Буйнакск район 95 йыллыгъын белгиледи

Буйнакск районну аты чыкъгъанда не буса да шоссагьат биринчилерден болуп эсибиз-пусубузгъа, гёз алдыбызгъа агъачкъомузу булан оьткюр, терен маъналы пасигь сёзню тенги ёкъ устасы Йырчы Къазакъ геле. Районну аты чыкъса, Къумукъну бары да якъдан тёбесин, оьзденлигин, асиллигин кёкге тийдирген Абусупиян Акаев, Темирболат Бийболатов, Татамдан, СССР-ни халкъ артисткасы Бариятдан башлап, Муратовланы савлай тухуму, Совет Союзну Игити Юсуп Акаев ва олай оьзге миллетни миллет этген, данггъа чыгъаргъан нечесе-нечесе зор гючлю пагьмулар, къагьруманлар алдымда тизилип токътайгъандай бола. Районну 95 йыллыкъ юбилейинде де сагьнагъа чыкъгъанлар бир де токътамай оланы атларын уллу сююв булан, сукъланып эсгердилер.

Гетген жума Буйнакск районну администрациясыны алдына жы­йылгъан халкъны ажайып бир тамаша сююнчлю сеслери чалына эди. Айтагъаным, ону 95 йыллыкъ юбилейин белгилемек муратда гьар юртдан гелгенлер чатырланы тюбюнде оьзлени гёзел майданларын къуруп, оьр даражада бары да къонакъланы къабул этмеге белсенген эдилер. Майданлардагъы столланы уьстюндеги гьар халкъгъа хас кюйде безендирилип салынгъан тюрлю-тюрлю ашланы, сувланы, атам заманлардагъы хабаланы, акъчалыкъланы, савут-сабаны, такъа-тукъаны, къумукъ кёрюкню, бешикни, согъулгъан тастарларыбызны, агъачкъомузларыбызны гёргенде, ата-бабаларыбыз бизин чайкъап, эс дюньябызны уятып, тартып созуп, бырынгъылыкъны сокъма­гъына тюзлеген йимик болду.

Гьар миллетни вакили оьзлени милли опуракъларын гийип, бийивлерин бийип, масхара-иланкъы булан бары да къонакъланы, ашын да берип, къашын да герип къаршылап, шайлы гёнгюн ачдылар. Ондан къайры да, Дагъыстанны ва Россияны оьзге ерлеринден ярмакюге гьар тюрлю малларын, ашамлыкъларын гелтирип сатагъанлар да орамны бир боюн тутуп эретургъан эдилер. Буйнакск администрацияны залы байрамча тизилип, шатлы мажлисге гьап-гьазир эди. Бир башлап Эрпелини ва Тёбен Къазанышны эргишилерини хору сагьнаны елеп алып, къонгуравлу тавушлары булан бырынгъы йырны йырлап программаны ачдылар. Бу агьвалатны юрютеген Къумукъ театрны артистлери Имам Акавутдинов ва Зугьра Аселдерова сагьнагъа Буйнакск районну башчысы Камил Изиевни къутлав сёз айтма чакъырды. Ол оьзюню сёзюн булай башлады:

–Буйнакск район оьзюню тарихи, эсделиклери булан девюрлер бою айтыла гелген. Гьар-бир агьвалатны ортакъчысы болуп тургъан. Районубуз Дагъыстанда экономика ва культура якъдан алдынлы районланы бири демеге ярай. Тек ватаныбыз, чинкдеси, гёрмекли адамлары булан бай. Ону халкъы тийишли ерде оьзлени бирлигин де гёрсетген. Бизин район кёп гьар тюрлю ишде де, загьматда да уллу натижалагъа да етишген. Шону учун да район бир нече керенлер де Совет Союзну заманларында да оьр савгъатлар булан савгъатлангъан. Артдагъы 5 йылны ичинде биз табии балагьлардан зараллангъан бир нече кёпюрню онгардыкъ. 14-нчю йылда халкъны къуллукъларын кютеген (МФЦ) центр ачылды. Сонг Чиркей юртда, республикада биринчилей болуп, кёп даражалы билим берив центр ачылгъанда бир уллу байрам йимик белгиледик. Яшлар спорт булан машгъул болагъан 16 объектни, спортзалланы, майданланы ярашдырдыкъ. 2-3 йылны узагъына юртланы ичиндеги 30 чакъырым чакъы ёл асфальт этилинди. Ондан къайры, ра­йонубузда 126 минг гектар ерге юрт хозяйство ашамлыкълар чачыла. Бизде гьайванчылыкъ, бавчулукъ оьсе бара.

Билим болмаса, бир иш алгъа бармай, осуз яшавубузну гёз алгъа гелтирмеге де къыйын. Шо масъалагъа бизин якъдан айрыча тергев этиле, бюджетни кёп яны да шогъар байлавлу харжлана. Бизин яшларыбыз бютюнроссия конкурсларда ортакъчылыкъ этип, гёрмекли ерлени къазангъан. Олагъа Москвада Кремлде, Россияны билим берив министерлигинде савгъатлар тапшурулгъан. Олай да, олар республикада оьтгерилеген олимпиадаларда да оьрлюклер алгъан.

Ондан къайры да, Буйнакск район спортда да гёрмекли ерни тута демеге ярай. Артдагъы заманларда Хизри Исаевични гьюрметине тутушуп ябушувдан турнирлер оьтгерилегенлик адатланып къалгъан. Олай да, Магьамматрасул Алхлаевни эсделигине байлавлу волейболдан, Бугленде дюньягъа айтылынгъан кочап Ал-Кълычны эсгерип дзюдодан ярышлар бола. Белгили шахматист гроссмейстер Жакъай Жакъаевни къасты булан бизде шахмат оюнлар да оьсе.

Айрыча, уллу гьюрмет булан Халимбекавулдагъы «Дюньяны беш яны» деген спорт школаны уьстюнлюклерин эсгерме сюемен. Ону башын тутгъан, тренер болуп чалышагъан Гьюсейин Магьомаевни гьаракаты макътавгъа тийишли. Шо школадан дюньягъа атын белгили этген нечесе чемпионлар арагъа чыкъгъан. Бу йыл школа юбилейин де белгилей. Барыгъыз да гёрдюгюз, билесиз бизин якълы Бахтияр Агьматовгъа оьзюню гьалал кюйде къазангъан алтын медалы къолуна тюшюп, Олимпия оюнланы чемпиону болду.

Бу йыл бирдагъы бир уллу агьвалатны белгилеме хыялыбыз бар. Айтагъаным, районну «Буйнакские известия», къумукъча «Халкъны сеси» деп чыгъагъан газетге 100 йыл битди.

Районну юбилейи булан къутлай туруп, сизге барыгъызгъа да савлукъ, сав-саламатлыкъ, аманлыкъ ёрайман.

Районну башчысы Камил Изиев юбилейге байлавлу толу кюйде доклад этип битген сонг, Буйнакск райондан сайлангъан Пачалыкъ Думаны депутаты Абдулмажит Варисович Магьрамов сагьнагъа къутлав сёз айтмагъа гётерилди. Ол жы­йылгъанлар булан саламлашып, сёйлевюнде шулай эсгерди:

–Гьюрметли ёлдашлар, сиз магъа тавуш берип, мени Пачалыкъ Думагъа сайладыгъыз. Шолай болгъандан сонг, мен сизин шатлыкъларыгъызда, гьар-бир ишигизде ортакъчылыкъ этмеге борчлуман. Шону учун сизин барыгъызны да бу гёзел гюн, тарх булан къутламагъа гелгенмен. Буйнакск район – яшавну бары янындан алгъанда, оьзтёрече бай тарихи, натижалары, гёрмекли, абурлу-сыйлы адамлары булангъы район. Сизин барыгъызны да къутлайман, сизге гьаригизни ожагъыгъызгъа аманлыкъ, шатлы мажлислени оьтгере турма савлукъ ёрайман. Гиччипавлар, торайып гелеген наслулар, билимлер алып, районгъа къайтып бизин ёлларыбызны узатмагъа гюч, къуват берсин.

«Темирхан-Шура» ансамбл­ни къурч бийивлеринден сонг Дагъыстанны Башчысыны республиканы орта территория округдагъы толу вакили Абидин Гьажиевич Къарчыгъаевге сёз берип, сагьнагъа чакъырдылар.

–Бугюн биз барыбыз да бир болуп, районну 95 йыллыгъын белгилеме жыйылгъанбыз. Буй­накск район бары якъдан алдынлы районлардан бири деп гьисаплана. Уллу Ватан давларда, чинк де къыйынлы заманларда Буйнакск районну халкъы къоччакълыкъ гёрсетген. Сонг да, 1999-нчу йылларда да бир юмурукъ йимик жыйылып, ягъада къалмай, бандит уьюрлеге къаршылыкъ билдирдилер. Буйнакск район Дагъыстанны яшавунда аслу роль ойнай. Неге тюгюл, Буйнакск район – Дагъыс­танны тарихи, административ, экономика-культура центрларыны бири. Район бир заманда да Дагъыстанны, Россияны къысматындан айрылмагъан. Лап да аслусу, бу районда тюрлю-тюрлю миллетлер яшай. Олар бир-бири булан дослукъда, бирликде чалышалар, яраталар. Ата-бабалардан гелеген адат-къылыкъларын сакълайлар. Мен сизин Дагъыстанны Башчысыны, оьзге ёлбашчыланы ва оьзюмню атымдан гьакъ юрекден къуванч­лы гюнюбюз булан къутлайман. Гьар-бир этеген ишигизде уьстюнлюклеге етишме савлукъ ёрайман.

Шатлы жыйынгъа гелген Буйнакск шагьарны башчысы Исламутдин Агьматович Нургьудаев оьзюню сёйлевюнде Буйнакск район Дагъыстангъа, Россиягъа биринден-бири тизив пагьмулу адамланы савгъат этгенни айтды. Сонг да, ол Буйнакск шагьарны райондан бирев де айырмагъа болмажагъын ва бары халкъ бир топуракъгъа къуллукъ этегенин эсгерди. Ол бары да халкъны ортакъ байрамыбызгъа гелгени учун баракалла да берди.

Шатлы жыйынлагъа да, халкъ арада болагъан агьвалатлагъа да етишме чола табагъан, Дагъыстанны халкъ шаири Агьмат Жачаев сагьнада жы­йылгъанланы къутлап, гьаман да йимик чартлатып-чачыратып шиъру охуп, залны дагъыдан да хошландырды.

Россияны халкъ артисти Айгум Айгумов даим де йимик шо гюн байрамгъа айрыча ренк берди, оьзюню англы тавушу булан маъналы сёзлер айтып, халкъны иштагьландырып йиберди.

–Бугюн янгыз районлуланы къуванчы тюгюл, мени учун да бу бир ажайып арив байрам. Неге тюгюл, Буйнакск районда бек къоччакъ халкъ яшай. Бу топуракъдан бек тавакаллы, оьр даражалары булангъы адамлар чыгъып, алдынлы сыдыраланы безеп гелген. Мисал учун, Иса агъав, мен оьтесиз оьктем болагъан, мени оьзюню къурдашы этип, янына сыйындыргъан ону уланы – Шихсайит Шихсайитов. Олар нечик ачыкъ юзлю, таза адамлар эди. Шихсайит Исаевич къоччакълыкъны, низамлыкъны, аминликни бир уллу уьлгюсю эди. Ону заманында Дагъыстан юрт хозяйстводан не орденлер, не савгъатлар бар буса, алды. Шихсайитовланы ёлун бугюн де узатагъанлар бар. Сонг да, мен гьюрмет булан зор гьакъыллы, масхаралар да этип, бары адам булан гелишип болгъан Магьаммат Жанболатовну атын нечик эсгермей къояйым. Ону алдында кёп студентлер охуп чыгъып, алимлер де болуп, оьзлени ерин тапгъанлар. Буйнакск районда дериядай уллу пагьмусу булангъы яратывчулукъ адамлар тувуп оьсгени де бир уллу насип тюгюлмю? Эсгерейик СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратованы. О заманлар савлай Кавказда ондан алда СССР-ни халкъ артисткасы болгъанлар ёкъ эди.

А. Айгумовдан сонг сагьнагъа гётерилген оьзюню сав-саламатлы, оьзден хасиятын тас этмей, къылгъа сюрюнмей яшайгъан физика-математика илмуланы доктору, профессор, Россияны техника илмуларыны академиясыны члени Музакир Шихсайитов ёрукълу кюйде оюн айтды:

–Мени чакъырып, сёз бергенигиз учун бир башлап баракалламны билдирме сюемен. Гертиден де, Буйнакск район шайлы оьрлюклеге етишген демеге ярай. Айрокъда республиканы экономикасына да, билим берив тармагъына да аслам къошум этегенлиги магъа арив чалынды. Мен оьзюм бу райондан чыкъгъаныма бек оьктем боламан. Шону учун бизге барыбызгъа да экономика, культура, билим берив ва оьзге тармакъларда да дагъыдан-дагъы уьстюнлю натижалагъа етишме насип болсун. Сонг да, мунда яшланы гьюнерлерини гьакъында эсгерилди. Дюньяны даражаларына гётерилсин учун оланы оьсювюне дагъыдан да бек тергев этсек, пайдалы болур эди. Арагъа нечакъы янгылыкълар, янгы технологиялар чыкъгъан. Яшлагъа янгылыкълагъа, янгы къайдалагъа гёре билим бермеге, уьйретмеге герек. Мен оьзюмню сынавумну къоллап, шо янындан кёмек этмеге гьазирмен. Бизин яшларыбызгъа дюнья оьлчевлердеги конкурсларда ортакъчылыкъ этмеге насип берсин.

Къаягент районну ёлбашчысы Магьамматэмин Гьажиев культурагъа, инчесаниятгъа, спортгъа ва оьзге тюрлю тармакълагъа бек агьамият бере. Къаягентни топурагъында гьар тюрлю чаралар оьтгерегенден къайры, башгъаланы да якълап, оланы шатлы мажлислерине де етишмеге чола таба, гьар ишине къошулуп, ортакъчылыкъ да эте. Шо гюн де ол, Буйнакск районну жамаатыны къуванчлы гюнюн якълап, мукъаятлы къутлав сёзюн де айтды.

–Мен бугюн сизин булан бирче экениме сююнемен. Буйнакск район магъа бир де ят болмагъан, мени де юрегим бу янгъа тарта десем де ярай. Неге тюгюл, спортгъа тергев этеген жагьил заманларыбызда Буйнакск район булан мени мунда болагъан ярышлар тыгъыс байлай эди. Бир вакътилерде Буйнакск (алдынгъы Темирхан-Шура) Дагъыстанны тахшагьары деп гьисаплангъан. Шону учун да о Дагъыстанны центры гьисапда тюзлюк, тав районланы да бир-бири булан къатнама имканлыкъ берген. Кёп тарихи агьвалатланы шагьаты болгъан. Биз бары да якъдан оьзюбюзню асил мердешлерибизни узатма герекбиз. Къаягент ва Буйнакск районлар бир-бири булан дос аралыкълар юрюте, бир-бирибизни толумлашдырып, чалышма гьаракат этебиз. Мен оьзюмню ва савлай Къаягент районну жамиятыны атындан Буйнакск районну къурулгъан гюню булан гьакъ юрекден къутлайман. Уьстюнлюклеге буса биз бирликде етишербиз.

Буйнакск районну культурагъа къарайгъан къурумуну начальниги Рукъуят Иразутдинова булан бирге оьзге маданият къуллукъчулар да къошулуп, концерт программасын да мекенли кюйде къургъан эдилер. Онда чыгъып йырлагъан эргишилени хору, Дагъыстанны халкъ артисти Руслан Загьировну, Дагъыстанны ат къазангъан артисткасы Асият Зайнутдинованы къонгуравлу сеслери халкъны юрек къылларын кюйледи демеге ярай. Ондан къайры да, гиччипавланы йырлары, бийивлери адамланы гьайрангъа къалдырды. Шо гюн байрамдан бары халкъны гёнгю шайлы ачылды демеге ярай.