Билим берив: оьтген йылны гьасиллери, яшавгъа гийирилген янгылыкълар
Гетген 2022-нчи йыл Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликовну сиптечилиги булан Билим беривню йылы гьисапда оьтдю. Бизин республиканы ва уьлкени оьлчевюнде билим беривню ва торайып гелеген яш наслуну тарбиялавгъа байлавлу къабул этилген милли проектлени ва программаланы гесимлерин яшавгъа чыгъармакъ учун айрыча гьаракат болдурулду. Шолайлыкъда, билим беривню сан янын яхшылашдырмакъ, камиллешдирмек учун шартлар яратылды. Шону булан бирге, эсгерилген тармакъны оьсдюрювге, демек, сонггъа къоймайгъан кюйде кёбюсю масъалалар артгъа салынмай чечилгени гьакъда да айтмагъа бажарыла.
Мердешленип гелген йимик, гьар йылны ахырында ва янгы йылны башлапгъы гюнлеринде къайсы тармакъда да оьтген он эки айны гьасиллери чыгъарылагъанын гёз алгъа тутуп, гьали охувчуланы тергевюне берилеген макъалада билим берив тармакъда не къадар иш этилгенин гёзден гечирмеге тийишли гёрдюк.
Кёп иш этилген йыл болду
Шо гьакъда айта туруп, оьтген 2022-нчи йылда бизин республикада билим берив тармакъда 2030-нчу йыл болгъунчагъа яшавгъа гийирилмеге тюшеген гьаракатланы гесимлери, олай да алгъасавлукъда чечилмеге герекли масъалаланы тизими къабул этилгени гьакъда эсгермеге тюше. Шо тизимини яшавгъа чыгъарывну ёругъу да мекенли кюйде токъташдырылгъан. Ерли гьакимлик къурумларыны янындан шагьарларда да, районларда да шо ишни ювукъ вакътини ичинде мекенлешдирмеге тюше. Шондан къайры да, уьлкени оьлчевюнде билим беривню пачалыкъ гесимлери янгыртылгъан. Яшланы ва яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялавну гесимлери тасдыкъ этилген.
Билим беривню биринчи канзиси гьисапда школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараларда, олай да охув ожакълардагъы башлапгъы класларда юрюлеген гьаракат да туварылып къалмай. Гьакимлик къурумларыны янындан гёрюлеген шо чаралар барысы да, умуми кюйде алгъанда, билим берив тармакъда юрюлеген ишни асувлугъун артдырывгъа бакъдырылгъан, гьар не якъдан да камилликге элтеген ёллар тангланагъанын исбатлай.
Шону булан бирге, бизин республиканы шагьарларында ва районларында оьтген йылны ичинде 21 школаны янгы бинасы къурулуп, пайдаландырывгъа берилди, 191 охув ожакъны биналары ярашдырылып янгыртылды. Дагъыстанны билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлигинден алынгъан маълуматлар исбат этегени йимик, шо ишлени кютювге умуми кюйде алгъанда 4, 2 миллиард манат харжлангъан. Шолай ишлер оьтген йылны ичинде касбу билим береген хас орта ожакъланы 7-синде де юрюлдю.
Оьтген йылны башында къурулуш материалланы багьалары бирден-эки артып турса да, шо ишлер барысы да токъташдырылгъан болжалларда тамамланды. РФ-ни билим беривге ва къурулуш ишлеге къарайгъан министерликлери школаланы биналарын ярашдырып янгыртывгъа байлавлу бирликде артдагъы йылларда яшавгъа гийирген пачалыкъ программагъа гёре юрюлген шо ишлерден сонг кёбюсю охув ожакъланы ичи-тышы танылмасдай алышынды. Бугюнлерде де гьар тюрлю программалагъа ва проектлеге гёре гёрсетилген акъча маялар харжланып, 103 школаны ва 56 яшлар бавуну биналарыны къурулушу узатыла.
Билим беривню йылында бизин республикада яшавгъа гийирилген янгылыкъланы гьакъында да айтсакъ, шолар нече де кёп. Яшланы ва жагьил чагъындагъы адамланы пагьмусун ва гьар тюрлю саниятларда бажарывлугъун малим этип, оланы якълавгъа байлавлу «Алтаир» деген регион центры, олай да «Кванториум» деген технопарк къурулду. «Мени Дагъыстаным. Мени яшайгъан элим» деген проектге гёре къурулгъан «Алтаир» деген центрда яшлагъа илму-ахтарыв, инчесаният, олай да спортну гьар тюрлю журалары булан машгъул болмагъа имканлыкъ бериле. Къошум билим беривге къуршалагъан яшланы санавун артдырмакъ муратда шо центрны бёлюклерин гележекде бизин республиканы бары да районларында ачмагъа гёз алгъа тутулгъан.
Шондан къайры да, къылыкъ-хасият битимине таъсир этип, яшланы ва яшёрюмлени савлугъун беклешдиривге ва яшавлукъ масъалаланы чечивде кёмек болдурагъан центр иш башлады. Бизин республиканы шагьарларында ва юртларында иш гёреген охув ожакъларында пайдаландырывгъа берилген «Оьсювню атавларыны» санаву 171-ге етишди. «Юрт хозяйство» деген билим берив — иш чыгъарыв центры ачылды.
Шондан къайры да, Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликовну къарары булан 2022-нчи йылны сентябр айыны башындан тутуп, оьр охув ожакъларыны студентлерини ва аспирантларыны стипендияларыны къадары шайлы артды. Сонг да, илму ахтарывгъа айрыча къошум этип гелеген 34 яш алимге бизин республиканы ёлбашчысыны 100 минг манатны къадарындагъы стипендиясы токъташдырылды. Бирикген пачалыкъ экзаменлени вакътисинде оьтгерилеген сынавларда лап тизив натижалагъа етишип, 100 бал къазангъан, билим алывда айрыча къайратлыкъ гёрсетген бары да охувчулагъа да 100 минг манат берилип тура. Бютюнроссия оьлчевюнде оьтгерилеген олимпиадаланы алдынлылары да шо къадарда акъча савгъат берилип шабагьатлана.
Ачыкълашдырып айтгъанда, экзаменлерде ортакъчылыкъ этгенлерден 31 яш гьар тюрлю дарслардан 100 бал къазанмагъа бажаргъан. Шолайлыкъда, башлапгъы гьасиллени чыгъарып айтгъанда да, билим берив тармакъда агьвалатлагъа бай, кёп иш этилген йыл болгъаны оьзлюгюнден англашылынып къала.
Сан янына аслу тергев бериле
Шу ерде бизин республикада билим берив тармакъда 2030-нчу йыл болгъунчагъа яшавгъа гийирилмеге тюшеген гьаракатланы гесимлери, олай да алгъасавлукъда чечилмеге герекли масъалаланы тизимини уьстюнде токътап айтсакъ оравлу болар деп эсибизге геле. Неге тюгюл, шо гьаракатда савлай республикада сан янлы билим беривге бир йимик имканлыкълар яратыв аслу шарт болуп токътай.
Тизим оьзю де башлапгъы, орта ва оьр класларда билим беривню башгъалыкълары гьисапгъа алынып тасдыкъ этилген. Шону гесимлеринде хас охув ожакъларда касбу билим беривню камиллешдиривге де тийишли тергев берилген. Чинкдеси, охутувну ва тарбия беривню сан янын артдырывну гьайында къалып, янгы къайдалар уьстюнлю кюйде яшавгъа гийириле. Охувчу яшланы умуми ва къошум билимлерини сан янына тергев этивню къайдалары мекенлешдириле, оланы савлугъун беклещдирмек учун мекенли чаралар гёрюле. Ачыкълашдырып айтгъанда, артдагъы йылларда билим берив тармакъда яшавгъа чыгъагъан программаланы ва проектлени шартларына гёре гёрсетив-аян алатлар булан таъмин болувда, олай да дарсны вакътисинде ва класдан тышда юрюлеген гьаракатларда гьажатлы болагъан янгы алатлар ва къураллар булан ясандырмакъ учун имканлыкълар яратыла. Демек, заманны талапларына жавап береген кюйде билим берив тармакъда арагъа чыкъгъан янгы къайдаларын да къоллайгъан муаллимлеге де, олар булан бирге охувчу яшлагъа да къошум онгайлыкълар болдурула.
Россияны Президенти Владимир Путин де ювукъ вакътини ичинде билим беривню сан янына гёре бизин уьлкени инг алдынлы 10 пачалыкъны сыдырасына гийирмекни борч этип салгъан. «Россия Федерацияны билим берив тармагъыны 2030-нчу йылгъа ерли оьсювюн болдурувгъа байлавлу милли умутлар ва артгъа салынмай чечилмеге тюшеген масъалалар» деген Указында да шо гьакъда айтылгъан. РФ-ни билим берив министерлиги эсгерилген талаплагъа асасланып, бизин уьлкеде иш гёреген ерли гьакимлик къурумларыны жаваплы къуллукъчулары билим берив тармакъгъа байлавлу яшавгъа чыгъарагъан ишлени къадарына къыймат беривню ёругъун токъташдыргъан. Шо да шексиз кюйде билим берив тармакъда ерлерде этилеген ишлеге тергев болдурмагъа къошум имканлыкълар ярата.
Яшлар ял алма да заман таба…
Оьтген йылны ичинде яшлагъа терен билим бермекден къайры, оланы талаплары гьисапгъа алынып, ял алывун оьр даражада оьтгермек учун да шартлар болдурулду. Шо гьакъда айрыча айтсакъ, бизин республикада гетген йылны яй айларында 26 лагер яшланы, олай да оьрюм чагъындагъы уланланы ва къызланы къабул этип турду. Шондан къайры да, шагьарларда ва юртларда ерлешген школаларда 96 лагер иш гёрдю.
Умуми кюйде алгъанда, шоларда 30 мингге ювукъ яш ял алды ва савлугъун беклешдирди. Бу йыл дагъы да 10 лагерни пайдаландырывгъа бермеге гёз алгъа тутулгъан. Оьзге йылларда йимик, яшлагъа бизин республикадан тышда да ял алмагъа имканлыкъ берилежек.
Алда агьамиятлы борчлар токътагъан
Этилип турагъан ишлеге де, гёрюлеген чаралагъа да къарамайлы, бугюнлерде де билим берив тармакъдагъы гьал юрекни рази къоягъан кюйде бютюн деп айтмагъа бажарылмай. Башлапгъы класлагъа юрюйген яшлагъа тюшде берилеген ашны сан янын артдырыв булан бирге, шо ишни къурумчулукъ якъдан яхшылашдырмакъ буссагьатгъы вакътиде де инг агьамиятлы масъалаланы бириси гьисапда къалып тура.
Шолай масъалалар дагъы да бар. Шоланы бирлерин эсгерип айтсакъ, яшлар бавларына къабул этилмеге гезикге токътагъан гиччипавланы санаву кемимей. Бир-бир уллу юртларда, гьатта шагьар школаларда да дарслар эки, уьч сменде юрюле. Муаллимлени ишге иштагьландырывгъа, оланы касбу бажарывлугъун камиллешдиривге байлавлу да гележекде кёп тюрлю гьаракатланы яшавгъа чыгъармагъа тарыкъ.
Шолай болса да, бизин республиканы ва уьлкени оьр гьакимлик къурумларыны янындан билим беривге берилеген тергевню яхшылыгъындан эсгерилген тармакъны бугюнден тангаласы талайлы болажакъгъа умут бар.
Нечик де, оьрде айтылгъанда йимик, буссагьатгъы вакътиде школаланы ва яшлар бавларыны янгы биналарын къурагъандан къайры да, пайдаландырылып турагъанларында ярашдырыв-янгыртыв ишлер оьтгерилежек. Демек, бу йыл да РФ-ни билим беривге ва къурулуш ишлеге къарайгъан министерликлери бирликде школаланы биналарын ярашдырыв, янгыртыв ишлеге байлавлу яшавгъа гийирилген пачалыкъ программагъа гёре бизин республикада дагъы да 141 охув ожакъда, олай да 270 яшлар бавунда шолай ишлер юрюлежек.
