Шагьарны аваралары кёп
Гьалиги заман шагьарларда аваралары «авур» масъалалар алдан эсе кёп деп эсиме геле. Мен булай гьасилге Буйнакск шагьарны гьалына къарап гелгенмен. Бир арада, айрокъда башалманчылыкъланы дер йылларында, шагьарыбызгъа не ягъындан да «къапаслар» тийди: завод, фабриклер ва оьзге жамият ожакълар, шоланы айлана ягъындагъы ерлер «тюлкю» пайлавгъа тюшдю.
Тонавлагъа ёл къойса да бир такъсыр да ёкъну сезген шо замангъы гьакимлер шагьарны «ич аврувларын» сав этмеге гьеч чаралар гёрмеди. Шоллукъда, пакарсыз меселде хыйлы ерлер еленди, гьали шо ерлерде дагъы ярлыкъсыз уллу къабатлы биналар къурула. Ёлланы, сокъмакъланы кёп заман гьайы этилмей турду.
Адамланы чекелендиреген бир табун масъалаланы арасында сувну масъаласы лап оьрчюгени деп санала. О гьакъда аз кант, аз ант этилмей де къалмады. Тек бирден-эки алышынгъан зат болмады.
Тюзюн айтма тарыкъ, башгъаларында йимик, Буйнакскиде де алгъасавлу чараланы талап этеген масъалалар аз тюгюл. Шоланы чечилмей къалып турагъанына адамланы кёбюсю уьйренип де битген бугъай деп эсиме геле. Узакъ йыллар бою топлана гелген онгсузлукъланы «тююнлерин» гьазир чечип тайдырмагъа да тынч болмай. Болса да, сайлавларда баш гьаким болмакъ учун къара къаст этип «утгъан» гьар къайсы гьаким де инг алдын оьз гьайын тюгюл, оьзюне инамлыкъ билдирип, оьзюн сайлагъан халкъгъа гечесин-гюнюн бир этип дегенлей къуллукъ этмеге борчлу эди.
Бир гесек алда «гьакимлик сюрюп» гетген шагьар башчылар булан тенглешдирген заманда, гьалигисини, айтагъаным, Исламутдин Нургьу-даевни къасткъылагъан кюю яман да гёрюнмей. Шагьарны ичинде онгарылгъан сокъмакълар булан ёллар, гюлбарлар, гезевял алыв парклар ва оьзге башгъа ишлер шогъар бир къадар шагьат.
Буссагьат адамлагъа гьажатлы яшавлукъ масъалаланы кёбюсюню арасында ичеген сувну масъаласы тезден «чайнала» гелген масъала экени гьакъында кёп айта да турмайым. Гьалиги бу бизин девюрде шо масъала лап «чюмлейген» масъала экенин ватандашланы кёп яны англамай тюгюл.
Шагьар гьакимлени гьалигисини ва ону яннавурунда къуллукълагъа байлангъан жигерли ёлдашланы бирлерини къастлары булан шагьарны халкъын бир гьалда яхшы кюйде сув булан таъмин этивню масъаласын чечивге байлавлу чаралар нечик буса да яшавгъа чыгъарылма башлангъан.
Алдындагъы гюнлерде Буйнакскини баш гьакими, республиканы мухбирлерин де чакъырып, хас генгеш оьтгергенде, оьзге масъалалардан алда биринчи болуп сувну масъаласы гьакъда узакъ лакъыр этди. Жыйылгъанланы да алып, Чиркей кёлден таба шагьаргъа сув быргъылар тартылып турагъан бойларда ишлер нечик экенине ерине барып къарады.
Берилген англатывлагъа гёре, Буйнакск шагьар «Таза сув» деген федерал программагъа гирмеге амал этген. Гьасили, быргъылар булан сув тартывну иши гетген йылокъ башлангъан, битмеге де муна бу 2023-нчю йылны ахырына ювукъ бола туруп. Узун мезгилге чоюн быргъылар тартывну «Мостоотряд 99» деген акционер жамиятны ва башгъа къурумну вакиллери бир болуп юрютелер.
Шагьарны гьакими ва эсгерилген къурулуш къурумланы вакиллери, журналистлени кёп санавдагъы соравларына жавап гьисапда баянлыкълар бере туруп, чоюн быргъылар не мурат булан къолланагъаныны гьакъында эсгерди. Себебин де англатып оьтмекни оравлу гёремен. Алдын темир яда къалыкъ быргъыланы оьзлеге онгайлы ерлерин тешип яшыртгъын сув алагъанлар кёп болгъан. Олар ичмеге алагъанындан къайры, оьзлер салгъан шаптал бавланы ва башгъа бахчаланы къызгъанмай дегенлей сугъара. Шону эбинден гелмеге дагъы амал этип болмай, касбучулар нечакъы багьа буса да, къалын чоюн быргъылар тартмакъны маъналы гёрген. Демек, шо быргъылагъа алдын йимик тешип, сюйген кюйде къошулма бажарылмажакъ.
Шоллукъда, Чиркей кёлден шагьарны халкъына гелеген сув яйны яллавунда да кемимежек. Сонг да, эсгерилген быргъыланы ичине ва тышына хас сыгъал сюртюлген. Тегишге шолар гюзгю йимик йыртыллай. Чинкдеси, ювукъ араларда шоланы тот басмажакъ, чиримежек, шо себепден сувгъа нас да къошулмажакъ…
Къонакъланы башын тутуп айлана туруп, шагьарны баш гьакими И.Нургьудаев олар булан бирче шагьарны уллу гезев-ял алыв паркында да болду. Гертиден де, алдынгъы шагьар бав танылмасдай арив этилип онгарылгъан. Гезиги булан янгыртыла гелеген арив ерлер де Буйнакскиде аз тюгюл. Шо нечакъы бола буса да яхшы. Дагъы да яхшы болажакъ эди, эгер де баш гьаким ва ону табилигиндеги къуллукъ кютеген къурумланы жаваплы касбучулары шагьарны эки ягъындагъы кёп къабатлы биналагъа тийип уьйлер, башгъа биналар къурагъанланы токътатма адилли чаралар гёрмеге, бош сёзлеге ахыр салып, шагьардагъы умутда бар тазалав имаратланы уллу гюч салып ишлетмеге башласа. Шунча уллу шагьарны наслангъан сувларыны барысы да дегенлей, аз сама да сюзюлмей, къырыйдагъы оьзенлеге агъагъаны нечесе он йыллар бола.
Сонг да, мени къаравумда, гючлю ер тербенме болагъан бойда ерлешген Буйнакск шагьарда дагъы ярлыкъсыз къурулуп тербейген 5–9 къабатлы уьйлер ишлейгенлеге этилеген тергевлени гючлендирмеге тезокъ заман болгъан. Гьали мунда ким де къура, нечик сюйсе де къура.
Шагьарны гележекдеги оьсювюн, халкъны дагъы ярлыкъсыз кёп болагъанын (80 мингден артыкъ), бизинки йимик гиччи шагьарларда иш ерлер аз экенни, гележекде мунда завод-фабриклер де къурулар йимик тюгюлюн гёз алгъа тутуп, шагьарны гьакимияты мунда тышдан гёчегенлени токътатмакъ яда бир эпге гелтирмек учун чаралар гёрмеге башласа пайдалы болар эди деп ойлашаман. Бары халкъ яда ону аслу пайы даим алыш-бериш этип турмас чы.
Гьасили, этилеген арив ишлер булан янаша къайсы ерде де, баш гётермеген меселде ишге егилип, буссагьатны ва гележекни ойлашып бек гьакъыллы ва жигерли кюйде умпагьатлы чаралар гёрюп чалышмаса ярамайгъан заман етишген.
Кёп иш этмеге гёз алгъа тутулгъан
Белгили экени йимик, «Яшавлукъ бина ва шагьар туруш» деген милли пачалыкъ программа иш гёрегенден берли, Дагъыстанны хыйлы ерлеринде адамлагъа багъыйлы шартлар яратмакъ учун макътар чакъы даражада иш этилип тура. Шону барышында адамлар оьзлер де туруш шартланы яхшылашдырывгъа гёре таклифлер бермеге болалар.
Эсгерилген берекетли программа булан гёрсетилген харжлагъа бу йыл Буйнакск шагьарда кёп къабатлы уьйлени арасындагъы 2 абзар ва шолай да жамият учун агьамияты бар дагъы да 2 территория гёзеллешдирилежек. Чкалов-Аскерханов орамланы арасындагъы мезгилде, Ленин орамда, Къази-Магьаммат орамны сокъмакъларына арив плитка тутулажакъ. Шо оьлчевдеги ишлени кютмеге 43 220, 164 минг манат харж гёрсетиле. Гёз алгъа тутулгъан ерлердеги ишлени кютежек къурум конкурс булан белгили этилген.
Ондан башгъа да, шагьарны ичиндеги орамланы ва уллу ёлланы янгыртывгъа байлавлу программагъа гёре де кёп иш этмеге гёз алгъа тутулгъан. Шоллукъда, 5–6 орамгъа асфальт салынажакъ.
Шолай къасткъылывланы яхшылыгъындан шагьарны гёзеллиги аста-аста арта бара.
Автор чыгъаргъан суратлар.
