Георгиевск шагьардагъы Уллу Ватан давда болгъанлагъа салынгъан «Макътавлукъну даимлик оту» деген эсделиги шагьарлылар учун бек сыйлы. Мунда Уьстюнлюкню байрамы ва оьсюп гелеген яшёрюмлени тарбиялав чаралар юрюлегенде, гьар оьтюп барагъан адам токътап къарай. Олар уллаталарыбызны игитлигине баш ие, шолай да яшлар чараларда ортакъчылыкъ этеген кюйге уллу иштагьлыкъ булан къарайлар.
Муна, нечесе йыллар, «1 номерли пост» деп гьисапланагъан ерде шолай чараланы бизин якълы къумукъ улан, дав агьвалатланы ортакъчысы Камалдин Шарабдинович Шихавов юрюте. Камалдинге гьали-гьалилерде 61 йыл битди, тек ону айланышы яш уланныки йимик жагь, оьзю юрютеген чараларда асгерче низамлы абат алып юрюйгени тарбиялавчуларын тамашагъа къалдыра.
Яшавгъа чыкъгъан умут
Камалдин Шихавов 1962-нчи йылда къумукъланы бырынгъы юрту Кёстекде сабанчы агьлюде тувгъан. Ол агъасы Муса да булан загьматгъа яшлайын гиришген. Камалдин гиччиден берли асгер къуллукъну сайлайгъанны бары да дос-къардашы биле. Ол оьзюню уллатасы, Уллу Ватан давну ортакъчысы булан давну гьакъында кёп лакъырлар этген. Уллатасы да торунуну ойларын арив гёрген ва якълагъан.
Ол юртдагъы школаны битдиргенде асгерге чакъырыла ва ракет асгерлерде къуллукъ эте. Асгер училищеге тюшме геч болгъан улан Белоруссиядагъы Могилев пачалыкъ педагогика университетге тюше ва 1991-нчи йылда тамамлай. Шо йылларда башлапгъы асгер гьазирлик, физкультура ва спорт деген факультет савлай уьлкеде 4 университетде болгъан. Могилёвдагъы университетни шо факультетин битдирген Камалдинге офицер чин бериле. Ол башлапгъы йылларда Георгиевск шагьарны Физкультура комплексини методисти болуп ишлеме башлай.
Ишге тюшюп биринчи гюнлеринденокъ ол шагьардагъы футбол командагъа къошула. Кёстекде белгили «Шавла» командасында футбол ойнамагъан яш ёкъ деп айтма ярай. Шо команда Дагъыстанны чемпиону болгъан, кубогун къазангъан. Яшдан берли футбол ойнап тургъан улан аз заманны ичинде Георгиевск шагьарны жыйым командасыны алдынлы спортчусу бола ва гёрмекли натижалагъа етише. Бу команда 1994-нчю йылда Ставрополь крайны чемпиону да бола.
Юреги асгерде къуллукъ этме сюегенге гёре, Камалдин кюй излей ва 2001-нчи йылда дыгъар да байлап, Нефтекумскдагъы хас асгер бёлюкде къуллукъ этме башлай. Шо йыллар Мычыгъыш республикадагъы давланы экинчи тирети юрюлеген замангъа къаршы геле.
Ол къуллукъ этеген 46-нчы бригаданы Грозныйгъа чыгъара. Мычыгъыш республикада Камалдин 12 йыл къуллукъ эте ва оьзюне 49 йыл болагъанда подполковник чини булан отставкагъа чыгъа.
Борчунг – Ватангъа
Студент вакътисинде Камалдин Георгиевск шагьардан Белоруссиягъа гелип охуйгъан Людмила булан таныш бола ва ону къатын этип ала. Ол шо йылларда Витебскдеги технология техникумну битдире ва бугюнлеге ерли къатынгишилеге опуракълар тигеген художник-модельер болуп ишлей. 30 йыллардан да артыкъ эр-къатын насипли агьлю де къуруп, татывлу яшап туралар.
–Людмила бары да офицерлени къатынлары йимик чыдап, мени яннавурумда тургъан, – деп хабарлай Камалдин. – Отставкагъа чыгъагъанда магъа 49 йыл бола эди. О эргишиге уллу оьмюр тюгюл. Пенсиям да яман тюгюл деп уьйде олтуруп туруп болмайсан чы. Шону учун да башлап туснакъланы сакълайгъан отрядны начальниги болуп ишлеме башладым. Артда Георгиевск шагьар округну администрациясына асгер-патриот тарбиялавгъа ва яш спортгъа къарайгъан методисти болуп чыкъдым.
Шондан берли 10 йылдан да артыкъ бола. Оьзюню камилли ишлери булан Камалдин кёп яшны орамдан айыргъан, пайдалы ишге ва спортгъа къуршагъан. Ондан къайры да, ол шагьар округдагъы 1 номерли постну, ГТО-ну маълумат центрыны ва билим берив къурумланы, алгъасавлу къуллукъну бёлюгюню ёлбашчысы, яшлар ойнайгъан футболну куратору, футболдан шагьарны ветеранларыны командасыны топ оюнчусу болуп чалыша.
– Кёп йыллар яшлар оьзбашына къалып, тарбиялав ишлер юрюлмей тургъанны барыбыз да билебиз,– дей Камалдин. –Бу якъларда чы шо ишлер яман да юрюлмеген, демек, юлкъуп тайдырылмагъан. Тек шо йыллардагъы уьлкедеги башалманлыкъ бу бойлагъа да етишген. Мен янгы гелгенде алдагъылар юрютген ишни давам этдим. Сонг буса яхшылашдырма башладым.
Ол къургъан «Юный патриот» деген клубну ортакъчылары тюрлю-тюрлю чараларда ортакъчылыкъ эте ва савгъатлы ерлени къазана. Артдагъы 4 йыл чы Ставрополь крайда инг яхшы деп санала. Олар гьар байрамлардагъы парадларда, спартакиадаларда, «Зарница» деген оюнларда актив кюйде ортакъчылыкъ этелер.
Ол тарбиялагъан Авенар Королёв асгерге чакъырылгъанда Москвадагъы Къызыл майдандагъы Сыйлы къаравулгъа алынгъаны да клубда ишлер яхшы салынгъанны англата. 2015-нчи йылдан берли «Юный патриот» деген клубну тарбиялавчуларыны 140-ву асгер училищелеге охума тюшген.
– Оьзюнгню ишинг натижалар берме башлагъанда бираз оьктем де боласан, – дей Камалдин Шарабдинович. – Бавчу орнатгъан тереги емиш берме башлагъанда сююнегенде йимик, менде де шолай сююнч бола. Мисал этип айтсам, мен ёлбашчылыкъ этеген, мен уьйретген яшланы 140-ву асгерде офицерлер болуп къуллукъ эте, бирлери Украина бойдагъы хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этелер. Владимир Ефименко, Никита Осипов, Андрей Филимонов, Николай Нарыков, Фёдор Козлов ва башгъалары мени булан буссагьатда да байлавлукъда. Гьалымны-кююмню сорай, насигьат бергенни сюе, биринчи билимлени бергеним ва уьйретгеним учун баракалла билдирелер, оьзлени яшав гьалын хабарлайлар.
Камалдин айтагъан кюйде, асгер къуллукъгъа борчуна намуслу янашагъан, Ватанын жаны йимик сюегенлер барма герек. Ол оьзю тарбиялайгъанланы да шолай уьйрете. Бек талаплы педагог, башлап оьзюне, сонг тарбиялайгъанларына, ону булан бирге рагьмулу, даим де яхшылыкъ ёрайгъан адам.
Ону проектлери областны ичинде якълав таба.
Камалдин Шихавовну кёп тюрлю проектлери бар. Шоланы бириси Россияны оьлчевюнде де эсгерилген. Ол Ставропольну делегациясы булан Къазан шагьарда оьтгерилген школалардагъы спорт клубланы Бютюнроссия форумунда ортакъчылыкъ этген. Шонда Россияны ичиндеги инг яхшы спорт федерацияланы ва спорт школаланы тарбиялавгъа, савлукъ сакълавгъа бакъгъан якъдагъы янгылыкълары арагъа салынгъан. Камалдинни проекти де шо форумда арагъа салынгъан ва якълав тапгъан.
Ону камилли ишлери тергевсюз къалмагъан: Камалдин кёп керенлер гьюрметлев грамоталар ва баракалла кагъызлар булан къыйматлангъан. Гетген йыл огъар яшёрюмлени тарбиялавда етишген уьстюнлюклери учун «Призвание 2022» деген область савгъат берилген. Шо Ставрополь крайны багьалы савгъаты экенни де эсгерме сюемен.
– Оьрюм яшлар булангъы ишлени токътатып къойма ярамай, даим де янгылыкълар ойлашып турма тюше,– дей Камалдин Шихавов.–Мен гележек 5 йылгъа план къуруп битгенмен. Шоларда яшланы патриот ругьда тарбиялав булан бирге спорт чаралар оьтгеривлер де язылгъан. Биз гьар йыл савлай шагьар округну ичинде футболдан, волейболдан ва башгъа тюрлю кёп адам къуршалагъан спорт оюнлардан ярышлар оьтгеребиз. Шоланы санаву 100-ден де артыкъ бола. Гьар оюнгъа жыйылгъан яшлар бир-бири булан таныш бола, арасында татувлукъ тува, сонг шолай ёлугъувлар танышлыкъгъа-къурдашлыкъгъа айлана. Мен къурдашлыкъ не экенни асгерде къуллукъ этегенде яхшы гьис этдим. Шо замангъы къурдашларым булан гьали де гьаллашаман.
«Сени йимик кёп офицер отставкагъа ва запасгъа чыкъгъанда иш тапмай айланалар, сен олагъа не деп чакъырыв этер эдинг?» деген соравума ол булай жавап берди:
– Офицерлер низам ва тарбия не зат экенни эшитип билмей, шо – училищеде охуйгъанда, сонг асгерде къуллукъ этегенде алынгъан хасият ону сав оьмюрюнде узатып тура. Яшланы патриот ругьда ва Ватанны герти якълавчулары этип къайда тарбиялама бола? Озокъда школада. Шону учун да мен отставкадагъы офицерлеге школалагъа барып, яшлар булан ёлукъма, олар булан асгерге гьазирликни дарсларын, шону булан бирге тарбиялав ишлени юрютме чакъырар эдим. Офицерлер герти патриотланы гьазирлеме бола. Ватанына берилген адамланы утма бажарылмай.
«Агъам десем, агъа мени гёзьяшым…»
Камалдин бир-эки йыллар алда гечинген, пагьмулу къумукъ шаир Муса Шихавовну иниси бола. Агъасыны гьакъында сёз чыкъгъанда, ону гёзлери дымланды.
– Агъанг — о бир сёз булан айтагъан зат тюгюл, жанынг булан гьис этеген адам, – дей ол. – Муса, биз огъар Абав деп айта эдик, уллугъа уллу, яшгъа яш болуп турагъан бек яхшы адам эди. Яшдан берли бек пагьмулу да дюр эди. Атабыз агъач къомуз согъа эди, яшлайын Абав да уьйренди. Ол кёп яшлайын шиърулар язма да башлады, оланы бары да адам ушата эди. Печатда сонг-сонг чыкъдылар. Гьар китабы чыкъгъанда магъа да етишмей къалмай эди. Мен критик тюгюлмен, балики, толу кюйде ахтарып да болмаймандыр, тек ону язгъанларын оьтесиз ушата эдим. Сёйлейгенде сёзлеринде артыкъ чеберлик болмаса да, язагъан яндан ону артындан етер адам ёкъ деп эсиме геле эди. Артда язывчулар да, алимлер де айтып йибергенде, мен шогъар герти кюйде тюшюндюм. Тез гетип къалды, 68 йыл недир? Тек ону чебер тилде язылгъан китаплары, чомарт хасияты ва айтып битдирмесдей яхшылыгъы таныгъанланы юреклеринден таймажакъгъа инанаман.
Мен де яшда шиърулар яза эдим, ол мени бир-бир затлагъа уьйрете эди. Бизин агьлю музыкагъа амыракъ эди, къайсыбыз да агъач къомуз, теп согъуп бола эдик. Мен чи гитара согъуп йырлама да йырлай эдим. Яш йылларда шолай затлар бола чы…
«Савгъатланы артындан чабып турмагъанман»
Мен не савгъатлары барны сорагъанда, Камалдин бираз заман сёзсюз турду.
– Гертисин айтсам, мен савгъатлармы яда багьаламай къоярмы деп бир де айланмагъанман,– деди артда ол. – Шоланы язмасанг да ярай деп де къошду.
Мен ону асгер опуракълары булангъы суратындан таба, ол Мычыгъыш республикада къуллукъ этегенде савгъатлангъан «За воинскую доблесть» деген 3-нчю ва 2-нчи даражалы медалларын гёрдюм. Олар кёп адамда ёкъ. «Участник боевых действий» деген белгиси де орденге тенг. Ол шолай да 10-гъа ювукъ медаллар булан савгъатлангъан.
Огъар бары да савгъатлардан эсе, оьзю тарбиялагъан яшланы «баракалласы» артыкъ. Шолай «савгъатланы» ол гьар гюн дегенлей ала.
