Бары барлыкъны башы – тамурлар
«Тамурунг кёкню гёрмесин, чылгъыйынг ерни оьпмесин!»
(Бырынгъы къумукъ гёнгюревлерден)
« Бары да зат, гиччи болсун, уллу болсун, жанлы яда жансыз болсун – тююрден, тамурдан башлана!» – деп ташдыра гелген уллулар да, алимлер де. Яратгъаныбыз гьар инсангъа гесип гёрсетген оьмюрню болжалы уьлкердеги шавлатланы арасында къабунуп, тез сёнюп къалагъан ярыкъны йимик къысгъа экенни де билебиз. Шону учун гьар адам, гьар кес оьзюню де, айланасындагъыланы да гележекдеги гюнлери насипли болар деген бош хыяллагъа аркъа таямай, шо гележегини кюрчю ташларын бугюнокъ, мекенли этип, теренден ойлашып, бек бегетип салса дурус болмасмы?
Бугюн эсибизге-оюбузгъа тюшюп, кютюлме герекли ишлени артгъа-сонггъа салып, теберип турмакъны бир маънасы да ёкъ. Неге десегиз, шо биз оьзюне уллу гьасиретлик булан талпынагъан сигьрулу мюгьлетлени гёзюбюзню къырыйы булан да гёрмей къалмакълыкъ бар.
Адамны яшаву нарыста чагъында, гиччинев яшлыгъында башлана. Гьар кесни оьзгеленикине парх бермейген оьзтёрече яшлыгъы да бола чы. Биз бир вакътилерде англавсуз-тынглавсуз яшлар болгъаныбыздан да онча уялып билмейбиз.
Бизден алда оьмюр сюрген наслулар, ата-бабаларыбыз, давланы-шавланы къагьрулу йылларында ач-ялангъач болуп оьсюп торайгъанлар. Оланы кёбюсю девюрлени таш гётермес къыйынларын, азапларын башдан гечиргенлер. Давну къагьрулу къанатыны ялыны тийип гюймеген, чир-кимеген ожакълар нече де аздыр. Бизин бугюнгю, къалмагъалы кёп болса да, парахат саналагъан дюньяларда яшап турагъанланы гьариси тангаласын айрыча ювукъ гьис этип, юрегине алып, огъар оьр жаваплыкъ булан янашса арив болур. Бугюнюбюзге шюкюрлюк этип, инанып, аягъыбызны мекенли ва къатты басып алгъа юрюсек, гележегибизге инамлыкъ да артар.
Инсан гьар мюгьлет, гюн ва гече янгыз яхшылыкъ этип, рагьмулу ва чомарт болуп чалышмакъ учун яратыла. Оьзюнде бар кемчиликлени, тар къылыкъланы яшырмай, оланы тюзлеме, олардан арчылма белсенген гишини гележеги де талайлы ва ярыкъ болур. Адам дюньягъа бузма, тозма, ябушма, дагъытма деп гелмей, тургъузма, къурма, яхшылыкъ этме, татывлулукъ-татлилик болдурмакъ учун геле.
Озокъда, гьар адамны бет келпети, къылыгъы-хасияты башгъа йимик, яшав ёлу, къараву, англав даражасы да башгъа. Адамда чинк алдын ону тазалыгъы, гьакълыгъы, англав ва билим даражалары къыйматлана. Адам бу яшавну жанлы ва оьр къылыкълы сыралы-сыйлы асил емишлеринден. Ону сырын ачып, тюбюн табып болагъан да ёкъ. Балики, белгисизлик, билмеслик бизин яшавну бир къадар къужурлу да этедир. Эгер де оьмюрню баш гюнлеринде яшавубузну ахыры нечик битегенни англама бола бусакъ, яшама да сюймес эдик. Инсанны оьмюрю, шаирлик саниятны сигьрусу йимик, гьали де ачылып-чечилип битмеген сырлы хазнадыр. Ичинде яратывчулукъ сыры бар гиши гьар къачан да янгылыкъны тез гёре, гьис эте, къужурлу асарлар ярата.
Яшавда къарт болуп, тас болуп къалмайгъан кёп зат бар. Айрокъда – ой ва пикру. Ойну, пикирлешивню кёмеги, гючю булан биз бырынгъыда яшагъанлар булан сыр чечебиз, замандашларыбыз булан пикру алышдырагъанда йимикбиз. Ой да, пикру да бир де гёрюнмейген терен ва таза булакъдан баш ала, оьзен болуп шырыллап агъа, оьсе-арта туруп уллу, денгизге тёгюле.
Яшлыкъда дюнья табиатыны тюслери бизге нечесе тюрлю ренклерде гёрюнген. Биз оьсе, торая туруп, шо тюслер, гёрюнюшлер сийрек де бола, тас да этиле. Акъ тюс де къала, къара тюс де…
Гюн гете, гече бола
Этсек де биз негерек…
Тюзлеме деп къарайбыз,
Дюнья буса – дёгерек!
Дюньяны акъ яны – акъ,
Къарасы буса – къара.
Дазу гьызда, астаракъ
Оьмюрлер оьтюп бара.
Дазу гьызда тораймакъ,
Тынчмы оьмюр гьыз къоймакъ.
Акъны гёкге уьюрмек,
Къарагъа къарап тоймакъ.
Акъ ян етип артымдан
Таптама кёп къасткъылгъан.
Къара ян къатты къаргъап
Явъюрегим ярылгъан.
Оьсген ерим – орталыкъ,
Не къара тюгюл, не акъ.
Эки якъдан къуванып
Оьте оьмюр астаракъ.
Гьар девюрню бир къыйыны, бир тынчы дейлер. Бир къыйынлыкъны енгсенг, башгъасы чыгъып геле. Олар булан къайпанмай ябуша-енге турмагъа гюч де етишмей, заман да.
Янгы адам – яратывчу адам. Ону пасигьлиги, пагьмусу, герти усталыгъы бар. Амма адамлар барысы да бирни йимик тетиксиз тюгюл. Бирлер алда барагъанланы сокъмагъына тюшюп, ёлун тутуп юрюйлер. Башгъалар оьзлени оьзтёрече ёлун яратып яшай.
Бугюнлерде биз янгы ва бек къужурлу асруланы посагъасына аякъ басып токътагъанбыз. Гёз алдыбыздан оьтюп турагъан, эсги де, къарт да саналагъан асру да унутулуп битмеген. Биз акъны да, къараны да арасында йимик, оьтген ва гележек заманланы ортасындабыз.
Оьсген ерим – орталыкъ,
Тик къая, эркин майдан.
Мангалайыма тие
Таш учса алда къайдан.
Ортадагъына тие
Авур сёз де, яра да…
Дазу гьызгъа байланып
Яшайман эл арада.
Яшавда оьзенни агъымы йимик бир ерде токътап турмагъа тюшмей. Агъым тегиш ва чалт болгъан чакъы – сув таза да бола, денгизге де чалт етише. Бизин ярыкъ дюньяда гьар кимге оьзюню тамурларын танып, сююп, аяп, асырап билмекден артыкъ зат ёкъдур. Балкъып-бадырап оьсген бутакъланы да унутма тюшмей. Бизге яшамакъ учун берилген уллу къудурат аслу гьалда тамурларда сакълана. Тамурлагъа хыянат болма бирдокъда ярамай.
Бары уьнемлик асруларда яшай. Оьтген яхшы гюнлерибиз, ярыкъ ишлерибиз, атларыбыз асруларда яшап къалгъанны сюе бусакъ, бир де алышынмайгъан тюп хазнабызны – тамурларыбызны – таза ва аман сакълайыкълар.
Казим КАЗИМОВ,
шаир ва журналист.
