Ватандашланы малын-мюлкюн, топуракъ пайларын базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде айрыча есликге айландырыв хыйлы йылланы узагъында юрюлюп турагъаны гьакъда белгили. Шо масъалалагъа байлавлу болуп къабул этилинген пачалыкъ законланы пайдаландырыв, низамны болдурув уьй ва топуракъ есилени ихтиярларын якълай ва олар учун хас борчларын да белгилей.
Шогъар гёре уьлкебизни оьзге бойларында йимик, 2014-нчю йылда Дагъыстанда да кёп квартирлик яшавлукъ уьйлени ярашдырывну регион программасы пайдаландырывгъа берилди. РФ-ни Яшавлукъ кодексини талапларына гёре, шо замандан тутуп, Дагъыстанда да ремонтгъа харлы кёп квартирлик уьйлени ярашдырывну фондунда харж гьар айда взнослар гьисапда уьй есилеринден жыйыла. Ярашдырыв ишлер де топлангъан харжлагъа, низамгъа гёре токъташдырылагъан гезиги булан оьтгериле.
Шо гьакъда гьали-гьалилерде «Дагъыстан» деген маълумат агентлигинде Дагъыстанда иш гёреген уллу (капитальный) ремонт фондуну башчысы Магьаммат АЛИЕВ баянлыкъ берди.
– Башлапгъы йылларда уллу ремонт фондуна гьакълар уьй есилеринден не саялы жыйылагъаны гьакъда англамай, айлана якъда кёп къадардагъы разисизликлеге ёл берилди, къыставуллу гьаллар да тувулунду, – дей туруп узатды оьзюню баянын М. Алиев. – Гьакъыкъатда 2015-нчи йылда уьй есилеринден ремонт учун жыйылгъан гьакъланы умуми къадары 16 процентден оьтмеди. Шогъар гёре, аз- кёп буса да, кёп квартирлик 30 уьйге де уллу ремонту этилинди.
2022-нчи йылда ярашдырыв ишлеге фондгъа уьй есилеринден жыйылагъан гьакълар 65 процентге ерли гётерилди. Шо да арада инамлыкъ артагъанын ташдыра.
– Гьакъланы тёлев айлана якъдагъы базарларда тувулунагъан гьаллагъа гёре алышынамы?
– Озокъда, къурулуш малланы ва къуллукъланы багьаларына гёре алышына. Ремонтгъа харлы кёп квартирлик уьйлени ярашдырыв ишлер токъташдырылгъан низамгъа, топлангъан харжлагъа гёре оьтгериле. Биз де багьаланы артагъаны саялы, ярашдырыв ишлерде тарыкълы болагъан къурулуш материалланы жыйылагъан харжлагъа гёре алданокъ сатып алып топламасакъ, четимликлер кёп бола. Бар имканлыкълардан пайдаланып, биз де 2022-нчи йылда кёп квартирлик 100 уьйде ярашдырыв ишлени оьтгермеге бажардыкъ.
Тюзюн айтсакъ, ярашдырыв ишлер учун уьй есилеринден жыйылагъан гьакълар Россияны оьзге регионлары булан тенглешдиргенде, бизин республикабызда бир къадар тёбенде.
– Уьй есилери бир квадрат метр яшавлукъ майдангъа айда нече манат тёлемеге герек?
– Биринчи йыл айда 5 манат ярым эди. Арадан заман оьтюп, белгили себеплеге гёре, 6,5 манатгъа чыкъды. 2023-нчю йылгъа уьй есилеринден гьар квадрат метрисине айгъа 8 манат токъташдырылгъан. Гьакъыкъатда буса биз этген ахтарывлагъа гёре шо санав 15 манатдан кем болмагъа тюшмей эди.
– Магьаммат Абдуллаевич, уьй есилерине ремонт учуз токътайгъаны англашылды. Уллу ремонтгъа пачалыкъ кёмек гьисапда харжлар булан къошумлар боламы?
– Бир тайпа уьй есилерине пачалыкъны янындан енгилликлер белгиленген. Шо гьакъда Россия Федерацияны яшавлукъ ва ватандаш кодекслеринде айрыча хат булан эсгериле.
– Уллу ремонт фондуну чалышывуна тергев этеген къурумлар бармы ?
– Шогъар ихтияр савлай Россияда регион операторлагъа бериле. Гьар айда ремонт учун жыйылагъан гьакълар да РФ-ни Яшавлукъ кодексини 180-нчи статьясына гёре шо къурумда топлана.
– Фондгъа гелеген гьакъланы тёлеме сюймейгени саялы уьй есилери тёлевлени гери урагъан гезиклери боламы?
– Болмай. Россияны Яшавлукъ кодексини 169-нчу статьясына гёре кёп квартирли уьйлерде яшайгъан уьй есилери ремонт учун топланагъан харжланы фондуна гьар айда гьагъын тёлемеге борчлу этилгенин гери урмагъа бажарылмай.
– Уьй есилени арасында ремонтгъа гьакъ тёлевде енгилликлерден пайдаланагъанлар кимлердир?
– Олар – I ва II даражалы сакъатлар ва 70-80 йылындагъы бир ерде де ишлемейген пенсионерлер. Дав агьвалатланы ортакъчылары да енгиллик-лерден башгъа-башгъа даражалагъа гёре пайдаланалар.
Ремонт этилинеген уьйлени болжалларын гьар регион фонду оьзбашына уьй есилери булан гьакълашып токъташдырмагъа герек.
– Уллу ремонт саялы уьй есилени уьстюнде топлангъан борчланы гьисапдан тайдырагъан гезиклери боламы?
– Олай ярамай, бажарылмай. Регион оператор борчлу къалгъан уьй есилерден взнос гьагъын судгъа берип алагъан гезиклери де къаршылаша.
– Арадан заман оьтген сайын, ремонт ишлерде къолланагъан къурулуш маллар багьа болагъаны борчларын тёлевде судларда гьисапгъа алынамы?
– О масъаланы регион оператор оьзю чече. Неге десегиз, о – ремонт ишлени ярашдырывчулар булан дыгъарлашып харжны топлайгъан ва къоллайгъан къурум.
