• 2023-нчю йыл – Муаллимни ва насигьатчыны йылы
Гьалиги компьютер девюрде яшны билимлеге биринчи абатларын муаллим алдырса яхшы чы. Янгыз билим беривде тюгюл, тарбияда да. Шолар бир арбаны тартагъан эки ат йимик янаша юрюмесе, яш толу кюйде бютюн болуп оьсмей. Школада олар яшавгъа уьйренме башлай, мунда касбу да сайлана. Биз шо гьакъда Къарабудагъгентдеги 2 номерли школаны директору, Дагъыстанны ат къазангъан муаллими Гьалимат Гьажиевна ГЬАРУМОВА булан лакъыр этебиз.
– Гьар адам да яшлайын бир касбуну танглай, сизин умутугъуз не эди ва шо яшавгъа чыкъдымы?
– Мен кёп гиччилейин муаллим болма сюе эдим. Бизин школада украинли муаллимлер дарс бере эдилер. Башлапгъы класларда бизин Валентина Марковна ва Надежда Игнатьевна охутду. Олагъа къарап, дюньяда муаллимден яхшы касбу ёкъдур деп эсиме геле эди ва оьзюм де шо касбуну сайлажакъгъа тюшюндюм. Мен школадан къайтгъанда да авулдагъы яшланы жыйып, олагъа дарслар эте эдим. Бир гесек заман мени атам-анам Хасавюртда да ишледи, мен онда орус тилни уьйренип гелген эдим. Охувларым да яхшы эди. Анам шону англагъанда: «Къызым, доктор болуп адамланы разилигин къазансанг яхшы чы», – деп бола эди. Буса да юрегиме тутгъан ойдан таймадым. Уллу Ватан давну ортакъчысы атам бухгалтер болуп ишлеп турса да, мен тарихи дарсланы муаллими болгъанны сюе эди. «Гьар адам тарихин билме герек, сен буса шону яшлагъа уьйретме де болажакъсан», – деп, мени билимимни юртдагъы тюрлю-тюрлю муаллимлеге тергете эди. Мен филолог болма сюе эдим ва университетге бардым. 3 экзаменни бердим, тек гьасиллеге гёре тюшме болмадым. Атам бек къарсалады, документлеримни Буйнакск шагьардагъы педагогика училищеге берди ва экзаменлени «бешлеге» берип, шонда охума тюшдюм.
«Сен шуну битдир, сав бусам, мен сени университетге, тек тарихи факультетге салажакъман», – деп де билдирди ва ДГУ-ну тарихи факуль-тетине тюшме де тюшдюм.
Агьлю болдум. Мени къайнатам Абдулгьамит Гьарумов район больницада баш врач болуп ишлей эди, оьзю де охугъан, авлетлерин де охутгъан. Озокъда, мени де охутду. Атам да мени тарихчи болуп гёрдю.
Бирдагъы бир затны айтма сюемен. Атам давгъа гетегенде уллу эркъардашыма уьч ай бола болгъан. Гетгендокъ, давгъа да тюшген, бир нече керенлер яралангъан, Уьстюнлюкню гюнюн асгер бёлюгю булан Прага шагьарда къаршылагъан. Давдан 1947-нчи йылда къайтгъан. Шо заманда ол гечеги школада охугъан. Дарс береген муаллим яш къыз булагъа дав болгъан ерни картадан табып болмайгъанда ол: «Къызым, мен шо ерлени аякъларым булан юрюп оьтгенмен», – деген.
Мен муну булан не деп айтма сюемен? Гьар яшны гиччиден юрегине тутгъан гьисин уятмакъ ва шону яшавгъа чыгъармакъ учун ата-ананы ва школаны агьамияты болма герек. Шо адам сонг сав оьмюрюнде оьзю сюеген ишни юрютюп тура.
– Гьар адамны да ишде биринчи абатлар алагъанда, насигьатчысы бола, сизге ким кёмеклешди?
– Мен педагогика училищени битдиргенде юртдагъы 1 номерли школагъа ишге гелдим. Башлапгъы класлагъа дарс бере эдим. Бир керен РайОНО-дан комиссия гелди ва дарсларымны тергеди. Бек ушатдылар, тек гёрсетилген замандан оьтюп гетгенимни эсгерип: «Бар зат яхшы, тек яшланы заманын «урлама», – деди, шо мени сав оьмюрюме уллу дарс болду. Яшлар 45 минут дарсда тургъан буса, гёрсетилген 10 минут танапусу да болма герек. Шону гьали мен де талап этемен…
– Артдагъы вакътиде яшлар алда йимик билим алмай, англаву тар дейгенлер бола. Сиз нечик ойлашасыз?
– Билим алагъан якъдан гьалиги яшланы кёп башгъалыгъы ёкъ. Охувгъа берилген яшлар алда да бар эди, гьали де. Гьали билим алма ва англавлу болма дагъы да кёп имканлыкълар бар.
– Шолай болгъанда, оланы билими алдагъы охувчулардан къолай болма да герек чи…
– Гертиден де, гьалигилени, Интернетни къоллап, англаву артыкъ. Шо заманда да бар эди билим якъдан осаллар, гьали де бар. Эгер де теманы арагъа салгъанда, яш шогъар къошулуп оьзюню ойларын айтып болмай буса, муаллимни де айыбы бардыр. Демек, толу талап этмегенбиз. Эгер яшгъа уьйде де тергев болмаса, мунда да талап этилмесе, биз школадан кимни чыгъарабыз? Шону учун да ата-аналар булан тыгъыс байлавлукъну юрютебиз. Тек гьар гезик биз айтагъан ва ойлашагъан кюйде болмай. Школагъа яш гелген буса, шогъар муаллимлер къарама герек деп ойлашыла. Тек яшгъа билим ва тарбия берив уьйде де юрюлме герек.
Гьалиги заманда яшланы охувдан телефонлар да айыра, заманыны кёп янын оюнлар ала. Къойсанг, дарсда да къоллайлар. Шо гьакъда охувчулар ва оланы ата-аналары булан да нечесе керенлер сёйлегенмен.
Шондан сонг шайлы заман охувчуланы телефонлар булан дарслагъа гелегени токътай, шо талапны гьали де юрютюп турабыз. Билимни китаплардан алса яхшы, китаплары ёкълар барларына барып охусун.
– Эргишилени тергевю осаллашгъанмы экен? Артдагъы заманларда школаларда да эргишилер аз болуп тура. Аслу гьалда билим берив къурумланы ёлбашчылары да – тиштайпалар.
– Кёп ерде шолай деме ярай. Бизде школада да 87 муаллимден янгыз 13-вю – эргишилер. Мен эргиши муаллимлер болма герек деп айтаман. Шолай агьлюде де болма герек чи. Агьлюню башын эргиши юрютмесе, тарбия осал бола…
– Бугюн кимлени атларын эсгерме болар эдигиз?
– Айтып йиберсем, олар кёп. Кёплери бажарывлу адамлар эди. Бугюн оланы атларын уллу оьктемлик булан эсгерме сюемен – М.Н. Сайитов, М.С. Бадриева, Г.Х. Гьажиумарова, Э.Н. Ильясова, Н.А. Гьюсейнова, Г.А. Мутагьирова, М.А. Абакарова, М.И. Умаева ва башгъалары, къайсын айтайым, гьариси айрыча гьюрметге лайыкълы.
– Гёремен, школада яш муаллимлеригиз де бар, оланы касбу даражасы нечикдир?
– Школада йигирмагъа ювукъ яш муаллим ишлей, оланы билимлери де тюрлю-тюрлю. Бирлери оьр охув ожакълагъа муаллим болма гьасирет болуп баргъанлар да бар, бирлери дагъы барма ер билмей баргъан. Озокъда, охувда нечакъы къаст этсенг де, ишде сынав топлама герексен. Шону учун да мен гьар яш муаллимни бир насигьатчыгъа тапшураман. Оьзюм де тергеймен. Герти муаллим болажагъы яда заманлыкъгъа гелгени шоссагьат билине.
– Артдагъы вакътиде ана тиллеге тергев осаллашгъаны къайсыбызны да талчыкъдыра. Шо масъала бу школада да бардыр ва шону нечик чечме бола?
– Артдагъы йылларда ана тиллени сагьатлары кемитилген, гьали ана тилден жумада 2 дарс бола – бир языв ва бир адабият. Мен яш йылларымда яшлар орусча сёйлесин, орусча билсин деп къаст этегенлени бириси эдим. Яшлар къумукъча сёйлеп болалар, орусча уьйренсе, ёл алма, охума барагъангъа тарыкъ бола деп айта эдим. Хата болгъанман. Гьали торунларым да кёп-кёп къумукъ сёзлени билмейгени мени талчыкъдыра. Алда ана тиллеге булай къоркъунчлукъ ёкъ эди.
Тарбияны кюрчюсю агьлюде салынма герек
– Ана тиллеге янашыв осаллашгъан дейбиз, тарбия да шолаймы?
– Гьар яшны тарбиясы агьлюден башлана ва школада давам этиле. Бу ерде ата-ананы таъсири, янашыву аслу ерни тута. Яшны тергевсюз къойса, ол терс ёлгъа тюшме бола. Школада олагъа бош заманын оьтгерме, янгы технологиялар булан билим алма имканлыкълар яратылгъан. 2011-нчи йылдан берли ишлейген ва тарих дарсланы муаллими У. Къурбанова юрютеген музей, тюрлю-тюрлю кружоклар бар. Спорт янындан айтсакъ да, элге белгили спортчуларыбыз булан оьктембиз. Школада спорт булан машгъул болма кёп имканлыкълар яратылгъан.
Дагъы да айтаман, тарбияны кюрчюсю агьлюде салынма герек. Тарбияда атаны агьамияты айрокъда уллу деп гьисап этемен.
– Сиз лакъырлашывубузда атаны гьакъында бир нече керен айтып турасыз…
– Ата – агьлюню орта багъанасы. Мисал этип бизин атабызны гьакъында айтайым. Муна биз 3 къыз ва 2 улан бар эдик. Атабыз яшларын бек сюе буса да, бек талаплы ва къатты хасиятлы адам эди. Ашама олтургъанча, дневниклерибизни тергей эди гьар гюн, салынгъан къыйматны дурус салгъанмы деп дарсланы сорап да йибере эди. Шону учун да биз бары да дарсларыбызны охума борчлу бола эдик. Уьч алсакъ да, шо «герти» къыймат буса, урушмай эди. Барыбыз да охусун, билим алсын деп ол бек къаст этди. Оьр билимлер де алдыкъ, ишлеме де ишледик, ол бизге бек рази болду.
– Арадан кёп йыллар оьтген. Сиз инчесаниятны сюегенни билемен, чебер иш гёреген коллективлерде ортакъчылыкъ этгенсиз, адабиятны сюесиз. Муаллим болгъаныгъызгъа бир сама гьёкюнгенмисиз?
–Бир мюгьлетге де гьёкюнмегенмен, янгыдан яшама бажарыла буса да, муаллим касбуну сайлар эдим. Неге тюгюл де, адамны савлай оьмюрюне тарыкъ болагъан билимни кюрчюсюн сен саласан. Кюрчюсю бек болгъан сайын, адамны яшаву да маъналы бола.
Агьлюм Юсупбек булан бек арив яшап турабыз, авлетлеримни къайгъысын гёрмейик, энниден сонг да оланы яшларындан сююнюп яшайыкъ. Авлетлерим де оьзлер сюйген касбуланы танглап ишлеп туралар. Адамгъа дагъы не тарыкъ? Ойлашып къарасакъ, дагъы артыкъ зат тарыкъ да тюгюл…
Лакъырлашывну язгъан Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.
БИЗИН МАЪЛУМАТ:
Къарабудагъгентдеги 2 номерли школа 1975-нчи йылда ишлеме башлагъан. Оьтген йылланы ичинде школадан минглер булангъы охувчулар билим алып чыкъгъан ва бугюнлерде кёплери жаваплы къуллукъларда ишлеп де туралар. Олардан 40-гъа ювугъу оьзлер битдирген школада муаллимлер болуп ишлейлер.
Мурза Адилханович Мурзаев школагъа кюрчю салгъан ва 10 йыл директору болуп ишлеген. Ол биринчи коллективни топлагъан, сыкъ-лашдыргъан ва билим якъдан школаны ал сыдралагъа чыгъаргъан. Ондан сонг тюшген Абдулмуъмин Абдулгьамитович Салаватов – 3, Абилей Айнутдинович Ильясов – 14 ва Къазбек Абдуллазимович Жалилов 8 йыл ишлегенлер. 2011-нчи йылдан берли школаны директору болуп Гьалимат Гьажиевна Гьарумова ишлей. Тюрлю-тюрлю йылларда юртда, Магьач-къалада охув ожакъларда муаллим, методика бирлешивню ёлбашчысы, завуч ва директорну орунбасары болуп ишлеген.
Гь.Гьарумова – Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, Дагъыстанны билим беривюню отличниги, РФ-ни билим беривюню ва илмуну гьюрметли къуллукъчусу.
