Россияны Президенти Владимир Путини дагъыстанлылагъа айрыча янашыву бары нечесе керен де айтылгъан. «Мен дагъыстанлыланы сюемен. Олар оьзлени элин, Россияны якълайгъан кюйню гёргенде, дагъы да бек сюйдюм», – деген сёзлени ол 1999-нчу йылда гелгенде айтгъан.

Владимир Путин ва Дагъыстан

В. Путин Дагъыстангъа беш керен гелген. 1999-нчу йылны август айында элибизге халкъара боевиклер гиргенде, савлай Дагъыстанны халкъы бирикди, душманлагъа къапас урду ва топурагъыбыздан къувалады. Шо агьвалатгъа байлавлу гелип, къоччакълыкъ гёрсетгенлени къутлайгъанда Президентни айтгъан сёзлерин дагъыстанлылар бугюнлерде де унутмай. Дагъыстангъа къыйынлы болгъанда ол гелди, адамлар булан ёлукъду, дав агьвалатлар болгъан ерлерден учуп айланды ва Мычыгъыш республикагъагъа дазу болуп токътайгъан районларда экономика, асгер-политика гьалны къолайлашдырмакъ учунгъу чаралар гёрюлме герекни айтды. Дагъыстанны шо замангъы башчысы Магьамматали Магьамматов айтагъан кюйде, Владимир Путин оьзюн Россия чы нечик де, дюнья оьлчевдеги пачалыкъ чалышывчу экенин шо йылларда гёрсетди.

Арадан 20 йыл гетип, В.Путин Дагъыстангъа дагъы да гелди. Бу гезик ол шо дав агьвалатларда гечингенлеге этилген эсделикге гюл байламлар салды, къоччакълыкъны ругьу бар дагъыс­танлылагъа рази экенин бирдагъы гезик де билдирди.

Ол гьар гелгенде бир масъаланы чече эди, асгерчилер булан яда жанын къурбан этген ич ишлени къуллукъчуларыны агьлюлери булангъы ёлугъув болсун, юрекге сингеген сёзлер таба эди. Шо да ону, гертиден де, дагъыс­танлылагъа сюювю бар­ны гёрсете.

Шолай, ол 2018-нчи йыл гелгенде Дагъыстанны яшавлукъ-экономика масъалаларына къарады. Башлап гьакимлер булан тюгюл, къара халкъ булан ёлукъду. Респуб­ликадагъы гьалны башлап олардан эшитме сюйдю.
Сонг оьтгерилген генгешде Дагъыстан артдагъы йылларда юрт хозяйствода, промышленностда етген уьстюнлюклени эсгерди ва адамланы яшав даражасын гётермекде ишлеме герекни гьакъында айтды. Биринчилей, шо – билим берив, савлукъ сакълав ва адамланы иш булан таъмин этив.

Президент Владимир Путин дагъыстанлыланы къоччакълыгъыны гьакъында аз эшитмеген. 2016-нчы йылда боевиклер ич ишлени къуллукъчусу Магьаммат Нюрбагьандовну гюллеледи. Ол боевиклени алдында бюдюремеген ва иш ёлдашларына: «Ишлегиз, агъаларым!» – деп айтгъан. Шо сёзлер байракъ болуп, нечакъы иш ишлерден тайса да къайырмайгъанланы ругьун гётерген. Шо игитлиги саялы Владимир Путин огъар «Россияны Игити» деген сыйлы ат берген. Ата-анасы булан ёлукъгъанда: «Сизин уланыгъыз Игит, къайсы адам да оьлюмню алдында бюдюремей, берген антына, халкъына ва борчуна амин болуп токътамай. Сизин уланыгъызны игитлиги кёп адамгъа уьлгю болажакъ», – деди.

Шолай, бу йылны язбашында Донбасны азат этивдеги хас асгер гьаракатда гёрсетген къоччакълыгъы учун 25 йыллыкъ старший лейтенант Нюрмагьаммат Гьажимагьамматов гёрсетген къоччакълыкъны да Президент къыйматлады. Авур яралангъан офицерни душманлар аралап къолгъа алма къарагъанда, ол ахырынчы гранатасы булан оьзюн ва оланы атылтгъан. Шо игитлиги учун Владимир Путин Н.Гьажимагьамматовгъа да «Россияны Игити» деген сыйлы ат берди.
В.Путин белгили дагъыс­тан шаир Расул Гьамзатовну яратывчулугъун яхшы биле ва 80 йыллыгъына байлавлу болуп ону булан Сочиде ёлугъув оьтгерди. Шо ёлугъув­гъа шаир яннавурунда гёрме сюеген къызлары, оланы яшлары, шолай да язывчу Даниил Гранин, шаир Давид Кугультинов ва йырав Нани Брегвадзе де ортакъчылыкъ этди.

«Сизин атыгъыз миллион адамгъа белгили, сизин охувчулар кёп сюе. Яратывчулугъузну биле, сизин кёп тюрлю савгъатларыгъыз бар, тек халкъны сюювюнден артыкъ савгъат болмас. Сиз Дагъыстанны халкъ шаири болсагъыз­ да, Россияны гёрмекли шаирлерини бирисиз», – деди шо ёлугъувда Владимир Путин. Ол Р. Гьамзатовгъа Москвада белги ачагъан­да да ортакъчылыкъ этди. 2023-нчю йылда шаирни 100 йыллыкъ юбилейин генг кюйде оьтгермекни указына къол да салгъан.

Президент дагъыстан оьлчевде оьтгерилме герек байрамланы уьлкени даражасына гётерегени биринчи керен тюгюл. 2012-нчи йылда Гьукуматыны Башчысы гьисапда Россияда инг де бырынгъы деп гьисапланагъан Дербент шагьарны 2000 йыллыгъын да генг кюйде оьтгермекни тапшурду. 2015-нчи йылда шо байрам оьтгерилди ва ортакъчылыкъ этгенлени эсинден таймас кюйде болду.

Коронавирус аврув яйы­лып турагъан вакътиде ону тувра тапшурувуна гёре, Дагъыстанда 200 ери булангъы 3 медицина центр къурулду ва ишге салынды. Шоланы ачылывуна багъыш­лангъан ВКС-де оьзю де ортакъчылыкъ этди.
Дагъыстангъа гьукуматны янындан кёмек этилив токъталмай. Артдагъы заманларда республикада къурулуп ва ярашдырылып турагъан школалар, яшлар бавлары, савлукъ сакълав ва маданият центрланы санавун токъташдырма къыйын. Газлашдырыв, электрик ток, ичеген сув булан таъмин этив ва ёлланы онгарыв масъалалар биринчи ерде деп айтма ярай. Шулар бары да – Россияны Президенти Дагъыстангъа бакъгъан якъдагъы янашывун ва сюювюн гёрсетеген агьвалатлар.

Президентни ёлун якълай туруп…

Октябр айны еттисинде Россияны Президенти Владимир Путинге 70 йыл тамамланды. Ону юбилейи­не ва тутгъан ёлун якълав гьисапда Магьачкъалада «Би­зин гючюбюз – бирликде» деген чакъырыв булан уллу шатлы гьаракат оьтгерилди. Шогъар Дагъыстанны бары да районларыны вакиллери гелген эди. Сонг ачыкъ болгъан кюйде, гьаракатда 30 мингден де артыкъ адам ортакъчылыкъ этди.

Шо гьаракатда Дагъыс­танны Башчысы Сергей Меликов бугюн савлай Россияда йимик бизде де байрам экенни эсгерди.

– Ингдеси, биз бир агьлюде йимикбиз ва Президент юрютеген ёлну да бир йимик къабул этебиз, – деди ол сёзюн башлай туруп. – 4 гюн алда Президент Россиягъа 4 янгы административ бёлюк къошулгъангъа къол салды. Бу янгыз оьтгерилген референдумну гьасиллери тюгюл, тарихи гертилик. Шону сакълавда ва азат этивде бизин уланларыбыз да ортакъчылыкъ эте, уьчевюне гёрсетген къоччакълыгъы учун «Россияны Игити» деген атлар да берилген. Биз дав агьвалатларда оьзюню борчун кютеген уланларыбызны янын тутабыз ва оланы агьлюлерин толу таъмин этип туражакъбыз. Биз бугюнлерде яшав сынавланы алдындабыз, уьс­тюнлюк шолай сынавсуз болмай. Шо къыйынлыкъланы кютежекге инанаман, неге тюгюл биз бирбиз, бизин гючюбюз бирликде.

Ондан сонг сёйлеген, Ук­раинадагъы дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этген Россияны Игити Энвер Набиев де Президентибизни ёлун якълама ва айланасында сыкълашма чакъырды. Гьар игитликни артында сизин ва бизин йимик яшлар барны, олар оьзюню элин ва Ватанын якълап къоччакълыкъ гёрсетегенни айтды.

Шо жыйында Украинада уланы оьлген офицер Магьач Къадиевни анасы Зайира Къадиева да сейледи.
– Мени уланыма 23 йыл бола эди, шогъар да къарамай, ол герти игит кюйде жан берди, – деди ол. – Шо – магъа йимик, дав ёлдашларына да уьлгю, оьктемлик ва оьрлюк. Мен де ону булан оьктеммен, неге тюгюл яш чагъына да къарамай, ол дав майдандан къачмагъан.

Дагъыстанны Гьукуматыны Башчысы Абдулмуслим Абдулмуслимов да оьтгерилип турагъан шатлы жыйынны гьакъында оьзюню ойларын айтды.

– Дагъыстанлылар бир гёнгюлден Президентни ёлун якълайгъанны айтды, – деди ол. – Шу сагьнада дав этгенлер ва шонда асгер борчун кютме барагъанлар да сёйледилер. Олар янгыз Дагъыстанны тюгюл, Россияны бирлиги учун да дав агьвалатларда ортакъчылыкъ этелер. Ол айтгъанны арив гёрген Пачалыкъ Думаны депутаты, Россияны Игити Магьаммат Нюрбагьандовну атасы Нюрбагьан Нюрбагьандов да В. Путин халкъны аманлыгъы учун ча­лышагъанны айтды. Гьали Россиягъа къошулгъан ЛНР, ДНР, Запорожск ва Херсон областланы халкъы да эркинликде, аманлыкъда яшажакъны ва иш булан таъмин этив масъалалары чечилежекни айтды.

Дагъыстанны тахшагьары Магьачкъаланы майданына гелген чакъы халкъ, къолларына байракълар да тутуп, уьстлерине В.Путинни сураты бар гёлеклер де гийип, барысы да Президентни айланасында экенни ва ону ёлун тюз гёрегенин бирдагъы да исбат этди.