Шамил МИНАТУЛЛАЕВ:
Хасавюрт район Дагъыстанда инг де кёп адам яшайгъан ер деп гьисаплана. Районда савлукъ сакълав булан машгъул 58 идара бар, шоларда 800-ге ювукъ медицина къуллукъчу ишлей. Адамланы савлугъун сакълавда гёрюлеген чараланы натижасы яхшы: артдагъы йылларда районда югъагъан ва башгъа къоркъунчлу аврувлар болмагъан, шо да медицина къуллукъчуланы гьаракатындан деп толу кюйде айтмагъа болабыз.
Мен Хасавюрт район больницаны баш врачы, медицина илмуланы кандидаты, оьр категориялы врач Шамил Абдулмуслимович Минатуллаев булан лакъыр этемен.
– Кёбюсю районларда врачлар етишмей деген хабарлар бола, шолагъа Хасавюрт район да гиреми?
– Гире, неге тюгюл де эгер де башгъа регионларда гьар он минг адамгъа 25-40 врач тие буса, бизде шо санав – 15. Врачлар булангъы толумлашывубуз – 86,2 процент. Орта медицина къуллукъчулар булан гьал яман тюгюл. Бугюнлерде районда 260 врач ва 461 хас билимли къуллукъчулар ишлей.
Озокъда, врачлар етишмей, шону учун да «Земский доктор» деген программагъа гёре оьтген йылларда 65 яш касбучуну алып битгенбиз. Янгыз 2023-нчю йылда дагъы да 11 врач къошулду. Врачланы алапалары да яхшылашгъан. Эгер де 5 йыл алда орта гьисапда олар 51 минг манат ала эди буса, гьали 10 мингге артгъан.
– Сизин гьисапдагъы медицина къурумлардан къайсында чечилмеген масъалалары кёпдюр?
– Медицина бёлюклерибизни аслусу – поликлиника. Шо гюнде 500 адамны къабул этме ва 45 чакъырым айланадагъы адамланы ишин кютме герек. Олар янгыз 500 адамны къабул этип къоя деп турамысыз? Тюгюл. Гьали де адамлар электрон гезиги булан къабул этивге уьйренип битмеген. Гелип къала. Дюньяны бир тюбюнден гелген адамны къабул этмей де нечик йиберерсен? Этме тюше. Шолайлыкъда, врачлар артыкъ ишлей. Эгер де 2021-нчи йылда поликлиникада 634 минг адамгъа къаралгъан буса, оьтген йылда шо санав 900 мингден де артыкъ болду. Оланы кёплюгю бир, оьзюбюзню поликлиникабыз ёкълугъу аврувланы къабул этивню сан янын яхшылашдырма имканлыкъ бермей. Поликлиника къурулгъандан берли ижарагъа алынгъан ерлерде ишлейбиз. Бир-бир кабинетлерде 3-4 врач олтура. Янгы поликлиника къурмакъны тилеп тарыкъ документлерибиз Дагъыстанны савлукъ сакълав министерлигине берилгени нечакъы заман бола. Поликлиника — савлукъ сакълавну аслу бёлюгю. Мунда, аврув уьйде багъылма яда больницада ятма герекми, республикада, дагъы да генглешдирип айтсакъ, бизден тышда медицина кёмек алма герекми ачыкъ бола.
– Районда къайсы аврувлар кёпдюр ва шо масъалаланы чечив нечик юрюле?
– Биринчи ерде юрекни аврувлары, шолайланы санаву йыл сайын арта бара. Поликлиникада 3 кардиолог бар. Алдагъы йылларда йимик, биз врачланы бригадалары юртлагъа барып, аврувланы ерли медицина пунктларда къабул этегенибизни давам этебиз. Юрек аврувланы кёплюгюн биз бирдагъы яндан да англатма болабыз. Артдагъы йылларда аврувланы башлапгъы вакътисинде аян этме болагъан аппаратлар чыгъып тура. ЭКГ аппаратлар бары да участкаларыбызда бар, тек суткагъа салып адамны гьалын тергейген аппаратлар ёкъ. Шону учун да адамланы шолар бар ерлеге йиберме борчлубуз. Биз аврувланы тергеме Мичуринни атындагъы посёлокдагъы центргъа ва «Здоровье» деген диагностика бёлюкге йиберме борчлубуз.
Ботаюртдагъы 100 ери булангъы больницада да юрекден авруйгъанланы багъабыз. Англатыв ишлер де юрютюле, аслу гьалда адамлар оьзлени башалман мердешлерин ташлап, савлугъун сакълавгъа аслу тергев береген болуп тура. Биз де еринде кёмек этме бажарылмай буса, республикагъа ва ондан тышда, медицина кёмеклени оьр даражада кютеген ерлеге йибермекни гьайын этебиз.
– Сиз айтагъан кёмеклени Дагъыстанда, дагъы да айтсакъ, Хасавюртда да этме башлагъан чы…
– Шону учун да юрек авруву барланы гьалы къолайлашып геле. Эгер де 2020-нчы йылда юрекге операция этме герек деп токъташдырылгъан 130 адамдан 91-не этилинген буса, гетген йылда 179 адамгъа этилди. Шолардан 154-вюне стент салынды, 15-вюню юрегини тамурлары, дёртевню буса юрегини клапанлары алышдырылды.
Артдагъы йылларда Москвада ва Санкт-Петербургда ишлеп сынав алгъан жагьил уланлар, оьр технологиялы кёмек этивню къайдаларын Дагъыстангъа да гелтирип тура. Бираз алда Дагъыстанда юрекни тамурларын алышдыражакъ деген буса, бирев де инанмас эди. Шолар янгыз Аштархан ва Москва шагьарларда этиле эди.
– Юрек аврувдан сонг дагъы не аслу аврувланы гьакъында айтма бола?
– Экинчи ерде – онкология. Шо ишни районда 2 врач юрюте: Саният Абдуллаева ва Райисат Ибрагьимгьажиева. Оланы гьисап беривюне гёре, районда онкологиясы булангъы 1848 адам бар. Бу санавну кёбю де англашына, тергевлерибиз артгъан. 2023-нчю йылда шекли 12 мингден де артыкъ адам тергелген, шолардан 301-ин гьисапгъа алгъанбыз. Оьрде эсгерилген адамланы 307-сине республикадан тышда кёмек этиле, 98-вю хас тергевде, 300-ге ювугъуна химия этиле, къалгъанларына да оьзюбюзню кёмегибизни юрютебиз.
Шону булан бирге шо эмсиз аврувну алдын алмакъ учунгъу ишибизни яхшылашдырма гереклиги гьакъда кёп айтабыз ва бажарылагъан бары да ишни юрютебиз. 40 йылдан сонггъу адамлагъа тергев арта. Ерли врачлагъа да заманында рентген этивню масъаласын адамланы арасында генг кюйде аян этмекни талап этебиз, неге тюгюл де онкологиядан гетген йылда районда 137 адам гечинди, шоланы 28-вю бизин якълы буса да, тышда яшай эдилер.
– Яшланы багъагъан бёлюкню гьакъында да лакъыр этейик. Шолагъа бакъгъан якъдагъы ишлер нечик юрюле?
– Райондагъы 171 минг адамны 58923-вю 18 йыл толмагъан яшлар. Районда 54 педиатр ишлей, шо бек аз. «Земский доктор» деген программагъа гёре къабул этме гьазирбиз, тек 2023-нчю йылда 4 врач тюгюл гелмеди. Поликлиникабыздагъы ва юртлардагъы медицина къурумлар, яшлагъа къарайгъан бёлюк оьтген йылда яшланы 377159 керен къабул этген. Ондан къайры да, биз яшланы уьйлерине барып да багъабыз чы. Санавлар булан айтсакъ, оьтген йылда районда 280 минг яш багъылгъан. Профилактика, аврувланы алдын алмакъ учунгъу къаравлар оьтгерилген заманны ичинде 19 мингден де артыкъ яшда бир-эки авруву бары аян этилинген. Шоланы 75 проценти къолай болгъан, къалгъанларына багъыв оьтгериле.
Бизин ишибизни даражасын белгилейген бирдагъы санав бар – о да яшланы оьлюмю. Оьтген йылда районда 3298 яш тувгъан. Йылны ичинде 33 яш оьлген. Шолардан 15-и яшлар табагъан уьйде, къалгъан 14-вю йыл толгъанча, дёртевю де хатарлар болуп гечинген. Яшланы кёбюсю аврувлу болуп тува, шону учун да авур тиштайпалар булангъы ишлени яхшылашдырма герек. Бир вакътилердеги биринчи яшгъа этдирме герек вакциналаны инкар этегенлени санаву артып гетген эди. Айтып гетгеним йимик, адамларыбыз етишмей. Яш табар чагъындагъы 42397 къатын булан англатыв ишлер осал юрюле, олар булан ишлейген консультация бёлюгюбюз ёкъ. Акушер-гинеколог врачларыбыз етишмей.
– Кёкюрек аврув алдагъы йылларда кёп яйылгъан эди, гьали шо гьакъда аз айтыла…
– Неге тюгюл, биринчи ерге юрек ва талав аврувлар чыкъды, кёкюрек аврув артгъа теберилди. Теберилсе да, масъаласы алда йимик толу кюйде чечилмеген. Районда рентген машинлер ва гьалиги заманны талапларына жавап береген аппаратларыбыз бар. Гьар йыл рентген этме ва биз къуршама герек 87568 адам бар эди, оьтген йылда шолардан 81967-вю тергелди. 400-ге ювукъ адам тергевден оьтмеди. Балики шоланы арасында авруву янгы башлангъанлары бардыр. Аврувну башында аян этсе, къолайлыкъ болдурма енгил бола. Шу ишлерибизде ерли администрацияланы кёмеги бек тарыкълы бола.
— Коронавирусну заманында Ботаюртдагъы больницаны янында чалтлыкъда къурулгъан медицина центрны иши нечик юрюле, бугюнлерде шонда кимлени багъа?
– Ботаюртда коронавирусну заманында къурулгъан 62 аврувгъа ери булангъы медицина центр бугюнлерде де уьстюнлю кюйде ишлей. Мунда янгыз бизин районну тюгюл, Бабаюрт, Новолак, Къазбек районлардан ва Хасавюрт шагьардан гелген аврувлар да багъыла. Неге тюгюл, бу центргъа инг де яхшы аппаратлар салынгъан. Таймай кислород болдурагъан станциясы ишлей, мунда КТ ва МРТ тергевлер юрютме бола. Янгы томограф алынгъан, тюрлю-тюрлю аврувланы аян этме болагъан лабораториялары бар. Ятагъан 62 ерден къайры да, 16 реанимация ерлери бар. Шонда 20 врач, 35 медина къуллукъчулар, 16 санитарка ва башгъа ишлени кютеген къуллукъчулар ишлей. Оьтген йылда шу центргъа авур гьалында тюшген 3549 аврувдан 16 адам гечинди, къалгъанлары сав болуп чыкъдылар.
– Масъалаланы бирлерин айтдынг, дагъы къайсыларын эсгерме боласан?
– Райондагъы савлукъ сакълав идараланы кёбюсюн ярашдырма тийишли, шолар коллективлени къасты булан амалгъа гелтирилип тура. Бир-нечакъысы санитар талаплагъа жавап бермей. Шоланы барысын да эсгерип, Дагъыстанны савлукъ сакълав министерлигине етишдиргенбиз. Артдагъы йылларда Къадиротарда фельдшер-акушер пункт, Нурадилово юртда буса больница къурулду дагъы зат ёкъ.
Врачланы ишиндеги кемчиликлер гьар жума оьтгерилеген жыйынларда эсгериле. Аврувланы тарыкълы дарманлар булан таъмин этив де акъсакълай. Тиштайпаланы багъыв, яшгъа авур къатынлар булангъы ишлеге, яшланы савлугъун багъыв, аврувланы башланып турагъан заманында аян этив, врачланы билимлерин камиллешдирив ва башгъа масъалалар да бар. Шоланы чечмекни биз аслу борчубуз деп гьисаплайбыз, адамлар аврувсуз, оьзлерден ва агьлюсюнден сююнюп яшасын деп бары да гючюбюзню салажакъбыз. Адамны савлугъундан ва сююнчлю яшавундан артыкъ зат ёкъдур.
– Умутларыгъызгъа етишме насип болсун!
– Савбол!
Лакъырлашывну язгъан
Г. КЪОНАКЪБИЕВ
БИЗИН МАЪЛУМАТ
Хасавюрт районда 171 мингден де артыкъ адам яшай. Шоланы савлугъун сакъламакъ ва алдын алмакъ учун гюнде 150 адамны къабул этме болагъан район поликлиника, 100 адамгъа ери булангъы район больница, кёп ишлени кютме болагъан медицина центр, районара диагностика центр, 527 аврувгъа ери булангъы 13 юртда больницалар, 17 амбулатория, 27 фельдшер-акушер пункт (ФАП) ишлей.
