Биз оьзюне театр деп айтылагъан зат къурчакълардан башлангъан. Адамлар агъачдан башларын этип, шону да къумач къолгъапны ичине гийирип оюнну башлай эдигьона сагъа гьазир гиччирек спектакль. Къурчакъ театрлагъа къарамагъа шагьар майданлагъа, базарлагъа минглер булангъы адамлар жыйыла эди. Шо инчесаниятны оьзге тармакъларыны арасында яшлагъа лап да таъсир этеген къайдасы бугъай. Оьзюгюзню яш заманларыгъызны эсге алып къарагъыз. Олтуруп залда да къурчакъ игитлер саялы нечик талчыгъа эдик, олар булан бирче кюлей эдик, бирче пашманлыкъгъа дёне эдик. Бизин гьарибизни эсибизде шо заманлардан берли унутулмайгъан келпетлер сакълана. Биз оланы герти адамлагъа, герти келпетлеге гьисаплай эдик. Неге тюгюл, гьар къурчакъны оьз хасияты, актёр жаны бар…
Бугюн биз къурчакъ спектакллер учун тизив келпетлени яратагъан адамны гьакъында хабарлама сюебиз.
Барият Умарова – Дагъыстан пачалыкъ къурчакъ театрны баш художниги. Бизин булангъы алданокъ сёйлешинген ёлугъувубузгъа ол бираз гечигип гелди. Гечмекни тилеп, оьзю булан болгъан ишни гьакъында хабарлады. Уьюнден чыкъгъанда, ёлда сойралып ятгъан мишикни гёрген. Чалт гелеген машинлени бириси ону уруп йыгъып, токътамай гетген. Барият амалсыз жанны ветеринар клиникагъа алып баргъан, онда мишикге башлапгъы кёмеклер этилген, сонг аякъларыны бирисине гипс де салып, ону къутгъаргъан адамны къолуна берген. Барият мишикни уьюне гелтирип, бизин булангъы ёлугъувгъа алгъасагъан. Ондагъы саламатлыкъ тамашагъа къалдыра. Ол бир оьзтёрече ишни этемен, магъа бу касбуда тенг гелеген ким бар деген ойлардан кёп арек. Ону аслу мурады–къурчакълары булан гиччи къаравчуларда лап асил инсан хасиятланы тувдурмакъ.
Барият оьзюню гьакъында хабарлай туруп, кёп сёйлемей: бир вакътини ичинде орта школада билимлер алгъан, чебер школагъа да юрюген, яй айларда улланасыны янына Паравулгъа бара болгъан. Школадан сонг А. Жамалны атындагъы Дагъыстан чебер училищеге охума тюшген. Ол педагогларыны арасында живописден ва сурат этивден дарслар юрютген Альберт Хожаевни атын айрыча гьюрмет булан эсгере. Альберт Захарович студентлеге инчесаниятны лап терен сырларына тюшюнме кёмек этген, гьар-бир яшав мюгьлетде де, гьатта гюзде тереклерден тюшеген япыракълардан да илгьам алмагъа уьйретген. Яда янгур явагъанда скамейканы мююшюнде янгыз олтуруп оьз ойларына дёнген къарапайны гёргенде, сизде не гьислер тувулуна? Яда ёлдан бири-бирини къолундан тутуп оьтюп барагъан эсли эр-къатынны гёргенде, сизде бир тюрлю гьислер тувулунма герекмейми, яратывчулукъгъа талпындырмаймы? Олагъа муаллими яшавну гьар мюгьлетинде гёзелликни гёрюп бажарма герек деп уьйретген.
Бариятны диплом иши къурчакъ театргъа, дагъы да ачыкъ этип айтсакъ, театрны устаханасына багъышлангъан болгъан. Ол ахтарывлар юрюте туруп, биринчилей Алексей Авдеевни устаханасына геле ва гьайранлыкъгъа къала. Устаны къолунда агъач, чюпюрек гесеклер жанлы келпетлеге айланагъанын гёре, гьарисини оьз яшав къараву ва хасияты бар. Муна сагъа байлыгъыны уьстюнде къуру къартыллап турагъан бай, ону къырыйында бир де яшав къыйынлыкълагъа къайпанмайгъан ярлы улан, даим арив болуп гёрюнме сюеген, эринлерин ярыкъ къызыл тюсге бояйгъан къатынгиши, къуру кант этеген, бир ерде де ишлеме сюймейген элбезген. Шолай ёкъ ерден тувулунагъан сигьрулу алышынывлардан Барият уллу леззет алып гелген. Шондан сонг, оьзю де къурчакъ яратывчу касбуну танглама токъташа.
Гьали Барият Умарова Дагъыстанны къурчакъ театрыны баш художнигини борчларын кютегени 20 йылдан да артыкъ бола. Бариятны саламатлыгъыны дазусу ёкъ. Гьар оьзюню гьакъындагъы соравну шоссагьат башгъасына чыгъаратеатрны директору Аминат Ягьияевна Ягьияевагъа, актриса Екатерина Касабовагъа, республикагъа янгы спектакллени салмагъа тышдан чакъырылгъан режиссёрлагъа, художниклеге… оланы ишлери булан сукъланма талмай. Олар гьариси спектаклге гелген яшлар кюлесин ва пашман болсун учун, шып болуп ва сонг харс урсун учун юрегини бир гесегин къоюп гетегенин Барият бек яхшы биле. Айрокъда театр юртлагъа чыкъса, ондагъы яшланы къуванчлыгъын гёрмек де кёп затгъа тиедир. Яшлар тюгюл, уллаталары, улланалары да олар булан бирче къувана!
Янгы спектакллер де бар, демек, янгы игитлер, янгы къурчакълар арагъа чыгъа. Театр даим алгъа барывну гьаракатында, юрюшюнде, оьсювюнде алдагъы мердешлени янгы ренклер булан толумлашдырма къасткъыла. Театр Белоруссияда, Тюркияда, Арменияда, Финляндияда ва оьзге тыш пачалыкъларда оьтгерилеген гьар тюрлю конкурсларда, фестивалларда ортакъчылыкъ эте. Оьзю де шолай чараланы юрюте. Бу йыл Магьачкъалада «Къурчакъ театрланы сигьрулу дюньясы» деген халкъара фестиваль экинчилей оьтгерилди.
Бариятгъа тынглай туруп, ол оьзюн театрдан айырып болмай, ону гьар гюнлюк яшаву булан яшай, ону гьавасы булан тыныш ала, ону гёзлери булан дюньягъа къарай деген ой тувулуна. Муна ону къызы Патиматзагьра да анасыны янына ишлеме гелген.
Бариятгъа: «Ону сююмлю къурчакълары бармы?» – деп сорайман.
– Озокъда бар! «Шаптал сюекни сырындагъы» Зайнапны, «Ярым увучундагъы» къойну келпетлери. Мен шолагъа байлавлу эскизлени онгарагъанда бир де къыйынлыкълар гёрмедим, шолар оюмда, эсимде яшап тургъандай тувулунду. Мен оьзюмню бары да къурчакъларымны сюемен, тек эсгергенлерим юрегиме айрокъда ювукъ.
Гьали театрны ва Бариятны иши эпсиз кёп: янгы спектакллеге гьазирлене, яшланы суратларыны выставкасы оьтгериле, даим гастролларда бола. Артдагъы йылларда театргъа белгили режиссёрлар чакъырыла. Мисал учун, «Емеля» деген спектаклни онгармакъ учун москвалы режиссёр Вадим Домбровский гелген. Театрны бирдагъы бир уллу проекти–Гулизар Солтанова онгаргъан «Дагъыстан халкъланы эпосу» деген сценарийи. Бир сагьна асарны ичине бары да дагъыстан халкъланы белгили батырларыны келпетлери жыйылгъан. Оланы къурчакъ келпетлерини уьстюнде Санкт-Петербургдагъы белгили художник Екатерина Полякова ишлей.
Барият яратывчулукъдан толгъан адамны яшаву булан яшай, сююмлю ишин узата, эртенлер ишине алгъасай, ахшамлар шо меселде уьюне къайта. Оьзюню къурчакъларын сюе, янгыларыны уьстюнде ишлей, яшланы спектаклинден сонггъу сююнчюнден къувана, актёрланы оюну булан оьктем бола. Гиччи къаравчуланы гьар-бир адатлы зат да яшавну сююнчюн сезмеге уьйрете.
Сулгият БУЛГЪАЕВА.
СУРАТДА: (оьрде) Барият УМАРОВА.
