• 2023-нчю йыл – Муаллимни ва насигьатчыны йылы
Школада охуйгъан йылларында къайсы яш муаллим, доктор болмагъа хыял этмеген. Айрокъда юрт ерлерде яшайгъан яшлар муаллимден де, доктордан да къайры касбу барны билме де билмей болгъан. Юртларда муаллим ва доктор лап да абурлу, лап да белгили адамлар санала эди.
Бугюнде де муаллимлеге этилеген абур бирден-бир артса тюгюл, абурдан тюшмеген деп гьисап этемен. Яшланы ата-аналары, бир йыл алда яшларын школагъа гьазирлей туруп, алданокъ яхшы ишлейген, бажарывлу муаллимни излейлер, ахтаралар. Ата-аналар биринчи класгъа баражакъ яшын сынавлу, пагьмулу муаллимге бермек учун, таныш-билишден сорайлар. Яшны тарбиясы, билими, кёбюсю гьалда, башлапгъы класны муаллиминден гьасил болагъанны олар яхшы англай. Яшны тарбиясыны, билимини кюрчюсюн биринчи класдан башлап мекенли, тюз кюйде салмаса, яшны охуву тюзевлю гетмежек.
Гиччиден муаллимни касбусун сайлагъан
Хумторкъали районну Тёбе посёлогундагъы школаны башлапгъы класларыны инг сынавлу ва бажарывлу муаллими Айбатханым Гьасанова охутгъан яшланы кюрчюсю теренден ва мекенли кюйде салынгъан. Ол Тёбе посёлокдагъы школада ишлеген 44 йылны ичинде 11 керен биринчи класгъа яшланы къабул этген, охутгъан, яхшы билимлер булан оьрдеги класлагъа чыгъаргъан.
– Мен гиччиден берли муаллимни касбусуна гьашыкъман. Авулдагъы яшланы да жыйып, олагъа дарс берип, яшланы муаллими болуп ойнай эдим. Доктор болуп ойнайгъан яшлар да бар эди. Школада охуйгъан йылларымда да муаллим болмакъ деген ой менден бир гюнге де таймады. Къоркъмаскъала орта школада сегиз класны битдирген сонг, 1975-нчи йылда Буйнакск шагьардагъы педагогика училищеге охумагъа тюшдюм. 1979-нчу йылда педагогика училищени битдиргенде мени Тёбе посёлокдагъы школагъа башлапгъы класланы муаллими этип ишге йиберди. Муна, шо гюн-бугюн, 44 йылны узагъында, таймагъан кюйде Тёбе школада башлапгъы класланы муаллими болуп биринчи класгъа яшланы къабул этгенмен. Школада ишлей туруп, Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни башлапгъы класланы муаллимин гьазирлейген факультетге охумагъа тюшдюм. Буйнакск педагогика училищени битдиргенге, мени университетге 3-нчю курсгъа къабул этди, – деп хабарлай Айбатханым Гьасанова, муаллимни касбусун танглагъан кюйню гьакъында айта туруп.
Билимлени гьар йыл сайын беклешдирмегегерек
– Айбатханым, Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни битдирмеген бусанг, школада башлапгъы класларда ишлемек учун Буйнакск педагогика училищеде алгъан билимлеринг таманлыкъ этмейми эди?
– Яшав алгъа барып тура. Гьалиден 40 йыллар алда алгъан билимлер де, дарс берив къайдалар да бугюнгюсю йимик тюгюл. Башлапгъы класланы гьалиги программалары да бюс-бютюнлей алышынгъан демеге ярай. Гьалиги охув программаларда орус тилни, математиканы программалары теренлешген, генглешген, четимлешген. Ону учун школада дарс береген гьар муаллим билимлерин гьар йыл йимик беклешдирме, теренлешдирме герек. Дагъыёгъесе, муаллим охутмажакъ яшланы, яшлар муаллимни охутажакъ. Бугюнгю яшланы билим-англав даражасын 40 йыл алда охугъан яшлар булан тенглешдирмеге ярамай. Яшлар школагъа гелгинче де, къолунда смартфонлар булан бола. Компьютерлер булан парахат ишлемеге уьйрене. Гьали компьютерде ишлеп болмайгъан муаллим школада ишлеп де болмай. Муна шону учун тарыкъ муаллимге билимлерин камиллешдире турмагъа. Шону учун тарыкъ муаллимге оьр билим.
Башлапгъы класларда жавапчылыкъ артыкъ
– Оьрдеги класланы муаллимлерини ишин де, башлапгъы класланы муаллимлерини ишин де тенглешдирсе, башлапгъы класланы муаллимле-рини яшлар булангъы ишини жаваплыгъы бир нече керенге де артыкъдыр деп эсиме геле. Сиз нечик ойлашасыз?
– Оьрдеги класланы муаллимлери дарсын этип класдан чыгъа. Къалгъан ишге клас ёлбашчысы жавап бере. Башлапгъы класларда олай тюгюл. Биринчи класда янгыз яшлар булан ишлеп къоймайсан, тенге-тенг заман оланы ата-аналары булан да ишлемеге герек. Биз биринчи класгъа гелеген яшны билегинден тутуп, ата-анасына тапшурмай туруп, парахат болмайбыз. Дарслар битген сонггъу кёп заманыбыз оланы ата-аналары булангъы ишге багъышлана. Бары да аналар да бир йимик болмай. Яшлары булан уьйде ишлемей, тергевсюз къоя. Яш дарсгъа гьазирленмей геле. Сёйлеп, англатмагъа къарасанг, яш дарсларын этмей гелегенге муаллимни айыплай. Шолай ата-аналар булан айрыча ёлугъуп, уьюне барып да лакъырлашывлар этмеге тюше. Яшлардан эсе ата-аналар булангъы иш кёп бола.
Ону учун биз, башлапгъы класланы муаллимлери, янгыз охув программа булан тамамланып къалмайлы, ата-аналаны оьзлени тарбияламагъа тюшеген гезиклер де аз болмай. Гьар яшгъа йимик, гьар ата-анагъа да бир тюрлю янашыв тарыкъ. Бары да ата-аналагъа бир йимик талаплы болмасанг, иш юрюлмей. Гьайсызлыкъ этип, тергевню аз этип къоя. Ону учун да биринчи класны яшларыны ата-аналарындан яш булан уьйде ишлесин деп талап этмесенг, яшны тергевсюз къоя. Биринчи класда муаллими де, яшланы ата-аналарына да бир йимик гьаракат этип ишлеме тюше. Дагъыёгъесе, дарсгъа гёрсетилген 40 минутну ичинде муаллимге 20-30 яш булан бир йимик ишлемеге бажарылмай. Кёбюсю ата-аналар мен салгъан талаплагъа рази болалар.
Айбатханым – насипли ана
Айбатханым эки уланны, бир къызны тарбиялагъан. Уллу уланы Руслан Дагъыстан юрт хозяйство академияны битдирип, оьзбашына иш гёреген идарада ишлей. Рустам буса халкъ хозяйство институтну битдирген. Ол бугюнлерде Украина бойда юрюлеген хас асгер гьаракатда намуслу кюйде оьзюню борчларын кюте. Къызы Рагьимат анасыны ёлун танглагъан. Буйнакск педагогика училищени, сонг Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни география ва экология факультетин битдирип, анасы йимик Тёбе посёлокдагъы школада дарс берип тура. Университетни аспиран-турасында да охуй.
– Айбатханым Агьматхановна, сизин школада ана тиллени масъаласы нечик чечиле? Класда къумукъ тилге барагъан яшлар кёпмю? Кёп миллетли посёлокда ана тилин билмеге, охумагъа тынчмы?
– Школада къумукъ, авар, дарги тиллерден дарслар юрюле. Ана тиллер яшлагъа нечакъы да къыйын тие. Къумукъ тилни айтсам, къумукъча охуйгъан яшлагъа да тынч тюгюл. Жумада болагъан 3 сагьатны ичинде къумукъ тилни уьйренме, язма-охума, къумукъ тилде сёйлемеге нечакъы да авур. Айрокъда къумукъ тилни грамматикасы четим тие. Яшланы ата-аналары уьйде яшларына къумукъ тилде сёйлемей, орус тилде сёйлейлер. Яш уьйден къыргъа чыкъса да – орус тил. Шолай гьал Дагъыстанны оьзге миллетлерини арасында да бар. Биз, муаллимлер, жумада этилеген 3 сагьатдан къайры да, ана тилден гьар тюрлю конкурслар, спектакллерден гесеклерин ойнап, яшлар булан чебер охув ва башгъа чаралар оьтгеребиз. Бизин къумукъ тилни дарсларына оьзге миллетлени яшлары да языла, къумукъча уьйренмеге къаст этелер. Шолай, къумукъ тилге авар, дарги, орус яшлар язылып, къумукъ яшлар булан бирге къумукъ тилни уьйренелер.
Оьр даражалы муаллим, кёп санавда грамоталар, «Дагъыстанны билим беривюню отличниги» деген белги булан савгъатлангъан Айбатханым Гьасанова намуслу иши булан школаны педагогика коллективини ва оьзю охутагъан яшланы ата-аналарыны арасында абур къазангъан. Март айны 31-нде Айбатханымны тувгъан гюню бола. Оьмюрюню кёп янын яш наслуну тарбиялавгъа багъышлагъан Айбатханымгъа тувгъан гюню булан къутлап, савлукъ, узакъ оьмюр ва насип ёрайбыз.
СУРАТДА: Айбатханым ГЬАСАНОВА.
