Талмай загьмат тёге туруп…
Бир-бир адамлар битиминден, тююрюнден элге, халкъгъа къуллукъ этме яралгъандай, ерге мекенли аякъ басгъандан башлап, савлай яшавун, къысматын загьмат тёге туруп йибергенлер деме ярай. Айланабызда олай адамлар бары яшавубузну маънасын теренлешдире, баргъа таянып, гележекге гёз салып, уллу умутлагъа талпындыра.
Байрамавуллу Яраш Амаевич Абуков булангъы танышлыгъыма къурдашлар себепли болду деме ярай. Айтагъаным, бу йыл деди олар, Яраш Амаевич оьзюню токъсан йыллыгъын белгилеме герек. Дюнья гёрген адам, колхозчудан колхозну председателине ерли ишлеген деп, ону гьакъында кёп-кёп алгъышлы сёзлер айтылды…
Гертилей де, къайсыбыз да 90 йыллыкъ дегенде, бели бюкюреген, къолунда гьасатаягъы булангъы уллу чагъындагъы тамазаны гёз алгъа гелтиребиз. Тек мени буса бели къайтмагъан, жагь юрюшлю, эси дурус, начар, бийиксув адам къаршылады. Мен баргъанда ол кроссвордлар чечив булан машгъул болуп турагъан заманы эди. Сапарымны мурадын англагъан Яраш Амаевич оьзюню саламатлыгъындан: «Газетлеге язардай не иш этгенмен, бизин заманларда ишге немкъорай янашагъанлар ёкъ да ёкъ эди», – десе де, этилме герекли гьаракатгъа къаршы да болмады.
Байрамавуллу Амайны ва Пативню ожагъында гьар тувгъан авлет къалмайгъангъа, уьчюнчю уланына Яраш деп ат къоялар. Гертилей де, Яраш деген ат ярашып, сонггъу тувгъан яшлар яшавну сокъмагъына тюше. Тек Яраш тувуп, атасы Амай уьч айдан сонг 1933-нчю йыл хынжал ярадан гечине. Янгыз ана, нечакъы къыйын болса да, колхоздагъы ишин бёлмей. Заманы гелгенде, етти йыллыкъ Яраш биринчилей школагъа абат ала. 1941-нчи йыл Уллу Ватан даву башлана ва сегиз йыллыкъ гиччи Яраш савунчу болуп ишлейген анасына дарслардан бош заманында кёмекге гете.
– Онда сиз не кёмек эте эдигиз? – деген соравума ол:
– Гьар савунчу гезик булан колхозну туварын бакъма борчлу эди. Анамны орнунда тувар бакъма мен бара эдим, – дей Яраш агъав. Ондан къайры да, гьар савунчугъа гьабижайгъа каза урма бир гектар ер гёрсетилген эди. Мен, сегиз йыллыкъ яш, уллулар булан янаша гьабижайгъа каза ура эдим. Ишчи къоллар аз экенге, школадагъы бары да яш колхоз ишге къуршалгъан эдик.
Дав битип, 1950-нчи йыл Яраш Абуков Байрамавулда 7 йыллыкъ школаны битдирип, Хасавюртдагъы юрт хозяйство техникумгъа охума тюше. Яхшы къыйматлагъа охуйгъан мелте уланны гьар тапшурулгъан ишге жагь-жигерли айланышын дарс беривчюлер де эс этелер. Яраш да курсдан тышда оьтгерилеген гьар спорт ярышларда биринчиликни алгъандан къайры, курсдагъыланы да оьтгерилеген чаралагъа къуршама бажара.
– Экинчи курсда охуйгъанда мени асгерге чакъырып, Украинада дёрт йыл къуллукъ этдим, – дей Яраш Амаевич. – Муна шо хас дав операция юрюлеген бойларда эдим. Командиримни таклифине гёре шофёр курсларда 8 ай охудум. 1956-нчы йыл асгер борчумну кютюп, юртума къайтып, ерли клубну заведующийи ва шо бир вакътини ичинде комсомол къурумгъа башчылыкъ да этдим.
– Байрамавулдагъы М. Горькийни атындагъы колхозда, – деп узата Яраш, – председатель болуп Муратхан Къазбеков ишлей эди. Оьтесиз яхшы адам эди. Олай гележекге гёз уруп ишлейген башчылар кёп сийрек ёлугъа деме ярай. Мен шагьарда шофёр болуп ишлеме сюегенимни англагъан Муратхан, бир керен оьзюню янына чакъырып: «Инишим, сен бизден гетме сюе деп эшитемен. Барма бир ерге де. Сен колхозда энниден сонг экспедитор болуп ишлежексен. Бу йыл техникумну да битерсен, арив билим де топлагъансан. Сагъа машин де берилежек, шо машин булан оьзюнгню экспедиторлукъ ишингни де кютежексен. Сени йимиклер колхоздан тайса, юрт азар. Сен гележегинг бар улансан», – деп, Ярашны юртда къалажакъ эте.
– Муратхан болмагъан эди буса, ким биле, мени къысматым бюс-бютюнлей башгъача болмакълыкъ да бар эди, – дей Яраш Амаевич.
– Сонг, – деймен, – къалдыгъыз чы колхозда?
– Къалдым. Мен экспедитор болуп ишлеген эки йылны ичинде техникумну да битдирдим, Магьачкъаладагъы юрт хозяйство институтну зооинженерный факультетине ишден айрылмагъан кюйде охума да тюшдюм. Сонг мени колхозну председателини гьайванчылыкъгъа къарайгъан заместители этип белгиледилер.
1960-нчы йыл яш касбучу Яраш Абуковну партияны сыдраларына къабул этелер. Гюнден-гюн этилме герек иш кёп болса да, чартлап-чачырап турагъан Яраш ишден бир де къоркъмай. Шо йылларда колхозну ат, тувар, къой фермаларын бирлешдирип, колхозну гьайванчылыкъ тармагъына башчылыкъ этеген яш коммунистни загьматына тергев бакъдыргъан КПСС-ни Хасавюрт райкомуну биринчи секретары Рашитбек Алимхановну таклифине гёре, Яраш Абуковну юртлу коммунистлени къурумуну башчысы этип де сайлайлар.
Яраш Амаевич ташгъындай ташып гелеген ойларындан лап да агьамиятлыларын эсге алагъанын мен эс этмей болмайман ва:
– Шо йылларда юртугъузда уллу тувар ферма къурулду бугъай? – деген соравума:
– Дюр, башлап тувар ферма юртну ичинде эди. Нечик де, бир гьайвандан аврув табылып, бизин ишибизге райкомну жыйынында къаралды. Шо йыллар колхозну председатели Баймурза Баймурзаев, мен де партия къурумну секретарыман. Бизге экибизге де жыйында къатты буварыв берди ва тез заманны ичинде юртда янгы тувар ферма къурма герек деп талап этдилер.
Ерли партия къурумну секретары ва колхозну председатели бир ойгъа гелип, алдын юртдан тышда тувар ферма болгъан ерде янгы комплекс къурма план къуралар. Колхозну къурулуш бригадасы гечесин-гюнюн бир этип дегенлей, тез заманны ичинде ферманы кюрчюсюнден башлап, чырларына ерли гётере. Эки юз сыйыргъа ери булангъы ферманы къурулушуна къарама КПСС-ни район комитетини биринчи секретары Алибек Гьажиев геле ва этилип турагъан ишни барышына рази къалып, мунда сют комплекс къурулса яхшы деген оюн айта. Гьасиликалам, этилип турагъан ишге КПСС-ни Дагъыстан област комитетини секретары Шихсайит Исаевич Шихсайитов да къуршалып, узакъ къалмай бир минг юз сыйыргъа ери булангъы комплекс аякъгъа тура. Машинлешдирилген, бары да янгы талаплагъа жавап береген къайдада къурулгъан булай сют комплекс Темиркъазыкъ Кавказда къурулмакълыгъы Яраш Амаевич Абуковну аты булан байлавлу.
Пагьмулу ёлбашчы, коммунист Яраш Абуковну гьар тапшурулгъан ишин чалт, оьз заманында кютме чалышагъан хасиятын эслеген партияны район комитетини секретары оьзюню янында ишлемекни таклиф эте.
Ата юртуну гележеги гьакъда ой этеген, бу къуллукъну мен этмесем, ким этер деп белбюгюп загьмат тёгеген Яраш Абуков юртундан, оьзю булан ишлеп тургъанлардан айрылма сюймей. Шолай буса, сен колхозгъа башчылыкъ этме герексен дейгендей Яраш Амаевич Абуковну ата юртунда М. Горькийни атындагъы колхозну башчысы этип белгилейлер.
Уьч йыл колхозну председатели болуп уьлгюлю ишлер этген адамны уьстюнден арзлар этиле. Загьмат Къызыл Байракъ ордени берилме герек деген кагъызлар да «тас» бола. Тек Яраш Амаевич шо йылларда да, гьали де олайлагъа яман янашмагъан, юрек тутмагъан. Оьз ишине къайтып, колхозну гьайванчылыкъ тармагъына янгы гюч, янгы талпыныв булан башчылыкъ этме башлай.
– Билемисиз, – дей Яраш Амаевич, – яшавда лап да яман тиеген зат – сени англама бажармайгъанлар булан янгыз къалмакъ. Мен бир ерде чи охугъанман, яшавлукъну денгизинде юзмек учун чыдамлыкъны дериясында чайынып чыкъма герек деп.
Китапбаз Яраш Амаевич кёпню гёрген, кёпню билеген гьакъылбай, юрек тынардай адам болгъандан къайры, уллу агьлюню башы да дюр. Ону яшаву загьмат булан оьз элине, юртлуларына багъышлангъан деме ярай.
Яраш Абуковну къысмат гьеч бир де ёнкютмеген. Оьзюню шекер-бал мюгьлетлерин най-най этип, тамакъ бувар аччысын да ялатгъан. Ол къыйынлыкълагъа чул береген адамлардан тюгюл.
Май айда гьюрметли тамаза оьзюню 90 йыллыгъын къаршылажакъ. Озокъда, белгиленген гюн абзар, уьй яшлардан, торунлардан, оланы авлетлеринден толажакъ, авур къазанлар асылажакъ. Омуравгъа алып олтурулгъан тюрлю ашлы хончаланы артындан бирини артындан бири айтагъан ёравлу тостлар да чалынажакъ. Баргъа таянып, гележекге инанып яшайгъан Яраш агъав яшаву негьакъ гетмегенге бирдагъы да мюкюр болажакъ.
Бизге буса Яраш Амаевични юбилейи булан къутлай туруп:
«Яраш агъав гьюрметли
Тувгъан гюнюн белгилей,
Савлукъ, оьмюр ёрайбыз,
Къутлу болсун юбилей.
Эсделик савгъат алып,
Биз ягъына гелербиз.
Юбилейге савгъатгъа
Роза гюллер берербиз.
Аврумагъыз, азмагъыз,
Йыллар тёбен гетсе де,
Чул бермегиз яшавгъа,
Йыллар Сизге не этсе де», – деп ёрамакъ къала.
