Юрт хозяйство тармакъны асувлугъун артдырмакъ учун гьар къайсы тармакъда да агротехника чараланы ва шолай да зооветеринар къуллукъланы гечикдирмей оьз болжалларында сан яны булан оьтгеривден кёп зат гьасил бола. Кёп йыллыкъ сынав ачыкъ этип гёрсетеген кююнде, бизин республикабызда артдагъы йылларда зараллы аврувланы ва шолай да зиянлы жанланы алдын алывгъа байлавлу чаралар башалман кюйде оьтгерилегени саялы, тас этивлеге, заралгъа ёл бериле. Демек, йыл боюнда хыйлы загьмат ва харж булан къолда этилинеген натижалар тас этивлеге тарый…
Мисал учун, бизин республикабызда ченгерткини (саранча) яйылывуна байлавлу гьар йыл касбучуланы, алимлени ва шолай да ёлбашчыланы арасында тюрлю оьлчевлерде оьтгерилеген ёлугъувлары тергевню тартмай болмай. Тек не этерсен, шогъар да къарамайлы, гьакълашывланы-гьаллашывланы барышында тувулунагъан пайдалы таклифлер-буварывлар гьаман да йимик, гьали де толу кюйде яшавгъа чыгъарылмайгъаны ачыкъ болуп гёрюне…
Бу йыл да республикабызны темиркъазыкъ боюнда, белгили болгъаны йимик, зараллы ченгерткини яйылыву 30 минг гектаргъа ювукъ майданларда къоркъунчлукъ тувдура деген меселдеги хабарлар айланабызда яйылып турагъаны тергевсюз къалма ярамай.
Аз болсун, кёп болсун, сабанчыланы, юрт хозяйство предприятиелени чачыв майданларына ва шолай да гёчювюл бойдагъы отлавлукъланы къысматы, гертиден де, къоркъунчлу гьаллагъа тарый. Неге десегиз, йылдан-йылгъа ченгерткиге къаршы ябушувну чаралары толу кюйде оьтгерилмей, болжаллары йырыла. Шолайлыкъда, язны узагъында къанат къагъып учувдагъы ченгерткилер гюзге таба оьзюне онгайлы азыкъ бар икъ ерлерде урлукъ сала. Шону алдын алмай туруп, зараллы ченгерткини яйылывуну къоркъунчлугъу да таймай. Гечикдирилип оьтгерилеген чаралар да, баягъы, гетген янгурну артындан ямучу алып чабагъан кюйге парх бере. Лап да яманы, заралны уьстюне зарал бола. Оьсюмлюклер, тюшюмлер заралланагъанда йимик, оланы тас этивлерден къорумакъ учун юрюлеген чаралагъа харжланагъан акъча маялар да къолдан чыгъарыла.
ДР-ни юрт хозяйство ва сурсат министерлигини прес-къуллугъу аян этеген кююнде, бугюнлерде республикабызны темиркъазыкъ боюнда отлавлукъларда болгъан тергевлерде Адилхан Гьанакъаевни гёчювюл гьайванчылыкъны республика управлениесини башчысы Наби Абдулгьамитов ва шолай да, Ногъай районну гьакимбашы Мухтарбий Ажеков, министерликни топуракъ ва мал-матагь масъалалагъа къарайгъан бёлюгюню начальниги Жамболат Шайибов, агропромышленный тармакъны машинлешдирив ишлерине къарайгъан баш касбучусу Исламагьаммат Магьамматов оздургъан.
Оьзлени ишчи сапарында атлары уьстде эсгерилген ёлдашлар Южносухокумск бойдагъы гёчювюл отлавлукъларда ва шолай да Ногъай райондагъы Ортатёбе деген юртда болгъанлар. Тергевлени вакътисинде олар ченгерткиге къаршы ябушувну ердеги ва шолай да уьстден таба авиацияны кёмеги булан оьтгерилген чараларыны салынгъан кюю булан ювукъдан таныш болгъан.
Гьечден геч де къолай
Бу йыл да июн айны биринчи гюнлеринде эсгерилген бойларда зараллы ченгерткини яйылывуну алдын алывгъа байлавлу чараланы барышын аянлашдырмакъ муратда Ногъай районда да Дагъыстанны юрт хозяйство министрини биринчи заместители Адилхан Гьанакъаев булан жаваплы касбучуланы гюбю ишчи сапары булан болдулар.
– Гертиден де, ченгерткилени яйылывун алдын алмакъ учун, огъар къаршы ябушувну чараларын оьтгеривню бары да топуракъ есилери алданокъ бирлешип-гьаллашып, зараллы жанлар гьужумун башлагъынча чаралар гёрмеге тюше, – дей Наби Абдулгьамитов. – Ёгъесе, оланы яйылывуну къоркъунчлугъу бизин гележекде де рагьат болмагъа къоймажакъ.
Надир Абдулгьамитов аянлашдырагъан кююнде, гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларыны 17 минг гектарына ченгертки яйылгъан. Неге тюгюл, ол оьзю де ташдырагъан кююнде, топуракъ есилени арасында шолай зараллы жанланы алдын алывда болма тюшеген иш байлавлукълары рази къалдырмай. Натижада, хоншунга от тюшсе, ялыны сагъа да тиер деген кюйде, умуми гьал къыйынлаша. Гьалиге ерли Южносухокумск бойда шагьарны айланасындагъы 1 минг гектаргъа ювукъ ченгертки яйылгъан авлакълар агъулу дарманлар булан ишлетилинген. Шо кёпмю-азмы деген соравну арагъа чыгъармасакъ да гьал англашыла. Демек, ченгерткиге къаршы ябушувда бары да гючлени ва имканлыкъланы бирлешип асувлу кюйде къолламаса бажарылмай. Шону учун пачалыкъны янындан гёрсетилинеген акъча маяланы ва оьзге кёмеклени де асувлу кюйде пайдаландырыв гьажатлы.
Белгили болгъан кююнде, Дагъыстанда ченгерткиге къаршы ябушув учун къолланагъан АН-2 самолёт гюнде 25-30 керен учуп къайта. Шолайлыкъда, бир гюнню ичинде 2-3 минг гектар авлакълар агъулу химикатлар булан ишлетилине. Ногъай районда ченгерткини яйылывуна байлавлу не йимик маълуматлар белгили деген сорав да тувулунду.
– Ногъай районда ченгертки яйылгъан юрт хозяйство майданлар 30 минг гектардан да кёп, – деп жавап бере Мухтарбий Ажеков. – Шону алдын алмакъ учун бугюнлерде алгъасавлу кюйде чаралар гёрюле. Зараллы жанлагъа къаршы дарман урувда ерден таба дарман урагъан уьч агрегат ва уьстден таба дарман чачагъан 1 самолёт къуршалгъан. Ченгерткилер гьужумун башлагъынча хантав къалмайлы, бары да ер есилени-сабанчыланы арасында англатыв ишлер юрюле, ишлейгенлер агъулу дарманлар ва оьзге тюрлю тарыкъ-гереги булан таъмин этилине.
Тас этивлеге ёл бермеге тюшмей. Ченгерткини учма башлагъынча алдын алмакъ муратда Дагъыстанны бары да бойларында ахтарыв ишлер давам этилине. Адилхан Ярашевич малим этеген кююнде, гьалиге ерли шо мурат булан бизин республикабызда 100 минг гектаргъа ювукъ юрт хозяйство топуракъланы умуми гьалы гёзден гечирилген, зараллы жанланы ва зиянлы аврувланы алдын алмакъ учун юрюлеген ябушув гюнден-гюнге гючлене ва генглеше бара.
