( РЕСПУБЛИКА КИТАПХАНАНЫ 120 ЙЫЛЛЫГЪЫНА)
«Китапханалар инсанны ругьуну бары да байлыкъларыны хазналарыдыр»
(Готфрид Вильгельм Лейбниц – орта юз
йыллардагъы философ, алим, Берлиндеги илмулар акабемиясыны
кюрчюсюн салывчу ва биринчи президенти)
Биз, гьалиги наслу, информация технологияланы «оькюрген» девюрюнде яшайбыз. Эгер де алда жамият яшавда басмалы къуралланы (китапланы, газетлени, журналланы) агьамиятлыгъы артыкъ эди буса, энни маълумат технологиялар, демек, компьютер ва шону булан байлавлу Интернет биринчи ерге чыгъа бара. Арт вакътилерде адамланы арасында: «Басмалы къуралланы девюрю гете тура, бираздан олар гьажатлы да болмажакъ», – деген меселде пикрулар юрюле. Тюзю, бир якъдан, шо пикруну бюс-бютюнлей инкар этмеге де бажарылмай. Компьютерни, Интернетни гюн сайын артып барагъан гючюн, агьамиятлыгъын гери урмакъ – шо да гьакъыкъатгъа къыйышывлу чыкъмас. Неден айтсакъ да информациялы технологиялар толу кюйде китапланы орнун тутажакъ деген пикру булан разилешип къалмагъа да къыйын. Бу ерде бир вакътилерде инчесаниятны кино тармагъы жамият арагъа чыкъгъандагъы пикрулар эсинге тюшмей болмай. Шо вакътилерде кино халкъны яшавунда гюн сайын гюч алып барагъанны гёргенде: «Кинону чыкъмакълыгъы булан театрны девюрю битди, энниден сонг театрны орнун кино тутажакъ», – деген сёзлени айтып юрюйгенлер болгъан. Амма шо пикруну терслигин заман гёрсетди. Белгили экени йимик, бугюнлерде де кино да, театр да, инчесаниятны башгъа-башгъа тармакълары гьисапда, янаша яшав сюре. Тап шо кюйде, информациялы технологиялар бир заманда да толу кюйде китапланы орнун тутмажакъ деп ташдырып айтмагъа болабыз.
Инсанланы яшавунда китапхананы агьамиятлыгъы булан байлавлу умуми лакъырны къоюп, республикабызны баш китапханасыны тарихин къысгъача гёзден гечиривге чыгъайыкъ.
Гьалиден 120 йыл алда, мекенлешдирип айтгъанда, 1900-нчю йылны май айыны 9-нда Порт-Петровскиде (гьалиги Магьачкъалада) шагьарны интеллигенциясыны харжына Петровск шагьар китапханасы ачыла. Башлап китапхананы иши жамиятны гьаракатына, гючюне асасланып юрюлген. Ону фонду ерли интеллигенция, гьакимлер, офицерлер берген китаплардан топлангъан болгъан. Китапхананы биринчи директору этилип Георгий Васильевич Мустанов деген муаллим белгиленген. Янгы ачылгъанда китапхананы фондунда 265 китапны 868 экземпляры болгъан.
Арт вакътилерде тарихибизни совет девюрюне янгыз терс гёзден къаравлар кёп болгъан. Озокъда, шо девюр кемчиликлерсиз де болмагъан, амма совет девюрню яхшы янларын да унутмагъа тюшмейдир.
Белгили кюйде, совет девюрде китапханалар жамият яшавда, халкъны охувгъа, билимге, илмугъа муштарлы этивде бек агьамиятлы ерни тутуп гелген. Шагьарларда чы нечик де, гьатта гиччи юртларда да китапханалар ачылгъан. Тюзю, совет девюрде бу асил ишни терс янлары да болмай къалмагъан. Масала, шо девюрде оьмюр сюрген коммунист идеология китапханаланы ишине де артыкъ «баш сукъгъан». Масала, 1920-нчы йылланы ахырларында башлангъан динге къаршы гьужумну багьанасы булан арап алифба булан яратылгъан китаплар ёкъ этилген. Янгыз белгили ярыкъландырывчубуз, язывчубуз, алимибиз Абусупиян Акаевни китапханасын «паралагъан» кюйню эсге гелтирип къойсакъ да таманлыкъ этер. Шо гьакъда шаирибиз Бадрутдинни «Оьртен» деген поэмасында оьтесиз чебер ва таъсирли айтылгъан:
Дюньягъа от тюшгендей
Ярыкъ этип дёрт янны,
Китапханасы яллай
Шайых Абусупиянны!
Ондан къайры да, кёбюсю шагьарларда, юртларда китапханалар учун янгы биналар къура турмагъан, гючден ябылгъан межитлени биналарында ерлешдирилген. Шо буса китапханаланы ишиндеги инг асил хыяллагъа, муратлагъа лап башынданокъ дегенлей оьтесиз зарал гелтирген, кёплени уьркютген.
Республиканы китапханасыны тарихин гёзден гечире туруп, 1921-нчи йылда китапхана марказлы ожакъгъа айлангъанын, огъар А.С. Пушкинни аты къоюлгъанны эсгерейик. 1930-нчу йылда ону фондунда 6000-ге ювукъ китап болгъан. 1940-нчы йылда китапхана шагьар даражасындан республика даражасына айландырыла. Шо йыл ону фондунда 73 000 китап топлана.
1997-нчи йылда китапхана архитектор А.Р. Агьматовну проектине гёре этилген, 9407 м2 майданы булангъы янгы бинагъа гёчюрюле ва огъар Милли китапхана деп ат къоюла. Республика китапхананы кюрчюсюнде А.С. Пушкинни атындагъы Дагъыстан республика яшёрюм китапханасы къурула. Шо китапхана оьзюню ишин Республика китапхананы 1937-нчи йылда къурулгъан бинасында гёре.
2004-нчю йылда Милли китапханагъа Р. Гьамзатовну аты къоюла. 2006-нчы йылны сентябр айындан тутуп о Р. Гьамзатовну атындагъы Дагъыстан Республиканы милли китапханасы деп юрюлме башлай.
2013-нчю йылдан тутуп китапханада 24 бёлюк иш гёре. Шо бёлюклени арасында Дагъыстанны халкъларыны тиллери, адабиятлары, тарихи, маданияты, адатлары-мердешлери булан байлавлу тармакъны къуршайгъан бёлюк де бар. Эсгерилген бёлюкде Дагъыстанны халкъларыны тиллеринде ва орус тилде чыкъгъан кёп санавда китаплар, газетлер, журналлар бар. 2008-нчи йылда китапхана «Р. Гьамзатовну атындагъы Милли китапханасында милли тиллердеги китапланы электрон базасын болдурув» деген проектге гёре грант утгъан. Демек, гьали китапхананы фондунда китапланы басмалы къайдаларындан къайры да, электрон къайдалары да бар.
Бугюнлерде китапхананы директору болуп чалышагъан Али Жаватович Алиев, шону оьзге къуллукъчулары идараны ишин заманны талапларына къыйышывлу кюйде къурмагъа белсенген. Охувчуланы китапханагъа тартмакъ учун, оларда китаплагъа бакъгъан якъда сюювню, иштагьлыкъны болдурмакъ учун, янгы иш къайдаланы ахтара. Китапхананы ишчилери охувчулар булан байлавлу ишин, алдагъы девюрлерде йимик, янгыз олар ахтаргъан китаплар булан таъмин этив булан тамамлап къойма къарамай, оьзге тюрлю къайдаланы да къоллай. Масала, китапхананы конференц-залында чакъда-чакъда республикабызны язывчуларыны, алимлерини, маданият, жамият чалышывчуларыны ва оьзге белгили адамларыны юбилейлери, яратывчулукъ ахшамлары, китапларыны малим этивлери (презентациялары) булан байлавлу чаралар оьтгериле. Ондан башгъа да, белгили адамларыбызны юбилейлери, яратывчулукъ ахшамлары булан байлавлу болуп оьзге ерлерде оьтгерилеген чараларда китапланы гёчювюл выставкалары оьтгериле. Масала, артдагъы вакътилерде Къумукъ театрда, Поэзияны театрында, Дагъыстан пачалыкъ университетинде ва оьзге ерлерде Анвар Гьажиевни, Агьмат Жачаевни, Бадрутдин Магьамматовну, Жаминат Керимованы ва шолай оьзгелерини китапларыны шолай выставкалары оьтгерилди.
Белгили кюйде, бу йыл Йырчы Къазакъны, Магьаммат-Апенди Османовну, Рашит Аскерхановну, Забит Акавовну, Багьавутдин Гьажиевни ва шолай да Алимпаша Салаватовну атындагъы Къумукъ театрны юбилейлери белгилене. Шо ва шолай оьзге агьвалатлагъа байлавлу болуп, Милли китапхана тюрлю-тюрлю чаралар оьтгермекни гёз алгъа тутгъан: яратывчулукъ ахшамланы, презентацияланы, выставкаланы (ериндеги ва чыгъыш), охув конференцияланы, ёлугъувланы… Гьюрметли охувчуларыбызны да китапханабыз оьтгережек шо ва оьзге чараларына кёп сююп чакъырабыз.
Инсанат СОЛТАНМУРАТОВА,
Дагъыстан Республиканы милли китапханасыны баш къуллукъчусу.
