Май айда баълини эрте жураларыны тюшюмю къайтарылып бите, арты булан орта бишегенини бюртюклери къызгъылт-саргъылт тюслеге бёлене геле. Бав жиелек ва бюрлюген, яй юзюм ва аювъюзюм, кюреге, язлыкъ алма ва гьармут, гюлгьан ва оьзге емишлени тюшюмлерин къайтарывгъа да гьазирлик гёрюле.

 Емишлени ва авлакъ ниъматланы эрте бишеген журалары аслу гьалда ишлетилмей ва сакълавгъа салынмай. Оьз талапларыгъыздан артыкъ къалагъанларын заралланмагъа къоймай, гьазиринде базарлагъа сатывгъа чыгъармагъа да ярай.

Эрте бишеген, ертюп емишлер, самурсакъ, яшыл согъан ва башгъа язлыкъ овощлар къайтарылгъан хасилени топурагъын кюйлеп, ­янгыдан гьазирлеп, экинчи гезигинде чачывгъа къолламагъа таклиф этилине. Бизин тюзлюк бойдагъы районларыбызда топ­лангъан сынав ташдырагъан кюйде, июн айда чачылса да, хыяр, таргъу жибижей, сют гьабижай, бадиржан ва оьзге журалы овощлар биринчи сувукълар гелгинче тюшюм бере. Гелигиз, хайырны къолдан чыгъармайлы, авлакъ ниъматланы урлукъларын чачмагъа муштарлы болайыкъ. Айтмагъа сюегеним, айлана ягъы­быздагъы орта барагъан багьалагъа разилешип бойсынмай иш гёрсек, гележегибиз учун асувлу болажагъы гьакъ.

Гертиден де, июн (къыржан) – авлакъ ишлени лап да къыставуллу вакътиси. Гюзлюклер булан язлыкъланы, емиш тереклер булан юзюм борлаланы тюшюмюн тас этивлерден къоруп сакъламакъ учун бав-бахчаларда къайратлы гьаракат юрюлегени къайда къарасанг да гёрюне.

Къыржан – яйны биринчи айы. Айлана якъдагъы имканлыкъланы къолдан чыгъармайлы, тюшюмге зарал болмасын учун къаст эте­йик. Заманны гьар сагьатын аявлап, асувлу кюйде къолласакъ, ахыры хайыргъа токътажагъы шек­ликни тувдурмай.

 Зиянлы жанлагъа ва зараллы аврувлагъа къаршы

 Яй вакътиде бав-бахчалардагъы бир ва кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклени зараллы аврувлардан ва зиянлы жанлардан къоруп сакълавгъа тергевню артдырмагъа тюше. Аслу гьалда зараллы аврувланы да, зиянлы жанланы да бав къомурсгъалар ва гюмелеклер яягъаны гьакъда унутмагъа тюшмей. «Американка» деген акъ гюмелекден артдагъы йылларда бав-бахчалагъа лап да кёп зарал бола. Муна шо саялы да зиянлы жанлагъа языкъсынып янашыв бавчулар ва овощчулар учун зараллы. Зиянлы жанлагъа дарман урувну къайдалары да кёп ва башгъа-башгъа.

Биринчилей, зиянлы жанланы ийис яягъан дарманлар булан ишлетип яда буса тютюн этип алдын алмагъа бажарыла. Экинчилей, зиянлы жанланы къамавгъа тутмакъ учун ер-ерге тузакълар (ловчие пояса) илине яда буса тереклени ­тюплерине дарман байлавлар этиле.

Уьчюнчюсю, электрик ток яда буса ярыкъ этеген къапгъынлар гьазирленип ерлешдириле. ­Дёртюнчю къайдасы, зиянлы жанланы алдатгъыч тузакълагъа тартмакъ учун чириген емишлени ачыгъан сувун – согун тёгюп къалыкъ шишаланы ер-ерге илмеге герек. Бешинчиси де, зиянлы жанлагъа къаршы къатмайгъан клейни къолламагъа таклиф этилине.

Клей шулай гьазирлене: 200 грам исси урлукъмайда 150 грам къара сагъыз къошулуп синге. ­Си­нген сонг уьстюне дагъы да 100 грам скипидар ва ярты стакан солидол къошула. Гьазирленген клей тереклени бою булан айландырып тюплерине сюртюле.

Алтынчысы да, мочевинаны ва агъач кюлню къошуп гьазирлеп тереклеге ва овощ оьсюмлюклеге чачсакъ, шайлы кёмек болажакъ. Емиш тереклеге ва уьлкюлеге, гюл чечеклеге сияла къабунагъаны гьакъда кант этегенлер кёп къаршылаша. Ону алдын алмакъ учун да тереклени тюбюне агъач кёмюр тёкмеге ярай. Тереклени тюп бойларына айландырып кюл ва сапун сувну ишымагъа боласыз.

Сынавда зараллы аврувланы алдын алыв учун дарман урув чараланы оьзтёрече ерли къайдалары пайдаландырыла. Овощ оьсюмлюклени яда буса емиш тереклени зараллы аврувлар къабунмасын учун, аш соданы ва сапунну къошуп онгарылгъан суву да гьар тюрлю аврувлагъа къаршы къоллана.

Озокъда, зиянлы жанлагъа ва зараллы аврувлагъа къаршы дарман этивню сырлары кёп ва башгъа-башгъа. Лап да аслу талап, уьстде де эсгерилгени йимик, дарман урагъанда, оьлчевлерин бузмай, артыкъ этмейген кюйде къолламагъа тарыкъ.

Тас этивлеге ёл берилмесин учун топуракъны, оьсюмлюклени тюшюм бишгинче бир нече жумалар яда буса бир-эки ай алда токътатмагъа таклиф этилине. Агъулу дарманланы къоллайгъанда, оьлчевлерине тергевлю кюйде янашып ишлетмеге къарайыкъ. Дарман урагъан гезиклерде савлугъу­гъузгъа зиян болмасын учун къорув алатлардан ва опуракълардан пайдаланмагъа талап этиле.

Дарман уруп битген сонг ишде къолланагъан алатланы ва гийилеген опуракъланы жувуп-тазалап, уьй жанлар, яш-юш етишмейген ерлеге салып сакълагъыз, агъагъан сувда яда буса душну тюбюне гирип киринигиз.

 Сугъарыв булан азыкъландырыв

 Бир ва кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклени ерли ва минерал кюйлевючлер булан ишлетегенде сугъарыв булан бирче оьтгерсек, топуракъланы бавукълугъу узакъ замангъа сакълана ва шолай да тюшюмге кёмек этмеге имканлыкълары къолайлаша. Биз алда да эсгерген кюйде, тереклени, емиш уьлкюлени ва юзюм борлаланы сугъарыв, чечек ачып, арадан эки жума оьтгенден сонг башлана.

Гьалиги заманда бизин шагьарланы ва районланы топуракъларында аювъюзюмню гьар тюрлю журалары къаршылаша. Оьсдюрюлеген уьлкюлер яй вакъти сувгъа айрокъда амракъ бола. Сув етишмейгенликден къургъакълыкъгъа тарыгъан емишлени ва авлакъ ниъматланы тюшюмю толу болмай, тийишли авурлукъ алмай, сан янын ва оьлчевлерин тас эте. Сувгъа, азыкъгъа харлы къоймайыкъ.

Ерли кюйлевючлер гьисапда алдан берли бизин бав-бахчаларыбызда аслу гьалда гьайван-малны, къушланы тюбюнден чыгъарылып къый болгъан полукъ къолланып тургъан. Гьали де къый болгъан ерли кюйлевючлени ярты-ярты этип, топуракъ къошуп айландырып, тереклени, уьлкюлени тюплерине тёшемеге тарыкъ бола.

Азот, фосфор кюйлевючлер аслу гьалда бав-бахчаларда бир ва кёп йыллыкъ оьсюмлюклер чечек ачагъан вакътилеринде къоллана. Мисал учун айтгъанда, хыярны тюшюмюн чёплеп, арты булан азыкъландырып сугъара. Шондан сонг ачгъан чечеклерде аслу гьалда тююр тута. Бишме турагъан заманында емишлени ва овощланы сугъармагъа тарыкъ болмай.

Каза ургъан сонг…

Сугъарылагъан яда буса чакъда-чакъда янгурлар болагъан бойларда бав-бахчаларда чёп отланы эбинден гелмеге тынч болмай. Сугъарывдан сонг топуракъны бек къатып ярылмагъа къоймай, арты булан каза урмагъа тарыкъ.

Чёп отлар топуракъдагъы азот азыгъына оьтесиз муштарлы бола. Муна шо саялы да, чёп отланы каза уруп ташламайлы, ойтангъа салып, топуракъ булан къошуп, чиритип, кюйлевючлер гьазирлеп къолласагъыз, заралын тюгюл, хайырын да гёрежексиз.

 Бав жиелек

 Артдагъы заманларда бизин тюзлюк бойдагъы къайыр-саз къошуш (суглинка) топуракъларыбызда бав жиелекни оьсдюрювге айрыча тергев бакъдырыла. Шону бизин тюкенлерибизде ва базарларда сатывгъа чыгъарылагъан мол тюшюмлери де ачыкъдан ташдыра.

Озокъда, бав жиелекни де оьзюне хас къуллукъларындан уьзмеге тюшмей. Гьар къайсы журасы да яй вакътилерде сугъарыв ва азыкъландырыв ишлеге харлы. Июн айда бав жиелекни мыйыкълары оьсюп якъ якъгъа яйыла ва аста-ата хасилени толтурмагъа башлай.

Сизге де алгъасавлукъгъа бойсынып оланы къыркъып ташламагъа тюшмей. Август айда тюплеринден яйылгъан сайламлы тамурлу гюплерин алып, башгъа ерге гёчюрюп, оьсдюрмеге таклиф этилине.

Таклиф бизден – иш сизден!