Бизин къумукъ халкъны арасында бажарывлу, айрыча макътавгъа ла­йыкълы адамланы гьаракаты гьакъында билгенде, гьакъ юрекден сююнесен, оьктем боласан. Тек айланасында яшайгъанлар сукъланардай асил хасиятлы адамланы, айрыча алгъанда, оьзлерден уьлгю алмагъа ярайгъан къылыгъы оьр даражагъа етишген динагьлюлени гьаракатын халкъ арада, эл арада билдирмей къоймагъа ярамайгъаны да гьакъ. Сыйлы Къуранны арив хат булан гёчюрюп язгъан паравуллу уста Сулейман-гьажи АШИРЛАЕВ – шолай охувчулагъа таныш этме тюшеген адамларыбызны бириси.

 

Ол токъташдырагъангъа гёре, кёп гиччи чагъындан берли сурат этип башлагъан. Оьзлени тухумунда да шо саниятгъа кёплени пагьмусу болгъан. Къарабудагъгент районну Паравул юртундагъы орта школаны уьстюнлю кюйде битдирип, 1980-нчи йылда Магьачкъаладагъы сурат этив саниятгъа уьйретеген охув ожакъланы бирисине охумагъа тюшген. Шолайлыкъда, сурат этивде сынав топлагъан. Шондан къайры да, чебер асарны яратыв къайдалары булан таныш болмагъа, шону булан бирге сурат этивде билимлерин шайлы артдырмагъа огъар ёл ачылгъан. Сонг да, юртну шартларында билимлер алмагъа бирдокъда бажарылмайгъан асарны яратыв теориясына байлавлу ес болгъан англавларын сурат этивде беклешдирмеге, камиллешдирмеге огъар имканлыкълар яратылгъан.

Арадан заман оьтюп, ол межитлени ва мадрасаланы ичлерин арапча язывлар булан накъышламагъа, исбарламагъа, чинкдеси, тизив хат булан машгъул болмагъа башлагъан. Шогъар да ону бирев де уьйретмесе де, Магьачкъала шагьарда оьтгерилеген арапча арив хат булан язывгъа багъышлангъан Бютюнроссия даражасында юрюлеген ачыкъ конкурсгъа оьзю гьазирлеген ишлери алдынлыкъ алгъанда, ону дюнья оьлчевдеги усталаны ишлерин гёрмеге гьасиретлиги артгъан. Агьлюсю булан Бухарагъа зияратлагъа баргъанда, Сулейман-гьажи Аширлаев шо мурадына да етишген. Ачыкълашдырып айтгъанда, Бухарада шо вакътиде дюнья оьлчевдеги арив хат булан язагъан усталаны конкурсу оьтгериле болгъан. Шо гьакъда ол оьзю токътагъан къонакъюйню есиси айтып билген. Ярышгъа гиришгенде, ол оьзюню къолундагъы маркер булан Сыйлы Къуранны кагъызгъа язып онгаргъан.

Сулейман-гьажи Аширлаев айтагъаны йимик, Аллагьны кёмеги булан эсгерилген конкурсда биринчиликни алгъанда, кёплер тамаша болгъан. Ол айтылгъан хат язагъанланы (каллиграфланы) школасында охугъанман деп ойлап, мухбирлер де ону ажайып пагьмусу булан иштагьланып тургъан. Шо конкурсда алдынлыкъ алгъан сонг огъар Сыйлы Къуранны гёчюрюп къолу булан язмагъа ихтияр берилген. Аллагьны Сыйлы Китабы булан ишлемеге ёл ачылгъан. Ол да гьар гюнлюк яшавлукъ авараланы, темир, таш, агъач булан юрютеген ишлени артгъа салып, оьзюню юреги ава­гъан ишге гиришген. Тек бир алдын ол шо ишни муратгъа къыйышывлу кюйде юрютмек учун тарыкълы болагъан къайдаланы ахтаргъан.

Сыйлы Къуранны гёчюрюп язмагъа башлагъанча, инг алда тийишли кагъыз излемеге урунгъан. Магьачкъаладагъы басмаханаларда оьзюне таклиф этилеген кёп тюрлю кагъызланы танг­лагъан. Артда да гёзге арив тиеген акъдан саргъылтгъа тарта­гъан тюслю кагъызны сайлагъан. Тек шо бек багьа кагъыз экенге, излей туруп, ол Хасавюртда яшайгъан Мисриден кагъыз, къалам, шакъы гелтиреген улан булан таныш болгъан. Ону къасты булан Къагьир шагьардан Италияда этилеген сан янлы кагъыз табылгъан. Тек шо кагъыз бек багьа олтурагъангъа, гёз алгъа тутгъан иши яшавгъа чыгъажагъына умут уьзюп тургъанын да ол яшырмай. Арадан аз заман гетип, оьзюню талапларына жавап береген кагъыз Москвада барын билип, ол тезликде сатып алмакъны гьайын эте. Шондан сонг кагъызланы дёрт айланып ягъаларын накъышламакъ учун басмаханагъа етишдире. Басмаханадагъы шо иш де тамамлангъанда, кагъыздагъы накъыш булан безендирилген боявланы къурумагъа къойгъан.

Къолъязмалы Сыйлы Къуран китапны уьстюнде ишлемеге башлагъанчагъа, Сулейман-гьажи Аширлаев арадан заман гетсе де тюсю онгмайгъанын ахтаргъанда, Германияда чыгъарылагъан оьр сан янлы шакъы табыла. Шо шакъы булан язагъанда башлап гьарп къалын языла, сонг назик болма башлай.

Белгили экени йимик, ислам динде жаны барланы суратын этмеге къадагъа этилген. Шо саялы болма ярай, айрыча алгъанда, арап уьлкелерде хат языв саниятны айрыча оьзюню оьсгени гьис этиле. Айтагъаным, жанланы суратын этмеге ярамай болгъан сонг, арап языв бир токътамай оьсе, баргъан са­йын арив бола. Бугюнлерде дюньяда Сыйлы Къуранны язывну бир мингден артыкъ арив хат булан языв къайдасы бар экени де шону герти кюйде исбатлай. Язагъан адамны къаламындан чыгъагъан гьарп­лар япыракълагъа, гьар тюрлю емишлеге яда бир жангъа ошашлы этилип языла­гъанны гёргенни, озокъда, тамашагъа къалдыра. Шо гьакъда айта туруп, Магьаммат Пайхаммар (а.с.): «Арив языгъыз», – деп буваргъанын да айрыча эсгермеге тюше.

Сулейман-гьажи Аширлаевге гьалиге дюньяда белгили болгъан Сыйлы Къуранны арив хат булан язывну къайдаларын ахтаргъан сонг «куфийский» ва лап артда Осман Тагьа арагъа чыгъаргъан «мадиналы» деп айтыла-гъанларыны кюрчюсюнде язмагъа да, охумагъа да тынч «Сулеймания» деген языв хатын яратмагъа бажаргъан. Янгы хатны ойлашмагъа, шону камиллешдирмек учун да кёп заманын харжлагъандан къайры да, бир тюрлю асувлу ёлланы тангламагъа тюшген. Гьар гьарпны тетиксиз этемен деп кагъыз етишдирип болмайгъанда, къайыр булан сурат этеген художник­лер къоллайгъан столну къурашдырып, агъачдан къалам кюйлеп, шону уьстюнде яз-буз этип башлагъан.

Артда да гьар гьарпны оьзю сюеген кюйде этеген болгъанда, 5 айны узагъында давам этилип тургъан оьзюню аслу ишине гиришген. Адам-лардан, дюньялыкъ аваралардан айрылып, янгыз намазгъа ва ашамагъа чыгъып, загьмат учун онгаргъан уьюнде чалышгъан. Башлапгъы гюнлерде алты кагъыз язып тургъан. Тек шо бираз авур тийип, сан янгъа зарал болмасны гьайында къалып, шону дёртге пайлап, тюш болгъанча – эки, тюшден сонг да эки бетге ерли кемитген.

Арасы бёлюнмейген кюйде шолай ишлей туруп, Сыйлы Къуранны 361-нчи бети язылгъанда, ол гючю-къуваты битип, оьзюн тавну башына минип, эниш тюшмеге тарыкъ заманда ял алмагъа гьажатлы йимик гьис этип, агьлюсю булан он гюнге Бухарагъа зияратгъа барып геле. Гери къайтгъанда,   алты да саны гючден, къуватдан толуп къалгъандай язывун узата. Бир де къопдурувсуз айтгъанда чы, къолу оьзлюгюнден язагъан да йимик, оьзю буса огъар ягъадан къарай­гъандай гьис этеген де бола.

Ахырынчы уьч сура къалгъанда, къаламы язмайгъан болуп къала. Ол да Аллагьгъа тилеп, шо къаламны оьбюп-оьбюп йибере. Ажайып аламатдай иш тюгюлмю дагъы, шо мюгьлетде муъжизат йимик ону къолундагъы къалам къайтып язып йибере.

Шолайлыкъда, Сыйлы Къуранны арив хат булан гёчюрюп язывгъа байлавлу гёз алгъа тутулгъан ишни Сулейман-гьажи Аширлаев 150 гюнден битдирген.  

Гьали энни ол оьзю яратгъан «Сулеймания» деген хатны тийишли къурумларда гьисапгъа алдырып, шо гьакъдагъы шагьатнамагъа ес болмагъа умутлу. Чинкдеси, ол буссагьатгъы вакътиде арив хат булан языв бажарывлугъун лап оьр даражагъа етишдирмеге болгъан. Демек, ол эки де къолу булан бир йимик яза. Арапча онгдан солгъа багъып да, солдан онггъа багъып да тынч кюйде язмагъа бола. Шондан къайры, эки де къолу булан бир вакътини ичинде тюрлю-тюрлю сёзлени язмагъа да огъар къыйын тюгюл. Шо да, шексиз кюйде, битмес макътав оьзюне болсун, Яратгъан Есибиз Къудратлы Уллу Аллагьны пурманы булан берилген пагьму.