Яй вакътиде  адамланы ва къурумланы аманлыгъына зарал болмасын учун айрыча чаралар гёрюле. Озокъда, савлугъу ва шолай да кёп къыйын тёгюп топлагъан мал-матагьы тас этивлеге тарымасын учун айрыча адамлагъа ва къурумлагъа сакъ болма тюше. Айтмагъа сюегеним, сувларда киринивню ва шолай да от тюшювлени алдын алывгъа байлавлу гьазирленген эсделиклени талапларына тергевлю кюйде янашмасакъ, гьар тюрлю оьлчевдеги балагьланы алдын алмагъа четимликлер тувулуна.

Гьали-гьалилерде Россияны къыставуллу гьалланы алдын алыв министерлигини Дагъыстанда иш гёреген къуллугъуну башчысыны заместители, полковник Элдар Хамавов республикабызны маълумат къуралларыны къуллукъчуларына эсгерилген масъалагъа гёре эркин кюйде баянлыкъ берди.

 

– Бизин министерликни къуллукъчуларыны аслу борчу –  айлана ягъыбызда аманлыкъны болдурув ва шолай да къыставуллу гьалланы натижасында болма имканлы тас этивлени алдын алыв. Шону учун англатыв ишлени оьтгерип къоймайлы, алгъа салынгъан талаплар булан  дазуланмайлы, ери гелген гезик­лерде, балагьгъа тарыгъанланы яшавун ва мал-матагьын къутгъарыв лап да агьамиятлы масъала гьисаплана. Дагъыстанны агъач ва топуракъ байлыкъларын заралланывдан алдын алмакъ учун ДР-ни юрт хозяйство ва сурсат, билим берив министерликлерини, республикабызны агъачлыкъ хозяйство агентлигини къуллукъчулары булан байлавлукъда сувдан ва от тюшювлерден болма имканлы балагьланы, тас этивлени алдын алывгъа байлавлу  англатыв ишлер юрюле. Тек не этерсен, шогъар да къарамайлы 2023-нчю йылда бизин республикабызда болгъан 300-ге ювукъ от тюшювлени натижасында республикабызны топуракъ ва агъачлыкъ фондларына гиреген авлакъланы 50 гектаргъа ювукъ майданлары заралланды. Болгъан заралны оьлчевлери токъташдырылып, 20-гъа ювукъ административ ишлер гьазирленип, айыплылар жавапгъа тартылды.

Дагъыстанны Гьукуматыны янындан къабул этилинген къарарына кюрчюленип бизин республикабызда апрель айны башындан тутуп октябр айны ахырына ерли болжалгъа от тюшювлерден къорувну айрыча низамы токъташдырылгъан. Эсгерилген къараргъа гёре от тюшювлени ва шолай да оьзге тюрлю балагьланы, къыставуллу гьалланы алдын алывгъа байлавлу бары да тармакъ министерликлеге, административ къурулувларына, ишчи ва яратывчу коллективлеге, пачалыкъ ва жамият къурумлагъа, сакълыкъны талапларына байлавлу гьазирленген эсделиклер тапшурулгъан. Шо гьакъда  регион­ну маълумат къуралларындан таба генг кюйде англатыв ишлени оьтгерив давам этилине. Шо ишге журналистлер булан бирче  ругьани ва гёнгюллю жамиятланы вакиллери де къуршала. Уьстевюне, къыставуллу гьалланы алдын алмакъ учун айры-айры къурумлар булан дыгъарлашывлар этилине.

Ахырында арагъа салынгъан агьамиятлы масъалагъа байлавлу болуп Элдар Гьюсейнович журналистлер берген соравлагъа жавап­лар къайтарды.

– От тюшювлени алдын алывда не йимик кемчиликлер четимликлер тувдура?

– Дагъыстанны чет тав шартларында от тюшювлени алдын алмагъа четим бола, хас техника, машинлер етишмей. Ёллар ёкъ ерлерде болагъан от тюшювлени алдын алмакъ учун гьава транспортну имканлыкъларын къолламаса бажарылмай. Шону учун бизин регион да  Россияны Къыбла федерал округунда къуллукъланы кютюв булан машгъул болагъан Дондагъы Ростовдан чакъырылып гелеген авиацияны кёмегине харлы. Ялын булан оюн яхшы тюгюл. Шону учун от тюшювлени алдын алывну чараларын оьтгеривню оьлчевюнде республикабызны 22 орманчылыкъ хозяйстволарында сынав уьйренив ярышлар оьтгерив мердешге айлангъан. Шолайлыкъда, оланы усталыгъы камиллеше, бажарывлулугъу беклеше.

–  Бу йылны арадан оьтген вакътисини ичинде бизин рес­публикабызда гетген йыл булан тенглешдиргенде гьасиллер нени гёрсете, от тюшювлер кёпмю яда азмы?

– 2024-нчю йылны оьтген вакътисини ичинде гьар тюрлю есликдеги топуракъланы авлакъларында къаврагъан отлар 600-ден де кёп яллагъан гезиклери гьисапгъа алынгъан. Шо кёп, озокъда. 29 гектар авлакълар зараллангъан. Дагъыстанны агъачлыкъ фондунда да 2 от тюшюв болгъан. Тюзю, ерли халкъны кёмеги де булан, тас этивлеге ёл берилмейли, къысгъа болжалны ичинде от тюшювлени алды алынгъаны гьакъда разилик булан эсгермеге тюше. Бугюнлерде бизин республикабызны тюзлюк бойдагъы районларыны авлакъларында ашлыкъланы тюшюмю къайтарыла, ем гьазирлев компания давам этилине. Шону учун от тюшювлени алдын алмакъ муратда бирлешген рейдлер оьтгериле, талаплагъа байлавлу таклифлер бериле.

– Бизин республикабызда – яйлыкъ каникулланы вакътиси. Яшлар ял алагъан савлукъ сакълав лагерлерде от тюшювлеге ёл берилмесин учун не йимик чаралар оьтгериле?

– Яй вакътилерде яшланы аманлыгъын ва савлугъун сакълав – лап да агьамиятлы масъала. Каникулланы вакътисинде оланы саякъ кююнде оьзбашына къоймайлы ял алывуну гьакъында алданокъ ойлашып гьазирлик гёрсек, асувлу болур. Биз билеген кюйде, ДР-ни билим берив ва илму министерлиги аян этегени йимик, бу йыл савлукъ сакълав кампанияда ортакъчылыкъ этмеге разилигин билдирип  199 лагер арзалар берген. Шоланы 179-у школаланы кюрчюсюнде иш гёрегени гьакъда айрыча эсгермеге тюше. Шогъар кюрчюленип бизин министерликни янындан от тюшювлеге къаршы ва сувда болма имканлы балагьланы алдын алмакъ мурат булан хас «Ял алыв» деген тергев-профилактика операция оьтгерилип тура. Яшланы арасында уллуланы да къуршап англатыв ишлер генг кюйде давам этилине.

– Элдар Гьюсейнович, яй вакътилерде от тюшювлени алдын алмакъ учун сиз дагъыстанлылагъа не йимик таклифлер бермеге сюер эдигиз?

– Белгили болгъан кюйде, уьстде де эсгерилгени йимик, от тюшювлерден ва шолай да сувда батылывлардан сакъланмакъ учун хас эсделиклер пайдаландырыла. Айтмагъа сюегеним, шолай эсделиклени талапларына арт бермейли, тергевлю кюйде янашмасакъ, тас этивлени алдын алмагъа бажарылмай.

– Шолай талапланы аслуларын гелтирип, охувчуларыбызны да таныш этсек нечик болур?

– Гертиден де, аманлыкъны талапларын эсде сакъламакъ – уллугъа да, гиччиге де бирни йимик тиеген насигьат. Шоланы билмек пайдалы. От тюшювлеге къаршы эсделикде де  тас этивлени алдын алывну чаралары белгилене.

Биринчилей, яшавлукъ уьйлени, дачаланы айланасында, уллулар ва гиччилер ял алагъан бойларда, айрокъда агъачлыкъларда  къалды-къулдуланы, къуругъан отланы яллатмайлы, тийишли чёп­лер ташланагъан ерлеге  къотармагъа тарыкъ бола.

Сонг да, от тюшювлени алдын алагъан алатланы, сув сакъланагъан къуралланы гьакъында унутмай гьазирлеп къоймагъа таклиф этилине.

– Нечакъы гьазирлик гёрсек де, кемчиликлеге ёл бериле, от тюшювлерден яй вакътилерде тас этивлер кёп болагъаны ичингбушдура. Айтагъаныкъ, от тюшгенде не этмеге герек, не йимик талаплар салына?

– Биринчи гезикде, эсер-месер болмайлы, 101 яда 112 номерли телефонлагъа сёйлеп билдирмеге къаст этигиз. От тюшюв болгъан ерден  адамланы арекге чыгъарма тюше. Мал да бир, жан да бир деп негьакъ айтылмай. Бажарыла туруп, багьалы ва лап да тарыкълы мал-матагьланы отдан аяма  тарыкъ. Ювукъдагъы уьйлерде, производство предприятиелерде эшиклени ва терезелени ачыкъ къоюп, ягъылгъан газ, электрик ярыкъланы къайтармагъа таклиф этилине. Башгъа тюгюл, отдан, сувдан балагьгъа тарыгъанланы къутгъармакъ учун алгъасавлу кюйде чаралар гёрмеге тюше. Ялынгъа гирегенлер уьстюне челек булан сув ташласа, сувгъа атылагъанлар опуракъларын тайдырса, оьзюнг де заралгъа тарымассан, балагьгъа тарыгъанланы да къутгъарма рагьат болур.

Сонг да, ялынгъа, тютюнге, сувгъа ва ярыкъгъа сесленип къувун гётереген алатлар бола, шолардан пайдалансакъ, тас этивлер де кем болажакъ. Айтмагъа сюегеним, шолай алатланы къоллавну натижасында савлай Россияда, дагъысын айтмагъанда, йылда 500-ден де кёп яшлар оьлюмден къутгъарыла. Бетеринден уллуланы да, гиччилени де Яратгъаныбыз ариде сакъласын.

 

Гьазирлеген Къ. КЪАРАЕВ.