Апрелни 19-нда оьтгерилген Халкъ Жыйында Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликовну Чакъырывуна багъышлангъан чарада Россияны Пачалыкъ Думасыны ва республиканы парламентини депутатлары, районланы ёлбашчылары, шолай да дин къуллукъдагъыланы, билим беривню, савлукъ сакълавну, спортну, маданиятны вакиллери, хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этегенлер, Россияны Игитлери, шолай тюрлю-тюрлю федерал ва республика оьлчевдеги иш къурумланы ёлбашчылары чакъырылгъан эди.

Дагъыстанны Башчысы оьзюню сёйлевюн тыш уьлкелерден элибизге бакъгъан санкциялагъа ва къоркъунчлукъгъа къаршы турмакъ учун бирикме тарыгъыбызны айтды.

–Бугюнлерде бизин уланларыбыз хас асгер гьаракатда борчун намуслу кюйде кюте, – дей С.Меликов. – Олар уллаталарыбызны эсделигине ва къоччакълыгъына амин болуп туралар. Оланы алтавуна: Нурмагьаммат Гьажимагьамматовгъа, Эседулла Абачевге, Энвер Набиевге, Руслан Къурбановгъа, Исрафил Магьамматовгъа, Михаил Абрамченкогъа, Шамил Магьамматовгъа Россияны Игити деген оьр атлар да берилген. Минглер булангъы дагъыстанлылар дав орденлер ва медаллар булан савгъатлангъан. Мен оланы бирлери булан янына барып да ёлукъгъанман.

Оланы оьлгенлери даим эсде сакъланажакъны ва дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этгенлени агьлюлери даим де тергевню тюбюнде туражакъны ташдырып айтды.
Дагъыстан юрюлеген гьаракатны якълай ва хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этегенлер учун 8,5 минг тон рагьмулукъ кёмек этилинегенни де эсгерди ва Дагъыстан Темиркъазыкъ Кавказда инг де кёп кёмек этгенлени бириси экени де айтылды, оланы тарыгъына болдурулагъан малланы этегенлеге баракалла билдирилди.

Масъалаланы гьакъында айта туруп, С.Меликов артгъа салма ярамайгъан аслуларыны уьстюнде токътады. Биринчиси, иш ерлер болдурагъан промышленностну, юрт хозяйствону, айрокъда сугъарыв масъалаланы чечив ва башгъа тармакъланы янгыртмакъ алгъа салына. Шоланы юрютмек учун федерал оьлчевде кёмеклер этиле.
Республиканы иши алгъа гетсин учун, олар россиялы уллу компаниялар булан къатнашма, шонда оьзлени ерин тапма гереклиги ачыкъ бола. Шо ишлер къурумлу юрюлсе, тезде башгъа пачалыкълардан гелтирилеген бары да маллар гери урулажакъ.

Уьчюнчюлей де – топуракъ масъалаланы арасындагъы къаршы-лыкъланы тайдырмакъ. С.Меликов айтагъан кюйде, ­республикада топуракълар аз, тек шолар бары да асувлу къолланмай.

–Топуракъны «урлайгъанлагъа» къаршы чаралар гёрюлме тюше, мен шону жаваплы къурумлагъа тапшураман, – дей регионну Башчысы.
Бизин уьлкебизге билдирилген къаршылыкълар масъаланы башгъа кюйде чечме тарыкъны гёрсете. Башгъа пачалыкълар булангъы аралыкъланы чечивде «Темиркъазыкъ–Къыбла» транспорт ёл къурув бизин республикадан оьтегени ёлланы гьалына тергевню артдыра. Гелеген йылларда Дербент, Магьачкъала ва Хасавюрт шагьарланы айланып оьтеген ёллар, гюмрюк­лерден оьтеген ерлерде къошум ерлер къурув бизин республиканы маънасын артдыра.

Оьтген йыл Дагъыстанда 750 чакъырым ердеги ёллар ярашдырылгъан, кёпюрлер къурулгъан. Шо ишлер бугюнлерде де уллу гьаракат булан юрюле.

Дагъыстанны Башчысы адамланы эсги уьйлерден янгыларына гёчюрюв масъала да тергевню тюбюнде экенни айта туруп, бу йылны ахырына 300 агьлюню «сююндюрме» болажакъны эсгерди. Каспийск ва Магьачкъала шагьарларда йимик адамланы ихтиярлары бузулагъан ишлер этилсе, жаваплы адамлар такъсыргъа тартылажагъы да билдирилди.
Cергей Меликов яшёрюмлени тарбиялавгъа да аслу тергев берилме герекни ва шо ишге бары да министерликлер къошулма тюшегенни айтды. Янгы ачылып турагъан яшланы гьаракатлары, пагьмулулары учун къурулагъан идаралар тетиксиз ишлеме, шону кютювге маданият министерлик де къошулма герек.

10 йылланы ичинде тазалыкъ болдурувда бир иш де этилинмегенни гьакъында айта туруп, Сергей Алимович артдагъы йылларда адамланы савлугъуна зарал гелтиреген бир нече чёп­люклер ва нас ташлайгъан низамсыз полигонлар тайдырылып турагъанны эсгерди.

–Тазалыкъ болдурувгъа айрыча тергев этиле, тек этилеген ишлени танкъыт этегенлер инг де эрши янларын гёрсете. Ингдеси, шо адамлар, тазалыкъ болдурувгъа жаваплы болуп, тек 10 йыллар боюна шо ишни юрютмегенлер, – дей С.Меликов. – Тезде Дагъыстанда уллу насланы ишлетеген 3 завод къурулажакъ.

Сергей Меликов савлукъ сакълавну гьакъында да айтды, ­республикада кёп санавдагъы поликлиникалар, ФАП-лар къурма тюше, шону яшавгъа чыгъармакъ учун федерал оьлчевдеги кёмек­лер этиле. Шону булан бирге ата-аналар «диван экспертлеге» тынглап, бир-бир тарыкълы вакциналаны этмей.

Сергей Меликов билим берив идаралар къурулуп турагъанны гьакъында да айтды. Шону булан бирге ол тарыкълы идараланы къурма топуракъ ёкълукъну да эсгерди.
–Школалар этмек учун топуракълар тапмай къалабыз, болса да батмакълыкъ ва адамлар яшайгъан ерлерден 3-4 чакъырым аридеги ерлер гёрсетиле, неге тюгюл арив ерлер «бажарывлулагъа» берилген. Шагьарларда ва районларда топуракъ масъалалар башчыларындан соралажакъ ва шону учун жавап берме де тюшежек.

Дагъыстанны Башчысыны Чакъырывунда налоглар жы­йылагъан кюйню гьакъында да айтылды. Ол оланы жыйылагъан кююне разисизлигин билдирди, бары да жаваплыкъ ерли администрациялагъа ва шоланы тёлевюн тергейген комиссиялагъа салынагъанны билдирди.

–Кёп-кёп гезиклерде налоглар толу кюйде жыйылмай къала, бирлери чи тёлемес учун кёп тюрлю гьиллалар ойлаша, – дей С.Меликов. – Шолайлагъа къаршы къатты чаралар гёрюлежек. Налог тёлевден къачагъанлар оьз халкъыны яшавун, гьалын яхшылашдырывдан къача.

Бар къыйынлыкълагъа да къарамай, республикада яшавлукъ-экономика оьсюв бары сююндюре, шо даражалагъа биз парахат заманларда да етишмегенбиз. Гетген йыл Дагъыстанда инвестиция программалагъа гёре, 14 школа, 54 яшлар баву, 11 спорт, 17 газлашдырыв ва 10 да сув булан таъмин этеген идаралар къурулгъаны да сююндюрмей къоймай. Шолай оьрлюклер енгил промышленностда, юрт хозяйствода ва къурувчулукъ тармакъларда да сакълана.

Бу йыл буса 24 яшлар баву ва 13 школа къурулажакъ ва 3,6 миллиард манатгъа 141 оьзге имарат ярашдырылажакъ.
–Адамланы иш булан таъмин этив масъала бек арив чечиле, – дей регионну Башчысы. – Яшавлукъ дыгъарлар этгенлер ва шону далапчы-лыкъгъа къоллайгъаны да кёп затны билдире. Ишсизлени санаву кемий.
С.Меликов ватандаш жамиятны ишин Жамият палата юрютежекни, гьали шо янгыра тура­гъанны, гьакимликни, жамиятны арасындагъы байлавлукъланы болдурувгъа, масъалаланы чечивде, жамиятны бирик-диривде оланы бек уллу агьамияты барны айтды.
Маълумат къуралланы иши гьакъында айта туруп, С.Меликов артдагъы вакътиде яйыла­гъан ялгъанлагъа гьали де мекенли къаршылыкъ билдирип болмайгъанны, шолар буса эдепни, къылыкъны бузагъанны, бир-биревлени арасында эришивлюк болдурагъанны гьакъында да айтылды. Шоланы ишине тергев этме прокуратураны ва Роскомнадзорну къуллукъчуларына тапшурду.

Шондан къайры да, Сергей Меликов айлыкъланы артдырыв масъалалагъа къарайгъанны, адамланы арзаларына тергевлю болма герекни, спорт, савлукъ сакълав идараланы санавун ва сан янын артдырмакъны, шоланы касбучулар булан таъмин этме герекни, туризмни оьсювюне ва башгъа масъалалагъа къаралып турагъанны гьакъында билдирди. Шолай да, увакъ ва орта далапчылыкъ булан бугюнлерде 315 минг адам машгъул, шоланы ишине кёмек гьисапда 500 миллион манат берилежек.
Дагъыстанда дагъы да чечилмеген масъалалар кёпню, шолар аста-аста ва гезиги булан чечилип турагъанны да айтды.

Чакъырывуну ахырында ол орусланы ва жугьутланы оьтген, бусурманланы етишип гелеген байрамлары булан къутлады, савлукъда, аманлыкъда ва парахатлыкъда яшамакъны ёрады.