Яхшылар тувса, бав яшнар, яманлар тувса, дав башлар деген айтывну гьакъ маънасын эс тапгъан чакъы яхшы англама башлайсан. Ер юзюнде давлар-шавлар бир токътай, бир башлана. О да къара къастлы намартлар енгилип битмейгенни исбат эте. Шо тайпаны тындырмакъ учунгъу ябушувларда асил, саламат ва адилли адамлар оьлегенин, яшавдан чакъсыз гетегенин бек къызгъанасан.

Мени юртлуларымны асил уланларыны бири Камил Жамаев де яманлар «отун» якъгъан къыргъынланы акъубаларын аз гёрмеген. Нелер гёрсе де, оьзюню асиллигине ёлакъ юкъдурар йимик осаллыкъланы бир керен де этмеген. Шо далилге мен оьзюм де шагьатман. Магъа ону булан уьюне барып да къатнама тюшген. Сав оьмю­рюнде оьзюн тутагъан кюю, сабурлукъ булан саламатлыгъы, битимини тазалыгъы айрокъда англавлулар учун жанлы уьлгю эди.
Мен ва нечесе юзлер булангъы адамлар ону табиатны гьалал якълавчусу, бав-бахчаны бажарывлу «ба­гъым­чысы» гьисапда да таный эдик. Ол оьзюню гесек ерине къуллукъ этеген кюйге кимни де сукъланыву геле эди. Шагьарда оьзю яшагъан кёп къабатлы уьйню арт бою булан ол орнатып болдургъан макъар ва оьзге оьсюп турагъан тереклер энни ону жанлы эсделиклери йимик болуп гёрюне.

Къалмагъаллы гьалланы гьакъында гьар нече сёзюбюз болса, ол къалмагъаллар къагъылыкъдандыр, дав о уллу шав, дюньялыкъны татывун бузагъан, юзюн тозагъан оьлетли загьрудур деп кёп айта бола эди. Оьзю давда не гьаллагъа тарыгъанны да нече де къызгъана туруп къысгъача хабарлар эди. Энни мен гьалигилеге уьлгю болсун учун ону къысгъа маълуматларын бир «чюйкеге» топлап макъала язмакъны тийишли гёрдюм.

Гьажини уланы Камил 1922-нчи йыл май айны бешинде Бугленде тувгъан. 1939-нчу йыл яшавлукъ этмеге деп Буйнакскиге гёче. Мунда зооветеринар техникумда охуй.

Дав башлангъанда, хыйлы оьзгелер булан бирче ону да асгерге ча­къы­ра. Ону авиациягъа алмагъа хас тергевлерден оьтгере ва аз да къалмай Ейск шагьаргъа бакъдыра. Асгер-денгиз флотну училищесине тюзлей. Ёлда поезд состав булан барагъанда немислер самолёт булан составны бомбагъа тута. Нечик де, яралыланы да алып Ейскиге гелелер. Шо вакъти мунда да урушлагъа бек къаныгъывлу гьазирлик гёрюле болгъан.

Арадан 3–4 гюн гетип, буланы Моздокгъа бакъдырма онгарылалар. Эшелонгъа юкленип бите турагъанда, душманны самолётлары булагъа гьужум этмеге башлай. Биринчилей Камил агъав мунда яралана, Кавказское шагьардагъы госпитальда бир айгъа ювукъ заман ята. Шонда оьзю­ню атасын да фронтгъа йиберген деген хабар етише бугъар. Артда ону, кёп узакъ къалмай, чагъы уллу экенге уьюне къайтарып йиберелер.

Госпитальда ятар болжалы битген сонг, Камилни де уьюне, кёп де къалмай оборона къурулушунда ишлемеге Бабаюрт районгъа бакъдыра.
4 ай бите-битмей ишлеп турагъан ерине гелип огъар ва оьзге жагьил тайпагъа Буйнакскидеги военкомат­гъа чакъырагъан повесткаланы тапшуралар. Оьзюню юртлуларыны бир нечеси ва оьзге кёп жагьил тайпа булан К. Жамаев Москвагъа ювукъ бойда Гюнбатыш фронтгъа тюшелер.

Къышны лап «акъыргъан» сувукъ­лары. Къагьрулу ябушувланы къызгъыны токътамай. Душман мунда кёп гюч салгъан. Тюпден тозув-атылтыв ишлени юрютмеге къаст гёре. Олагъа къаршы НКВД-ге таби хас асгер дивизия, полклар къурула. Шо заман Камил НКВД-ни 31-нчи дивизиясыны онгача батальонуна къабул этиле ва Москвагъа барагъан уллу темир ва машин ёлланы къаравуллары гьисапда къуллукъ кютмеге башлай. Оьрдеги командирлер гьаллагъа гёре алышдырып тапшурагъан не тюрлю ишни де кютмеге тюшген. Шо заман ол ёлдашлары да булан душмангъа сатылып, бузув ишлер этмеге къарайгъан нечесе намартланы тутгъан, олар этмеге болагъан кёп санавдагъы заралланы заманында алдын да алгъан.

Арадан бир гесек заман оьтген сонг, Камил бар батальонну Волхов бойгъа, Тихвин шагьаргъа ювукъгъа гёчюрелер. Неге тюгюл, бу бойларда кёп юрюш юрюлеген темир ва таш ёллар, сонг да дав гьажатлыгъы булангъы оьзге кёп объектлер ерлешген болгъан. Объектлени къурагъан адамланы да сакълайлар. Шоланы аманлыгъын болдурмакъ учун бизин самолётлар душманны самолётлары бомбалап кёпюрню бузмасын, ёлланы ярахсыз этмесин деп кёп учуп тергевлер юрюте. Немис самолётлар уьч-дёрт тирет шоланы бузмагъа да къарагъан. Бизинкилер оланы гьавада гененме къоймагъан. Шондан пайда чыкъмагъан­да, душман адамланы йи­берип ва гьатта совет асгер форма гий­диртип диверсантлар йибермеге де къарагъан. Камил бар батальонну асгерчилери олайланы нече-нечесин тутуп дивизияны хас бёлюгюне берген.

– НКВД-ни Карелия фронтдагъы 87-нчи полкунда къуллукъ этеген вакътимде биз савутлардан толгъан 38 вагонну ёлда узатып бара эдик. Эртен 4-ге таба станцияланы бирисинде, бизин токътатып, алда кёпюрню атдыртып бузгъанын билдирдилер. Ярашдыра туруп, 6 сагьатгъа ювукъ къалдылар. Нечик де, тербенип, арадан 5 сагьатлар оьтюп турагъанда душманны кёп самолёту оьзлени бомбагъа тутмакъ учун учуп гелегенни гьакъында бизге хабар этдилер. Гертиден де, аз да къалмай уьстюбюзге 58 самолёт етгенни гёрдюк. Биз де, башгъалар да не зат булан бола бусакъ, шону булан олагъа атышма башладыкъ. Аз эдик. Бизге гюч этип тура эди. Дёрт де ягъыбызда атылтывлар, ялын, тютюн, къара къавгъа. Шо арада ариден бизин самолётлар геле тура артдан таба деген тавуш болду. Гьавада «тартышыв» башланды. Гьасили, душманны 15-ден де къолай самолёту яллап тюшдю. Къалгъанлары, гьызын тас этип дегенлей, лагь болуп гетме борчлу болдулар. Темир ёлну бир бузулгъан бутагъын тез-тез ярашдыргъан сонг биз ёлубузну узатдыкъ, – деген эди Камил агъав бир лакъырында.

Фронтда ол станцияланы биринде токътагъан вакъти оьзю Василий Чапаевни иниси булан таныш болгъан кюйню иштагьланып хабарлагъаны да мени эсимде къалгъан.

Бир арада батальондан 100 адамны сайлап, оланы нормативлени толтургъан 70-син снайперлеге оху­магъа йибере. Ону булан шонда оьркъазанышлы Камил Темирболатов да, буйнакскили Жамалутдин де бол­гъан. Буланы барысын да Ленинградны къамавдан къутултмакъ учун гёрюлеген чараланы кютюп турагъан­ асгер бёлюклеге пайлап бакъдыра.
Камил Гьажиевич генерал Ф.Тол­бухинни 56-нчы армиясына гёчюрю­ле. Карелия бойлардагъы давда Ка­­­­милге экинчилей яман яра тие. Гос­пи­­тальда къолай болгъан сонг ол къай­тып оьз асгер бёлюгюне къошула…

Дав битгенде 1946-нчы йыл январ айда К.Жамаевни МВД-ни Ярославльдагъы онгача дивизионунда къуллукъ этмеге йибере. Узакъ къалмай Омскиде милицияны областара школасын бите. Шонда ону Дагъыс­танны ич ишлер управлениесине къуллукъ этме бакъдыра. Артда да ол милицияны бирлешген район-шагьар бёлюгюне къуллукъгъа алына ва шонда 15 йылдан да къолай ишлей.

Давдан сонг да гьаллар къыставлу кюйде хыйлы заман тургъан. Демек, Дагъыстанда ва Мычыгъышда жамиятгъа зарал этме болар йимик тайпалар къачакълыкъ юрютгенлер. Оланы тутуп енгмекни борчун кютмеге тапшурулгъанланы арасында Камил къоччакъ да болгъан. Нечесе керенлер ол къоркъунчлу гьаллагъа тарыгъан, тек титиреп, бошап ону бир керен де гёрмегенлер.

О гьакъда сёз чыкъгъанда бир керен Камил агъав булай деген эди: «Бу иш гюзде болгъан эди. Давгъа бармай къачып уьюр болуп айланагъан хыйлылар гьеч биревден тартынмай адамланы гьайван-малын гьайдап гете деген хабар гелди. Бизин, бир нече гишини шоланы тутмагъа, енгилмей буса, оьлтюрмеге агъач арада тюнтюв этмеге бакъдыргъан кюй бек эсимде къалгъан. Чакъ – чирчик, жабар – шыпырлавукъ. Гёз байлангъан вакъти. Агъачда кёп сакъ кюйде гёз тюнтюв юрютебиз. Бир нече чакъырым юрюп турабыз. Гьеч сес ёкъ. Къачакълар да гёрюнмей. Биз гелегенни билип, башгъа якъгъа тайышмаса гьеч амал ёкъ эди. Мен бир вакъти аягъым тайгъалап, энишге учуп гетдим. Башым урунуп эсимни тас этген болгъан экенмен. Бир вакъти гёзюм ачылды. Ярыкъ ер. Мени арагъа алгъан акъ халатлы адамланы гёремен. Не болгъанны англап битмей тураман. Шонда мен къайда экенимни, магъа не болгъанны сорадым. Олар англатгъан кюйде, къарангы­да 12 метрлер теренлиги булангъы къакъа­гъа тюшген экенмен. Бирев де гёрмеген экен мен тюшюп гетген кюйню. Эртен ярыкъда къараса, мен ёкъман. Шонда ёлдашларым мени излеме башлайлар. Бир суткадан сонг тапгъанлар.
Мен бавукъ топуракъда ятып, 15 сагьатлар къалгъанман. Санларым сызлай, сувукъ тийип аврудум. Мени сав эте эди оьзю профессор А.Аскерханов…»

Ишден парахат болгъан сонг да К. Жамаев жамият арадагъы ишлерден баш къачырмагъан. Ол давдан сонг оьз адамларын излеп, ахтарып гелегенлеге де оьзюню къолундан гелеген кёп кёмеклер этген. Мисал учун, фронтовик Г. Шагинге ол давдан сонг анасын, атасын, къызардашын, Марков дегенлеге де оьз къардашларын тапмагъа кёмек этген…
Давда къазангъан кёп орденлерини ва медалларыны арасында милицияда ишлеп алгъан гьар тюрлю савгъатлары да ону адам гьисапдагъы оьр къыйматын нечакъы да арив исбарлай.

Халкъына, Ватанына гьалал къуллукъ этивге оьзлени оьмюрлерини аслам ва лап арив вакътилерин багъышлагъан къоччакъланы эсде сакъламагъа биз, савлар, борчлубуз. Оланы яшав ёлларын, уьлгюлерин гьалиги ва сонггъу наслулагъа школаларда дарслар этип англата турмакъны да мен бир сыйлы борчдур деп гьисаплайман.