Пятница, 30.03.2018г. — «ЁЛДАШ».

Дагъыстанны халкъ шаири А.Жачаевни «Акътуякълы тулпарым» деген янгы китабыны гьакъында

 

Къумукъланы инг де пагьмулу шаирлеринден бириси Агьмат Жачаевни аты яшлагъа да, уллулагъа да тезден белгили. Дагъыстанны халкъ шаири деген гьюрметли ат берилгенлик де ону оьр даражадагъы яратывчулугъу барны гертилей.

Ол яшлар учун аз яза, тек асил яза, язгъанлары буса топуракъгъа берекетли язгъы янгурдай юреклеге терен синге, тазза къурчунгну къандыра, узакъгъа унутулмай. Авторну бугюнлерде печатдан чыкъгъан «Акътуякълы тулпарым» деген гёрмекли оьлчевдеги янгы китабындагъы денгиздей терен маъналы яшланы поэзиясына магъа биринчилерден болуп чомулмагъа имканлыкъ болгъангъа бек шатман. Ону ичиндеги гьар асарны шаир юрегинден оьтгерип язгъан. «Назму нечик языла?» деген шиърусундагъы соравгъа шаир оьзю де гьакъ юрегинден булай жавап берип къоя:

Къошула лап ярыкъ зат,

Болсун учун оьзеги.

Къошула лап тарыкъ зат –

Юрекни бир гесеги.

Авторну поэзиясында тематика, маъна ва чебер якъдагъы байлыкъны, янгылыкъны, тюрлюлюкню эс этмей болмайсан. Дандерекдей айланып турагъан, яллыкъ тапмайгъан гиччипавланы гьар гюнлюк яшавундагъы тюрлю-тюрлю мюгьлетлени, жанлы агьвалатланы, оланы хасиятын-турушун гюзгюде йимик ачыкъ суратлайгъан шиъруларыны санаву эпсиз кёп. Оларда шаир оьзюню гиччи игитлерини гьарисине хас келпетлерин, эринмейген-талмайгъан, тартынмай­гъан-къоркъмайгъан яшланы гьислерин, ойларын, къысгъача айтгъанда, ич психологиясын чеберликни гючю булан нече де уста бермеге бажаргъан.

Бир къарама, юз къара,

Къара сен минг керен де.

Къаршыдагъы тав тюгюл –

Пушкин оьзю еринде! 

Бийикде токътагъан ол,

Каспийни гёрер йимик.

Гьалигине шиърулар

Охуп йиберер йимик.

 

(«Жанлы эсделик»)

 

Избербашны къаршысындагъы Пушкинге ошашлы тавгъа башгъа хыйлы шаирлер де оьзлени шиъруларын багъышла­гъан, тек мен гьалиге ерли оьрдеги шиъруда йимик чеберликни оьр аламатын оларда гьис этмегенмен.

Янгы китапда табиатгъа багъышлангъан тематика айрокъда бай. Шо саялы болмагъа ярай огъар мунда кёп ер берилгени де. Мен яшланы поэзиясында табиатгъа байлавлу шолай бай, шолай таъсирли асарлагъа ёлукъмагъанман. Къыр ва уьй гьайванлагъа, къушлагъа, оьсюмлюклеге, емишлеге ва табиатны бары да аламатларына багъышлангъан асарлар охувчуда уллу гьайранлыкъны, тамашалыкъны тувдура.

Табиатны темасына багъышлангъан «Терек неге авмагъан?» деген шиъруну да кёп сююп эсгеремен. Айтагъаным, тап белинден чартлагъан терек авмагъа тура. Бу терекде буса ичинде балалары булан къуш уя бар. Автор шо гиччи балаланы тилевюн булай эсгере:

– Авма! Авма! Авма! – деп,

Ялбарыв авазлары.

Сари чечеклер йимик

Ачылгъан авузлары.

 

Оланы бу тилевюн

Эшите болма герек,

Къуш балалар учгъунча,

Авмай токътагъан герек.

Гьеч амал ёкъ терекде

Болмаса ана юрек.

Шо къайдалы бек тизив чебер келпетлер «Къубагийик табун», «Къарлыгъач бала», «Аямдагъы гёбелек», «Кёклеге къарай», «Къардагъы къан гьыз» деген ва башгъа шиъруларда да яратылгъан.

А.Жачаевни оьр даражадагъы пагьмусундан мен къуванмай болмайман, ону шо пагьмусуна тезден баш иемен. Балдай татли ана тили булан китапда яратылгъан, макътавгъа лайыкълы кёп асарларына гьайранлыкъ этемен. Яшланы психологиясына асасланып, янгылыкъланы, юрек­леге гючлю таъсир этеген чеберликни инче гьислерин уста къоллайгъанлыкъдан китапдагъы гьар асар ерине етип, бишген емишдей «татывлу», шо саялы да гиччи охувчулар шолардан «тоягъан» ерин билмежекге инанаман.

Яшланы тили булан, оланы ою булан, оланы атындан язылгъан авторну гьар шиърусу кёп маъналы, бек къужурлу ва зор таъсирли чыгъа.

А.Жачаевни янгы китабы 8 бёлюкден бирикген. «Оьзекни йыры» деген бёлюкдеги бары да шиърулар къумукъ ва орус тиллерде берилген. Таржумачылар оланы хыйлысын оьр даражада гёчюрсе де («Узайырны къоянлары», «Туман», «Рагьмулу Нугьбек», «Адрес» ва башгъалары), бирлерини уьстюнде тындырыкълы кюйде ишлемегени гёрюнюп тура («Сув ташыйман», «Оьзекни йыры», «Ёллар», «Гёз этегенде» ва башгъалары). Айтагъаным, бир-бир таржумачылар аслу темадан, демек, авторну «гьызындан» чыгъып гетген, бар затланы ташлап, оьз янындан башгъа затланы къошгъан, бир-бир ерлерде сатырланы санавун, олай да асарны маънасын ва чеберлигин кемитген. Шо буса бизин халкъ шаирибизни яратывчулу­гъуна шайлы кемчилик гелтире.

Автор «Абай» деген поэмасын оьзюню улланасына багъышлагъан. Шондан эки дёртлюкню айрыча эсгермеге сюемен:

 

Агьмат, балам, чакъ-чакъда

Эрпелиге геле тур.

Къабурума гелип сен

Аз буса да эретур.

 

Гьис этгендей сиз магъа

Салгъан сыйлы сын барны,

Гьис этермен абайынг

Къабур башда сен барны…

 

Мен Агьмат Жачаевни яшлагъа багъыш­лангъан янгы китабына чомулмагъа сизин де чакъыраман. Бу янгы китапны оьзюгюз де бек сююп къабул этежекге, ону автору гележекде бизин учун дагъы да кёп тизив китаплар яратажакъгъа инанаман.

Мен оьзюмню макъаламны къалам къурдашым Агьмат Жачаевге багъышлап, шулай дёртлюк булан тамамлайман:

 

Язгъанларынг къалам булан къолунда

Халкъынг учун оьрлюкгедир, алгъадыр.

Къумукътюзню барагъаны ёлунда,

Сени йимик шаирибиз баргъадыр…

 

 

Вагьит АТАЕВ,

СССР-ни Язывчуларыны союзуну члени, Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу.