Бетавулдан къарасанг
Къанат тюбюнден къышны.
Гьар къалкъысы – бир китап,
Къар басгъан Къазанышны.
БАДРУТДИН.
Гьалиги заманны машгьур шаири Бадрутдин Магьамматовну бу сатырлары артдагъы гюнлерде ата юртум Къазанышгъа баргъанда эсиме тюшдю. Бугюнлерде де Къазанышны къар япгъан. Оьзюм охуп битдирген бир номерли орта школа гьали – кёп тармакълы лицей. Мен школадан охуп чыкъгъанлы 26 йыл бола.
Озокъда, шо йылланы ичинде охув ожакъны ичинде-тышында дегенлей гьалиги талаплагъа гёре янгыртылгъан. Аслу бинада алдын йимик гьали де 5-нчи класдан 11-нчи класланы охувчулары билим ала.
Мени ана тил ва адабият дарсланы класына оьзлюгюнден аякъларым юрюдю. Мен охуйгъан йылларда магъа ана тил ва адабият дарсланы айрыча сюймеге, агьамият бермеге уьйретген муаллимлени бирлери бугюнлерде дарс бермей буса да, касбу чалышывуну варислери йимик къойгъан охувчулары оланы ерлерин тутуп, муаллимини ёлун узата. «Ёлдаш» газетде чалышагъан мени де, Къазанышны ва башгъа юртланы школаларында чалышагъан ана тиллени муаллимлерини кёплерине школада Муртазали Ильясович Бамматов дарс берген. Ол ана тил ва адабият дарслардан муаллим болмагъа юрегине салгъан, тилине, миллетине, маданиятына инг де сыйлы гьислени уятгъан охувчуларыны арасында Кумсият Гьажимурзаевна Миятлиева да бар.
Ол ана тил ва адабият дарсланы муаллими болуп чалышагъанлы 23 йылдан оьтген.
Кумсият оьзю муаллимни ва тарбиялавчуну агьлюсюнде тувгъан. Атасы Гьажирмурза Гьажимурзаев кёп йылланы боюнда школада муаллим болуп чалышды. Анасы буса яшлар бавунда тарбиялавчу эди.
Кумсият Миятлиева школада инг яхшы къыйматлагъа охуйгъан, бары дарслардан алдынлы болуп юрюйген гьаракатчы охувчу эди. Шондан къайры да Кумсият Гьажимурзаевна ана тил ва адабият дарслардан район ва республикала олимпиадаларда ортакъчылыкъ этип, гьар йыл дегенлей 1-нчи ерлени ала эди. Ол 11-нчи класда къумукъ тил ва адабият дарсдан олимпиаданы республика тиретинде биринчи ерни алгъанлыгъын билдирип, школаны директору бары да охувчуланы алдында къутлап, грамотасын тапшургъаны бугюн йимик эсимде.
Мен шо вакъти 9-нчу класда охуй эдим. Кумсият ана тилден ва адабиятдан муаллимни касбусуна ес болмагъа мурады бар экенлиги ва шо мурадын яшавгъа чыгъармакъ учун Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетине охумагъа тюшмеге хыялы бары да белгили эди. Шолай болма да болду.
Ол 1995-нчи йылда Тёбен Къазанышда 1 номерли орта школаны бешлеге тамамлап, Дагъыстан пачалыкъ университетге бир экзамен берип охумагъа тюшдю. Оьр охув ожакъда билим алагъан йылларында ол билими, къасты булангъы студент къыз гьисапда да эс этиле эди. Университетде студентлени арасында болагъан илму конференцияларда, ярышларда ортакъчылыкъ эте туруп, оьр билим алды. Демек, школада охуйгъан йылларындан берли юрегине тутгъан умутун яшавгъа чыгъарды.
1999-нчу йылда университетде охуй туруп, ол ата юрту Тёбен Къазанышдагъы 4 номерли орта школагъа ана тил ва адабият дарсланы муаллими гьисапда ишлемеге бакъдырыла. 2000-2001-нчи йылларда Буйнакск шагьардагъы етим яшланы интернатында да муаллим болуп ишлей. Оьзю охугъан школада чалышагъаны буса бу йыл 20 йылдан айлангъан. Алдагъы гюнлерде мен школагъа баргъанда Кумсият Гьажимурзаевнаны 5-нчи класда къумукъ адабият дарсына рас болдум.
Къумукъ тил ва адабият дарсланы кабинети бугюнлерде янгыртылгъан буса да, мен оьзюм охуйгъан йылланы хаты, мердешлери сакълангъаны гёрюне. Класны тёр тамында «Макътавлагъа лайыкълы къаламы бай Къумукътюз» деген язывланы тюбюнде къумукъ язывчуланы, шаирлени, ярыкъландырывчуланы суратлары бар. Досканы уьстюнде буса Дагъыстанны халкъ шаири Магьаммат Атабаевни «Халкъыбызгъа, элибизге юрек салып шону бил: адам болмакъ учун бизге тарыкъ азиз ана тил» деген сёзлери язылгъан. Шолай да, Йырчы Къазакъгъа, Абусупиян Акаевге багъышлап язылгъан шиърулардан сатырлар бар. Кабинетни тамларында яшланы яратывчулукъ ишлери, къумукъ тилге байлавлу оьзге маълуматлар ерлешдирилген.
5-нчи класны охувчулары буса шо гюн Изамит Асековну яратывчулугъу булан таныш бола эди. Дарсны башында алдагъы дарсда гечген Магьаммат-Солтан Ягьияевни «Гюмюш карандаш» деген хабарын такрарлап, маънасын ачыкъ этди. Сонг муаллимни кёмеклиги булан Изамит Асековну «Къушгъа уя гьазирлей», «Бола бусанг – болат бол» деген шиъруларын охуп, шоланы маънасын анализ этип, англашылмайгъан сёзлени айырып, англатыв иш юрюлдю. 5-нчи клас буса да, охувчуланы кёплери шиъруну маънасын англайгъаны, муаллим охувчуланы тергевюн тартып бажарагъаны гёрюне эди. Мисал учун, шиъруда ёлугъагъан: сюргю, ихылмай, гьюрметлей, гьюнер, мюкюр, гьёкюнч деген сёзлени гьарисине мисаллар гелтирип, башгъа сёз тагъымлар да, жумлалар да къоллап, орус тилге таржума этип англатыв берди. Дарсны барышында охувчулар муаллимни соравларына жавап берип ортакъчылыкъ этип, дарс жанлы кюйде юрюлдю. Охувчуланы бирлери шиъруланы гёнгюнден уьйренип де айтды.
Дарс башлангъынча болгъан лакъырда Кумсият Гьажимурзаевна Тёбен Къазаныш йимик янгыз къумукълар яшайгъан юртда да яшлар орусча сёйлемеге амракъ экенин эсгерди. 5-нчи класны охувчуларыны арасында да къумукъ тилни осал билеген яшлар бары эс этиле эди. Оланы бирлерине дарсдан сонг: «Неге ана тилингде сёйлемейсен?» – деген сорав бердим. Яшланы айтывуна гёре, ата-анасы уьюнде яшлары булан ана тилинде сёйлемей. Тек шогъар да къарамайлы, юрт школаларда яшлагъа ана тилин сюйдюрмеге бажарагъан, оланы юрегине, гёнгюне таъсир этип болагъан муллимлер бар чакъы, ана тилни абуру тёбен тюшмежегине умут бар.
Кумсият Гьажимурзаевна оьзю юрютеген дарсланы гьакъында айта туруп, гьалиги заманны талапларына гёре яшлар булан оюн къайдада ачыкъ дарслар оьтгерегенин эсгерди. Бугюнлерде буса олар 7-нчи класны охувчулары булан Агьмат Устархановну «Уьч яхшылыкъ» деген хабарына гёре сагьна гёрюнюш гьазирлей эди. Эсгерилген сагьна гёрюнюш язывчуну эсделик ахшамында гёрсетилежек. Шондан къайры да, муаллим къумукъ халкъны адатларын-мердешлерин эсге алып, къумукъ оюнлагъа багъышлангъан дарслар да оьтгере.
Кумсият Гьажимурзаевнаны охувчулары да район ва республика оьлчевде оьтгерилеген олимпиадаларда, конкурсларда, фестивалларда ва башгъа тюрлю ярышларда ортакъчылыкъ эте. Оьзю муаллим буса билимлерин камиллешдирмекни ва бай сынав топламакъны къастында гьар тюрлю конференцияларда ортакъчылыкъ эте. 2018-нчи йылда Буйнакск районну «Ана тиллени инг яхшы муаллими» деген конкурсда биринчи ерни алып, республика тиретинде де ортакъчылыкъ этди. Кумсият Миятлиеваны башгъа муаллимлер де пайдаланып болардай оьзю гьазирлеген ачыкъ дарслары да бар.
