«Ёлдашгъа» узакъ къалмай 102 йыл тамамланагъаны ва янгы 2019-нчу йылгъа язылыв юрюлегени булан да байлавлу болуп къумукъ интеллигенцияны вакиллери газетни гьакъында оьзлер не ойлашагъанны билмеге сююп, биз бираз алда оланы бирлери булан ёлугъуп, пикруларына тынгладыкъ. Шо лакъыр сизин тергевюгюзге де бериле.
Айгум Айгумов, Къумукъ театрны чебер ёлбашчысы, Россияны халкъ артисти.
Гьар не янындан да терен маъналы
– Бизин «Ёлдаш» газетибиз, бизин дегенде, къумукъ халкъны газети бек арив, орусча айтгъанда, терен маъналы болуп чыгъа, кёп тюрлю масъалаланы къуршай. Гертиден де, къумукъ миллет учун яралгъан газетге мекенли кюйде ошайгъан болгъан. Газетни башын тутгъан баш редактордан сонг гелеген бары да къуллукъчулары – бек оьзлени ишине мекенли янашагъан адамлар, бай сынавлу, яшавну гёрген касбучулар ва пагьмулу журналистлер. Олар барысы да гьар жумада халкъны къолуна тюшеген газетни топланывуна,тизиливюне,чыгъарылывуна, туврадан айтгъанда, тындырыкълы къошум эте. Атларын эсгере турмасам да, охувчу оланы биле.
Газетни бетлеринде халкъ яшавну бары да тармакълары суратлана. Республиканы социал-экономика оьсювюн болдурмакъ учун гьакимият къурумланы, жамият къурумланы янындан не йимик гьаракат юрюле, имканлыкълар нечик къоллана, шагьарларда производствода, районларда юрт хозяйство тармакъда не къайдалы алышынывлар бар – булар бары да газетни гьар номеринде гёрсетиле.
Мен газетни аламан, охуйман, айрокъда шо «Времена» деген орус тилде чыгъагъан газетни ичиндеги гиччи газет мени бек иштагьландыра. О гиччи буса да, ону ичиндеги материалланы маънасы уллу. Бизин бырынгъы тарихибизни унутулма къоймай сакълай.
Бирдагъы янындан, газет мени не янындан кепиме геле десегиз, миллетни театр яшавуна да бек агьамият бериле. Къумукъ театр да – бир, «Ёлдаш» газет де – бир, къумукълагъа шону унутма ярамай. Гелигиз театргъа, ёлдашлар, алыгъыз милли газетигизни, охугъуз, пайдаланыгъыз. Шолай этсегиз, сизин билим даражагъыз гьар не янындан да оьсежек, камиллешежек.
Шейит-Ханум Алишева, Дагъыстанны язывчуларыны союзуну Къумукъ секциясыны ёлбашчысы, Дагъыстанны халкъ шаири.
Къумукъ халкъны сыкълашдырагъан маълумат къурал
– Мен кёп гиччи заманымдан берли «Ёлдаш» газетни оьзюме бакъгъан таъсирин гьис этгенмен. Мен ону гьар заманда да оьзюмню янымда болма герекли адамым йимик гёргенмен. Шо янындан атам Арсаналини таъсири тийген буса ярай, оьзю газетни уьйге гелтирип, алдыбызгъа салып охута эди. Гьали де гьар-бир ожакъда милли газетибизге шолай янашыв тарыкълы деп эсиме геле.
Газетни оьзюню бир тутгъан ёлу бар деп эсиме геле. Алда да шолай эди, гьали де шолай. Газет – халкъны сыкълашдырма да, онгайсыз тувулунгъан масъаласы болса, шону тюзевлю чечме де кёмек этеген бек уллу агьамияты булангъы маълумат къурал. Мен не заманда да онда ишлейгенлеге абур эте гелгенмен, гьали де этемен.
Оьзюмню шаир гьисапдагъы токъташывума да, яратывчулукъ ёлумда да магъа «Ёлдаш» кёмек этген деп айтма да толу ихтиярым бар. Биринчи язгъанларымдан гьалигилерине ерли газетде печат этилген шиъруларым мени къанатландырагъандай шаирлик ёлда магъа бек таъсир этген. Къумукъланы арасында къайсы язагъан адам да шолай мюгьлетлени сезгенине инанаман. Белгили болгъан къайсы шаирибизни де, язывчубузну да къысматында газет бир уллу ярыкъ, шавлалы гьыз къойгъанына инанаман. Гележекде де шолай болажагъына да инаныв бар.
Бамматхан Адилханов, композитор, Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу.
Кимге де пайдасы тиеген газет
– «Ёлдаш» газетни къолуна алгъанда, гьар ким оьзюню гёзюнден къарагъанда, тергев тартардай язылгъан макъалаланы излей. Сабанчы авлакъ ишлени сюе, муаллим – педагогиканы, докторлар – медицинаны: гьар касбучугъа оьзюню тармагъы алда гёрюне. Тек, мен билеген кюйде, газет бары да тармакъланы бир йимик къуршай. Инчесаниятгъа да арив агьамият бериле. Ону бетлериндеги «Яшланы дюньясы» деген сагьифада гьар заман гиччи яшланы да, оланы ата-аналарын да иштагьландырагъан материаллар бола. Айрокъда газет муна шу гьалиги вакъти арив чыгъа деп айтса да ярай.
Оьзюм мен бек иштагьлыкъ этип адабият бетге тергев беремен. Шиърулар, бизин, макъамлар язагъанланы жан азыгъы деп айтыла. Газетни гьар номеринде шиърулар яда проза асарлар бериле. Шиъруланы йырланагъанларын излейсен. Таъсирли язылгъан шиъру композиторну да тергевюн тарта. Огъар гёре макъам язмагъа тынч бола. Газет бизге шо янындан кёмек эте. Янгыз магъа тюгюл, йыр, сарын язма сюеген къайсы композиторгъа да шолай. Неге тюгюл, газетде шаирлени янгы шиърулары печат этиле. Китаплардан макъам язар йимик шиърулар тапма къыйын. Олар къайда, кимники чыгъа, билип де болмай къаласан.
«Времена» деген орус тилде чыгъагъан газет де къумукъланы тарихине бек гючлю тергев эте. Бир тилде де ёкъдур шолай терен тюшюп миллетни тамурларын излейген алимлер ва журналистлер. Тарихни халкъгъа ювукъ этегени саялы баракалла болсун олагъа.
Бирдагъы мени рази этеген иш, газет тилни тазалайыкъ деген гьаракатгъа инсаплы къуллукъ этип янаша. Шо янындан не школалар, не де оьзге къурумлар яшлагъа, жагьиллеге, гьатта ата-аналар авлетлерине де шолай пайдалы къуллукъ этип болмай. Тилни болмагъа герекли кюйде бере. Къумукъ тилни гележегине тергев этип биле. Къумукъ газет «Ёлдаш» бар чакъы, бизин тилибиз де сакъланып, адабият асарларыбыз да кемимей, йырларыбыз да маъналы болса, шо бизге ичибиздеги миллет ругьубузну сёнме къоймажагъына инанаман.
