Эл абурун эр сакълар
(Антгъа амин — агъачавуллу дёрт агъа-ини)

Душманлардан дос янына гюч гелсе,

Батырлар тувра чабар, бет табар!

(Къанна къазакъ йырындан)

Бизин асгер бёлюклер Украинада хас дав гьаракат башлагъанлы, енгилге папахлар чюймейген, авургъа – къашларын тюймейген кёп-кёп къумукъ уланлар макътавгъа лайыкълы болуп тура. Олар батмакъдан да, къатгъакъдан да оьтсе де, дейгеним, не тюрлю къыйынлыкъланы, сынавланы башдан гечиресе де, бир де къайпанмай.

Шолай, ким де сукъланардай асгер къуллугъун кютеген уланлар арабыздан чыкъгъангъа гьар къайсыбызны да оьктем болма гьакъыбыз бар. Къумукъланы машгъур шаири Анвар Гьажиев де эл абурун сакълайгъан арнавутдай эрлени гёз алгъа тутуп, болма ярай оьзюню асарларыны бирисинде: «Уланлары улан болмакъ – элге абур», – деп айтгъан.

Агъасына къарап иниси оьсген

Шо гьакъда эсгере туруп, мен бугюн берген антгъа амин къалагъан дёрт агъа-ини булан охувчумну таныш этмеге тийишли гёрдюм. Олар кимлер десегиз, бир-бирине бавур этдей бирикген, эл абурун сакълайгъан, Украинада юрюлюп турагъан асгер гьаракатлагъа биринчи гюнлеринден тутуп къуршалгъан Али, Арслан, Бозигит ва Гьажидавут – Къарабудагъгент районну Агъачавул юртунда тувуп оьсген Магьаммат ва Тетей Алибековланы оьз элине къатылгъанланы алдында бир заманда да къайпанмажакъ, къоркъув билмейген эр юрекли уланъяш авлетлери.

Агъасы барны ягъасы бар дегенлей, олар яш заманындан тутуп барысы да бир-бирин англап, рагьмулу янашып, гиччилерине уллулары аркъатаяв болуп торайгъан. Агъасына къарап иниси оьсген демеге де ярай. Лап да аслусу, дёрт де агъа-ини кёп йылланы узагъында Магьачкъалада «Сельхозтехника», башгъа къурумларда къурумларда машин гьайдавчу болуп загьмат тёкген атасы Магьамматгъа, бухгалтер касбуну юрютюп, сонггъа таба сатыв-алыв тармакъда ишлеп турагъан анасы Тетейге уьйде, абзарда кёмекчилер болуп тургъан.

Школада яхшы билим алывну да тергевсюз къоймагъан. Яшдан берли де спорт­ну гьар тюрлю журалары булан машгъул болуп, савлугъун беклешдирмекни, санларын чыныкъдырмакъны къастын этген. Ата-ананы насигьатларына да тынглап, оьзлеге бакъгъан якъдагъы умутларын яшавгъа чыгъармай къоймасны къастын этген. Школаны битдирип чыкъгъан алты да саны гючден-къуватдан толуп, жагьил уланлар асгер къуллукъдан баш къачырмагъан.

Агъа-инини лап уллусу – 1984-нчю йылда тувгъан Али Новосибирскидеги ич ишлер министерлигини асгер бёлюгюнде байлавлукъну болдурувгъа жавап береген батольонда къуллукъ этип къайтгъан. Шондан сонг 1985-нчи йылда тувгъан Арслан ватандаш борчун кютмеге чакъырылгъанда, Красноярскидеги темир ёл асгер бёлюкге тюшген. 1987-нчи йылда тувгъан Бозигит Хабаровский крайда ерлешген асгер бёлюклени бирисинде танк батальонда къуллукъ этген. Уланланы генжеси, 1993-нчю йылда тувгъан Гьажидавут да Къазан шагьарда ерлешген ич ишлер министерлигини асгер бёлюгюнде къуллугъун намуслу кюйде кютген.
Ватангъа къуллукъ этив сыйлы борч экенин яхшы англагъан Али асгер борчун кютюп къайтып, ата юртдан бошуна гезеп айланмагъан. Касбуну узакъдан сайламагъан. Дыгъар байлап, асгер къуллугъун узатмакъны тийишли гёрген. Инг алда ол Аштархан шагьарда орунлашгъан Каспий флотилияда къуллукъ этмеге башлагъан. Арадан йыллар гетип, Каспий флотилияны асгер бёлюклери Каспийск шагьаргъа гёче. Взводну командирини заместители сержант Али Алибеков денгиз пехотада къуллугъун узата.

Ону иниси бёлюкню командири старший сержант Арслан Алибеков да денгиз пехотаны танглагъан. Оьз заманынында иш булан машгъул болуп, охувун узатывгъа гьайсыз янашып къойса да, ол буссагьатгъы вакътиде экономика институтуну Дербентдеги филиалында заочно охуй. Бир вакътини ичинде Магьачкъала шагьарда суд приставланы къуллугъунда чалышып тургъан младший сержант Бозигит Алибеков да – 2011-нчи йылдан тутуп асгер къулллукъда. Ол Новочеркасскда танк батальонда къуллукъ эте. Магьачкъаладагъы автодорожный университетни тамамлап чыгъып, оьр билимлеге ес болгъан рядовой Гьажидавут Алибеков Мычыгъыш Республиканы Ханкъала шагьарындагъы асгер бёлюкде оьзюню агъасы йимик – машин гьайдавчу. Гьали олар дёртевю де Украинада асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этелер.

Эр баласы – эл баласы

Агъачавуллу бу агъа-ини асгер къуллукъгъа герекли кюйде янашагъаны ата-ананы алдында алгъан тарбиядан, чинкдеси, аталардан къалгъан асил мердешлени уьйренгенинден гьасилдир деп эсиме геле. Оланы ата-анасы лакъыр этген вакътини ичинде мен шогъар мекенли кюйде тюшюндюм

– Бизде, къумукъларда, аталар оьзлени уланларын макътайгъаны мердешленмеген. Эл арада уланынгны сен макътама, халкъ макътасын деп айтылагъаны да негьакъ тюгюл чю. Тек гьали, кюйге къарагъанда, уланларымны къылыкъ-хасиятына байлавлу айтмасам къутулмажакъман, – деп башлады сёзюн мени булангъы лакъырын Магьаммат Алибеков. – Яшав ёлун белгилей туруп, асгер къуллукъну танглагъан уланларымны дёртевю де загьматгъа белсенип, саният булан доланып гелген, оьзлени битимине гёре саламатлыкъ да, сабурлукъ да, инсаплыкъ да, илиякълыкъ да барышгъан яшлар. Тек олар бу яшавда нечакъы четимликлеге урунса да, талчыкълагъа тарыса да, юрекге тутгъан мурадына етишмейли яллыкъ тапмажакълар.

– Мени савлугъум шайлы осаллашып, къаркъарамдан жагьил чагъым­дагъы жагьлыкъ да кёпден тайгъан,– дей ол дагъы да. – Шо саялы мени уланларым гьар заманда да яннавурумда табулуп, яшдан берли уьй къуллукъланы оьзлени бойнуна алып уьйренген. Оьзлени башына тиеген къуллукъланы аварасын да олар магъа бир де тийдирмеген. Бугюнлерде де олар ишини гьакъында аз хабарлай, бир затгъа да кантылламай. Бары зат яхшы деп къояжакълар. Бозигит Къарабахда бизин асгерлер юрютеген дав гьаракатларда уьч айны боюнда ортакъчылыкъ этип къайтгъанда да, ондан кантны гьеч ким эшитмедик, – дей ол дагъы да. …Магьаммат Алибеков нечакъы сюйсе де, талчыкъ гьислерин яшырмагъа болмай сёйлей, мен буса оьзюне тынып тынглагъанман:

– Бугюнлерде бизин савлай уьлке къыйын гьаллагъа тарып тура. Озокъда, оьз уланларын Украинагъа йиберип, гече-гюн олагъа бозарып турагъан ата-анагъа къыйын. Билемисен, жаны женннетлени тёрюнде болсун, мени атам Далгъат совет асгерлени сыдыраларында 9 йылны боюнда къуллукъ этип, ата юртуна къайтгъан. Неге тюгюл, уьч йыл узатылгъан асгер къуллугъуну заманы битип, Уллу Ватан дав башлангъан. Мен де уланларымны Украинагъа ёлгъа узатагъанда: «Эр баласы – эл баласы», – деп айтылагъанын эсге алып: «Атам ёкъ этме етишмеген фашистлени къалды-къулдусун ёкъламакъны намусу сизин башыгъызгъа тюшген», – деп, олагъа эренлердей эл намусун кютмекни насигьатын этдим, – дей туруп, теренден тыныш ала.

– Уланлар бар ожакъда янгыз тиштайпагъа, озокъда, къыйын бола. «Тенгири бизге къыз авлет бермеген сонг, мени кёмекчилерим сиз болажакъсыз», – деп уьйретгенмен оланы,– деп къошула бизин лакъыргъа уланланы анасы да.– Уланларымны къайсы да, гьеч бир ишден де тартынмай, уьйде магъа да, абзарда атасына да кёмеклеше эди. Биз оланы акъырып, урушуп оьсдюрмегенбиз. Бизге къыйын этмейбиз деп, тенгли яшлар орамда ойнайгъанда, олар уьй къуллукъгъа байланып къала эдилер. Гьайван-малгъа къарай эдилер. Уллусу экенге, уьйде, абзарда этилме тюшеген ишлени аслам пайын Али кюте эди. Шо саялы гьар заманда да оьзгелеринден эсе огъар къыйын бола эди. Гьали оьзлер де аталар болгъанда, яш заманындан тутуп загьматны сюймеге уьйретгетгенибизни пайдасын англайдыр деп эсиме геле. Бизин гьали уланларыбыз да, оланы авлетлери де, гелинлерден тюзелгенибиз де сюююндюре. Биз санасакъ да, Аллагь санамасын, авлетлерибизни авлетлери 11 бар. Уланланы гиччиси Гьажидавут бизин булан бир абзарда яшай. Уланларыбыз, гелинлерибиз яшлары булан жыйылып гелсе, татывлу ашлар ашай, лакъыр эте туруп, заман нечик гетгенин де билмей къалабыз. Улан десе, уьй тола деп шо саялы айтыла геле буса да ярай. Тюзю, артдагъы вакътилерде уланларыбызгъа барысына да бирче ата ожакъгъа жыйылмагъа бажарылмай къала. Украинада пелекет башлангъанлы да, от-оьртенни ичинде тургъан уланларыбызгъа ата юртгъа гелмеге ял алагъан гюнлер берилмей турду. Башлапгъы вакътилерде олар байлавлукъгъа чыкъмайгъангъа да кёп къыйналдыкъ. Сонг-сонг оланы тавушун эшитип, Бозигитни ва Гьажидавутну къысгъа болжалгъа уьйге йиберип гелгенде, юрегим бираз парахат болду. Айып этме, ана юрек, баягъы, оьз авлетлери огъар, алты яшында да яш, алтмыш яшында да яш дейгени герти экен… Айтагъаным, БТР-ни ярашдырып турагъан вакътиде авур темир тюшюп къолун сындырып, госпитальда ятгъан Арсланны Симферопольгъа гёрме де бардыкъ. Ону башгъа госпитальгъа бакъдырагъанда вокзалда тюгюл гёрмеге имканлыкъ болмады. Гиччибиз Гьажидавут Жонкойда токътагъанбыз дегенде, гече-гюн ёл алып ону булан да гёрюшюп, сонг юртгъа къайгъан эдик. Арслан да Владикавказдагъы госпитальда бир гесек ятгъан сонг, уьйге гелди. Арадан кёп заман гетмей, авур ярадан сонг Али де гьали юртда. Олар экевю де бугюнлерде савлугъун беклешдирмекни гьаракатын этип туралар.

Уьюне яра тийип къайтгъан

Али оьзю де айтгъангъа гёре, Арслан булан бирче Запорожьеде, Бердянск ва Мелитополь шагьарланы украинли миллетчилени савутлангъан уьюрлеринден эркин этивде ортакъчылыкъ этген. Урушлар булан Донецк областгъа да чыкъгъан. Гьажидавут Донецк областны, Бозигит буса Луганскдан таба Донецк облестны шагьарларын ва юртларын азат этивде яхшы игитлик гёрсетген.

– Магъа яра тийген вакътиде гиччи юртланы бирисини ягъасына етишип тура эдик. Биз юрт килисаны ювугъунда токътагъанда, олар бизге атышмагъа башладылар. Шо вакътиде гезикли къаршы турувдан чыгъып, оьзюме ювукъда токътагъан машинни янына барагъанда, от-оьртенни ичинден бир даргили улан «Урал» машинине миндирип, мени алып чыкъмагъа айланды. Шо машинден йыгъылгъан сонг мени къарабудагъгентли Абдулбасир алды, – деп эсге ала ол. – Шолай яра тийип, аякъларымны бармакълары сынып, контузия алгъан сонг арадан эки гюн оьтюп, 5-6 чакъырым арекдеги госпитальгъа гелдик. Гечелик къаравулну гезигин токъташдырып турагъан вакътимде айланамдагъы ёлдашларым Агъачавул деп, мени ата юртумну атын айтып сёйлейгенин эшитдим. Шо арада эрпелили Гьажи саламлашып-сорашып: «Билемисен, ининг Гьажидавут мунда чы»,– деди. Шо шат хабарны эшитген сонг бир ерде токътап боламанмы дагъы?! Шо гече госпитальгъа да бармадым. Оьзюм асакълай туруп, Абдулбасир булан бирче эки-уьч чакъырым арекде ерлешген Гьажидавутну асгер бёлюгю токътагъан юртгъа тюз болдум. Мен айтагъан Гьажи иним Гьажидавут булан бирче къуллукъ этеген улан болуп чыкъды. Ол оьзюню ёлдашлары токътагъан бир гиччирек уьйню эшигин ачып, къолундагъы панарны ярыгъын­ тигип мени огъар гёрсетип къойду. Шолай, гече инимни янында къалып, эртен госпитальгъа гелдим. Шондан сонг мени вертолёт булан Феодосиягъа етишдирдилер. Владикавказда савлугъум­ну беклешдирип, уьйге гелгеним де кёп болмай, – дей ол дагъы да.

Бугюнлерде де Али савлугъун беклешдирмек учун Владикавказгъа гетген. Мен де огъар яхшы савлукъ ёрай туруп, эр намусун къоччакъ кюйде кютеген агъачавуллу бу агъа-инилеге барысына да ата юртгъа эсен-аман сав-саламат къайтмакъны ёрайман. Олар, къайда болса да, Аллагьгъа аманат болсун!