдашлары да эшитегенде йимик:
– Гьали чи бевюллейсен, ит йимик гьанцыллайгъан этер эдим сени. Гьай аман я! – дей.
Арагъа алгъан арбачылар да:
– Я, Акай, ябушуп ону йыкъма болармы эдинг? – деп сорайлар.
– Изи къойса, болажагъыма бир тююр де шеклик этмеймен, – деп жаваплана Акай да.
«Акайны ябушма къой», – деп арбачылар да Изиге тилеме башлай.
– Яхари, шо къарабалагьгъа Акайны да оьлтюртюп, уьйге нечик къайтайыкъ? Гёрмеймисиз ону нечик мазаллы гелгенин? – дей ол да.
Изи ахырда рази бола. Башчысы Изиден ихтияр алгъан Акай чалт чечинип:
– Мен ябушаман,-деп арагъа чыгъа.
Ябушувну низамына гёре Акайны бир мююшде, шо кочапны къаршысындагъы мююшде эретургъуза. Сонг оланы ортагъа чыгъаралар.
Къол алып, оьтюп барагъан мюгьлетде шо кочап онг къолу булан Акайны сол билегини жымчыкъ этин къысып, йиберип гете. Озокъда, шо бек авурта.
– Сакъ бол, Акай, – деп къычыра ёлдашлары да. Мююшден чыгъып, оькюре туруп ябушма чапгъан шо кочапны Акай авуртмагъан онг къолуну аясы булан башын тутуп, къысып, йиберип къоя.
Ларх деп йыгъылгъан шо кочапны уьстюне барып, тобугъу булан къурсагъын басып, халкъ да эшитеген кюйде пус авазын чыгъара.
– Шу гьалынг булан эдингми къутуруп айланагъанынг. Энни де оькюр бола бусанг?! – деген Акай.
Шонда юртлулары Акайны оьрге гётерип, къолдан-къолгъа берип бек абур-сый этгенлер.
Гьап-гьапгъа – дап-дап
Кире салып Торкъалиден Шурагъа гелеген ёлунда там тийген эки хоншусу, оьзлер де зукъарилер Акайны мысгъыллап тербей. Ол да: «Я, къоюгъуз мени. Мен шо сиз айтагъан кюкайман»», – дегенде де, оланы токътама къасты болмагъан.
Болмасгъа бакъгъанда Акай экисин де тутуп, бирин-бирине уруп сойралтып къойгъан. Сонг гётерип алып оланы оьзлени арбаларына да салгъан.
Зукъарилени хошгелди даву оьзлеге бек багьа олтургъан. Шондан сонг экиси де тёшекге тюшюп уьч айлар авруп ятгъанлар.
Къоярсыз шулай этсем
Акъ къазакълар гелип юртдагъыланы пасакюсесин чыгъарып тура болгъан. Шо гюнлерде къол загьматы булан къазангъан харжына сатып алгъан гён чарыкъларын да гийип, орамгъа чыкъгъандокъ эки солдат къаршылашып:
– Чеч чарыкъларынгны, – деп тувуп къала.
Олар орусча, бу къумукъча сёйлеп эришелер. Акай:
– Я, мен бир ярлы адамман. Бар байлыгъым да шу чарыкълар. Къоюгъуз мени, – дей.
– Ярлы-марлы незнайым, быстра, – дей олар.
– Багь, – деп кюстюнген Акай. Къагъып экисин де тутуп, йыгъып, къаплар йимик уьстю-уьстюне салып, савутларын да алып атгъан.
Жыйылгъанланы гёрюп чабып гелген оланы командири Акайны англагъан. Ону такъсырлайгъанны орнуна сёгюше туруп, эсиргенде йимик лавлайгъан солдатларын да алып къайтгъан.
Гьазирлеген Яраш БИЙДУЛЛАЕВ.
