Дюньяда инг де уллу насип не деп сораса, мен татувлу агьлю деп айтар эдим. Озокъда, шогъар авлетлерингни тюзелип яшайгъаны да гире. Экев къошулуп къурулгъан агьлюде бир-биревге абур-сый ва сююв бар буса, шо уллу насип.
Эр-къатынны аралыгъы бир-биревге разиликден, аминликден, гьаллаллыкъдан ва инамлыкъдан къурулгъан къала йимик болса, бир-биревню сююп де сюйдюрюп де бажарса, шо, гертиден де, насипли агьлю деп гьисаплана. Къыйын болгъанда къолун узатма, бир-биревню якълама, аяма, тарыкъ гезиклерде чыдап турма да тюше. Гьар заман Къалсын ва Кабахан Акъгёзовланы гёрсем, менде шолай гьислер тува.
Сююп къурулгъан ожакъ
Къалсын юртдагъы жагь уланланы бириси, спортчу, шаир, композитор, жагьиллени башчысы. Ол Къазмада кёп авлелетли ожакъда тарбиялангъан. Олар барысы да яшлайын загьматгъа къуршалгъан. Яшланы арасында Къалсын нени де билме ва ахтарма сюеген болуп чыгъа, тек ону айрыча спортгъа ва инче саниятгъа тарта. Бир вакътиде ол спорт булан яхшы машгъул бола. Айланасына жагьиллени жыя ва юртну командасы спортну тюрлю-тюрлю жураларындан савлай республикагъа белгили бола.
Янгыз спорт булан машгъул болгъан буса да, ол яхшы уьстюнлюклеге етишер эди, тек музыкадан яхшы англаву бар Къалсын, юртда духовой оркестр къура. Етмишинчи йылларда, район ва республика фестиваллагъа ва конкурслагъа оркестр булан баргъанда, гиччи юрт къайда экени де билинмейген Къазмавулда оркестр къурмакъ, шо заманларда адамны гьакъылына къыйышмайгъан агьвалат болгъан.
Педагогика училищени битдирип, юртда яшлагъа дарс бергенден къайры, Къалсын юртдагъы комсомол къурумну башын да тута. Шо вакътилерде Къазмагъа уллу класлагъа ана тиллерден дарс берме гелген Кабаханны Къалсын бир гёргендокъ сююп къоя. Кабаханны ата-анасы къазмалылар, огъар 3-4 ай болагъанда шагьаргъа гёчюп, шонда яшагъанлар. Кабахан шагьарда оьсген, шондагъы школаны битдирген, педучилищеде охугъан. Къурчакъ йимик арив къыз. Уланлар башлап аривлюкге къарай чы…Тек сююв шолай зат чы, арадан кёп гетмей, сюювню оту Кабаханны юрегине де къабуна. Кабахан аривлюгюнден къайры, гьакъыллы ва ойлашмай иш этмейген адам болуп чыгъа.
1969-нчу йыл 19-нчу октябрде булан тою бола. Шо тарх булагъа бирдагъы затны эсге сала. «19-нчу октябр» деген шиърусун А.С.Пушкин «Друзья мои! Прекрасен наш союз» деп башлай. Шолай, шо гюн къурулгъан агьлюню бирлиги де ким де сукъланардай бола.
Агьлю къургъанча, гьар адам да яшаву нечик боларны гьакъында ойлаша. Озокъда насипли ожакъ къурма сюе. Тек агьлю яшав тегиш ёл тюгюл, эки де адамгъа шону аркъа-торкъасындан оьтме тюше. Шондан эсен оьтме болса, яшавну къалгъан яны насипли деп айтма ярай. Шолай, бу экев бири бирин толумлашдырып бу гюнлеге етишгенлер.
Язывчугъа яннавурунда англайгъан адам болмакъдан артыкъ насип ёкъдур. Шо яндан Къалсын тюзелген. Гьар адам да, гьар язывчу да оьзюню асарларын бажарагъан кюйде яза. Ону язгъанларына багьа китап чыкъгъандан ва адамлар охугъандан сонг бериле, тек шону биринчи охувчусу да бола.. Къалсын учун шолай адам – Кабахан. Табиатдан гьакъыллы, гиччиден берли китапланы сююп оьсген агьлюсю Къалсынны биринчи насигьатчысы, къыйматлавчусу ва критиги. Эри ишге гете турагъанда, ону узата туруп, къатыны ягъасын тюзлейгенде йимик, язылгъан асарларына да оьзюню къаравун айтагъан Кабахан, биринчи танкъытчысы да, туврасын айтагъан адам да болуп токътагъан. Ол башгъа кюйде яз деп айтмай, оьзюню къаравун айта, Къалсын шону яда къабул эте, яда этмей. Язывчу учун шо бек агьамиятлы.
Ондан къайры да, сав оьмюрю жаваплы ишлерде ишлеген Къалсынны аз танышы-билиши болмагъан. Буланы ожагъында болгъан чакъы къонакъны эби-саны ёкъ. Кабахан шону англагъан ва намуслу кюйде кютген. Олар гьали де бары да дегенлей ишин гьакълашып, бир-биревге тынглап юрютелер. Кабахан Къалсын учун башлап сырдаш, сонг тынглавчу. Барындан да артыгъы – ону уьч авлетини анасы.
Агьлюню яшыртгъын сырлары
Тышдан къарагъан адамны Акъгёзовланы арасында бир де эришив болмагъан деп эсине гележек. Шонча йылны ичинде арасында бир-бирини гёнгюн бузагъан тиеген сёз айтылмай да къалмай. Шолай гезиклерде обурлукъ алдынлыкъны ала. Эришип чач-майдангъа чыкъмай, масъалаланы арагъа салып, бир-биревге хатири къалмайгъан кюйде чечме тюше. Ичинде сакълап тургъанча, айтса ва тынгласа яхшы. Агьлю аралыкъланы янгыз шолай сакълап бола.
– Насип недир деп сораса, уьйдеги берекет, яшланы аманлыгъы ва бизин савлугъубуз деп къысгъаракъ жавап беремен, – дей Кабахан Апсалдиновна. – Яшларынг ва оланы яшлары тартынмай парахатлыкъда яшай буса, дос-къардашынг къатнай ва бир-биревден сююне буса, гюллемей буса, терс зат айтып къоймагъай эдим, айтсам терс англамагъай эди деп тартынмай бусанг, яшларынг да агьлюнг де сени аявлай буса аркъанга къанатлар чыкъгъандай болсан.
Кабахан агьлюню гьакъында оьзлени яшав сынавундан таба айта, тек гьалиги замандагъы милли адатлар тайып барагъаны, яшёрюмлер эдепсиз болуп, эдеп-къылыкъны билмейгени ону бек талчыкъдыра.
Авлетлери, эл учун да уллу байлыкъ. Олар нечакъы айтсанг да англамай къалмакълыкъ бар, тек гьар гюн ата-ана бары да масъалаланы бир-бири булан гьакълашып чечегенни гёре туруп оьссе, оланы арасында да бир-биревге гьюрмет арта. Шолар яшланы къысматына ва яшавуна салынгъан кюрчю болуп токътай.
– Агьлю ва яшлар гьар къатынгишиге де авур юк, тек шо насипни аслу ачгъычы, – дей Кабахан.
«Магъа яшлар къарап тура…»
Бу агьлюню яшлары да педагоглар. Уланы Марат да юртдагъы школада дарслар берип турду, гьали маданият тармакъда. Уллу къызы –муаллим. Гиччи къызы Гюлжанат филология илмуланы кандидаты. Кёп йыллар Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни Хасавюртдагъы филиалында декан болуп ишледи. Гьали – Кёстекдеги школаны завучу.
Бу агьлюню ортакъ педагогика стажы 150 йылдан да оьте. Янгыз Кабахан билим берив тармакъда 50 йылдан да артыкъ ишледи. Олар агьлюсюню ишине гёре Хасавюрт шагьаргъа гёчгенде де кёп йыллар Кабахан Къазмагъа барып дарслар берип турду. 30 чакъырымгъа ювукъ ёлну гьар гюн эки керен оьтмеге къыйын экенни айтса да, «магъа яшларым къарап тура» деп жавап бере эди. Ол Къазмада 13 йыл школаны директоруну билим беривге, сонг тарбиягъа къарайгъан орнунбасары болуп ишлеп турду. Шо йыллардагъы бир агьвалатны гьакъында къызы Гюлжанат хабарлай.
–Анабыз Къазмада ишлейгенде, 29 яш бар 9-нчу калсны класс ёлбашчысы болма бирев де сюймей болгъан. Бек къыйынлы клас болгъан. Шону къабул эте. Анабыз арадан кёп де гетмей шо класны тарбиялы чы нечик де, алдынлы этме де бажаргъан. Шоланы кёплери оьр билимлер алгъан, гьар гёрсе оьзлени анасын гёргендей сююнелер. Анабыз башлап оьзюне, сонг ишине бек талаплы, ол дарслагъа шагьардан барып ишлейгенде де бир де гечикген адам тюгюл. Шолай талапланы ол бизге де сала эди, агьлю болуп яшайгъанда оьзюн нечик юрютме герекни айта эди. Аллагьгъа шюкюр барыбыз да агьлюлерибиз булан насипли яшап турабыз…
Къазмада ишлеген йылларын Кабахан оьзю де уллу сагъынч булан эсгере.
–Биз оьзюбюз де шо йылларда адамлыкъны инг де яхшы амалларында тарбиялангъан эдик, – дей ол. – Шону яшлагъа да мердешлендирме къарай эдик. Алда инсанлыкъ, адам адамны сюегенлик бар эди. Шолай арада яшайгъан яшланы тарбиялама да тынч эди. Белгили адамлар уьлгю бола эди. Яшлар шолагъа тынглай эди ва ошама сюе эдилер. Алда депутатлардан ва министрлардан эсе олайлагъа гьюрмет артыкъ этиле эди. Муаллим буса – абурлу адамланы бириси эди. Мени де шолай адамлар аралагъан ва тарбиялагъан. Ишге белсенип гирише эдик. Гьали йимик ЕГЭ-лер де ёкъ эди, тестлер де, яш, муаллимни алдында экзамен бере эди.
Кабаханны шонча йыл тёкген къыйыны зая гетмегенни, пачалыкъны янындан тийишли кюйде къыйматлангъаны да исбат эте: ол Дагъыстанны ва Россияны ат къазангъан муаллими, Россияны умуми билим беривюню отличниги, «Загьматны ветераны» деген медаль ва «Хасавюрт районну алдында этген къуллукълары учун» деген орден булан савгъатлангъан.
Мен огъар яшавун янгыдан башлама бажарыла буса, къайдан башлама ва ким болма сюер эдинг деп сорагъанда, ол «Хасавюртдагъы педагогика училищеден башлар эдим» деп жавап берди. Ол Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетин битдирсе де, биричи толу билим алгъан охув ожагъын уллу къуванч булан эсгере.
Ону билими ва бажарывлугъу ёлбашчы болма имканлыкъ берген буса да, ол муаллим касбуну юрютюп тургъан. Ол уьйде эргиши баш болма герек йимик, школаланы башын да эргишилер тутса низам яхшы болагъанны айта бола. Кабахан артагъы йылларда Хасавюрт районну билим берив управлениесинде баш касбучу болуп турду, шонда да оьзюне тапшурулгъан ишлени уьстюнлю кюйде юрютдю. Гьали районда билим берив идараланы профсоюз комитетинде касбучу болуп ишлей.
Насип оьзюн аявлайгъанланы сюе
Тыш пачалыкъларда агьлю байлыкъланы бузуп дам-дагъырын чыгъаргъан, шоланы бизин уьлкебизде де яйма къарай. Шону учун да Акъгёзовланы йимик агьлюлер оьзлени уьлгюсю булан шолай гьаллардан ари эте. Гьалиги вакътиде яшёрюмлени уллулагъа, айрокъда ата-анасына гьюрмет этивню, элни намусларын кютме, тарыкъ болса шону жаны йимик сакълама гереклигин англатып тарбиялама тарыкъ.
–Насип оьзюне уьйренгенни сюймей, насип сюе оьзюн де аявлайгъанланы, тас этме къоркъагъанланы, – дей Кабахан.–Биз де шону тас этерден сакъбыз. Кёп къыйынлы заманлардан аявлап, сыйлап сакълагъан насипни тас этме ким сюе? Кёп йыл яшагъан насипли агьлюлер янгы къошулгъанлагъа уьлгю болалар. Сюювню ялынына экев къарай ва заманда бир «агъач» ташлай турса сёнмей дей. Биз шолай яшагъанбыз. Ишге де бирге баргъанбыз, пашманлыкъ-той болсада, бирге юрюйбюз.
Мен бу агьлю булан савболлаша туруп, олагъа сукъланагъанымны айтдым, неге тюгюл олар оьзлени яшаву булан айланадагъылагъа бир биревге нечик абур-сый этме герекни, нечик сюйме герекни гёрсете туруп яшгъан. Мен сизин къалгъан оьмюрюгюзге де къатты савлукъ, агьлю насип, берекет ва аманлыкъ ёрайман!
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.
