Къаягент район – республикада кёп топуракълы, кёп миллетли, кёп халкъ яшайгъан районлардан бириси. Мундагъы 691 квадрат чакъырымда 55633 адам яшай. Район 1935-нчи йылда Гьайдакъ-Табасаран округну кюрчюсюнде къурулгъан. Районда минг йыллар тарихи булангъы Башлы, Оьтемиш, Алхожагент ва оьзге юртлар бар.

Къумукътюзню къыбласында ерлешген район ерлери табиат байлыкълары булан белгили. Каспий денгизни 42,5 чакъырым боюн тутгъан районну ичинден Темиркъазыкъ-Кавказ темир ёл, «Кавказ» федерал машин ёл оьте. Аслу тармакъ – юрт хозяйство. Озокъда, жаваплы ишде оьрлюклер де бар, четимликлер де бар.

Бизин мухбирибиз Магьамматрасул ИБРАГЬИМОВ Къаягент районну Башчысы Магьаммат ЭЛДЕРХАНОВ булан ёлукъгъан ва огъар бир нече соравлар берип лакъырлашгъан. Ону сизин тергевюгюзге де беребиз.

–Магьаммат Межитович, башлап районну юртлары ва оларда яшайгъанланы гьакъында айтгъаныгъызны арив гёребиз?
– Къаягент районда бугюн 19 юрт бар. Шолар барысы да 14 юрт ва юрт совет къурулувларына бирлешген. Лап уллулары – Къаягент, Первомайское, Янгыкъаягент. Буланы гьарисинде 14-ден 6 мингге ерли адам яшай.
Районда гьар тюрлю миллетлени вакиллери бар. Къумукълар –миналы халкъ. 1957-нчи йылдан алда районда 9 къумукъ юрт болгъан. Артдагъы 65 йылны ичинде районгъа тавлардан 5 юрт гёчюрюлген, дагъы да къотанлагъа гёрсетилген ерлерде бир нече гиччи юртлар тигилген. Оланы гьарисинде топуракъны сюеген ва белсенип загьмат тёгеген адамлар яшай.

– Районну башчысы болуп ишлейгенигиз эки йылдан айлангъан. Жаваплы къуллукъда гёз алгъа тутгъан муратларыгъыз яшавгъа чыгъарыламы?

– Эки йыл булай районда, айтагъа­ным, кёп топуракълы, кёп халкъы булангъы ерде, уллу болжал тюгюл. 2021-2022-нчи йылларда районну экономикасын, районлуланы яшав даражасын гётеривге байлавлу кёп ишлер этилген. Ишлени барышына разимен.

– Шо гьаракатдагъы баш масъалалар гьакъда бир-эки сёз айтгъаныгъызны сюер эдик. Оланы юрюшюне нечик къыймат бермеге боласыз?

– Биринчиси, бизин районда аслу тармакъ – юрт хозяйство. Бугюн юрт хозяйствода 8 унитар предприятие, 3 юрт хозяйство кооператив, сонг да 175 сабанчы-фермер хозяйство, 13437 абзар хозяйство бар. Юрт хозяйство тармакъда ишлейгенлени санаву да йыл сайын арта. Бугюн тармакъда 14873 адам загьмат тёге. Буланы гьариси оьз ерин тапгъан ва районну экономикасын гётеривде яхшы къошум этелер. Шону учун юрт хозяйство тармакъны оьсдюрювге уллу тергев беребиз. Шолай янашыв яхшы натижалар да гелтире. Эгер 2021-нчи йылда юзюмчюлюкде 32535 тон тюшюм, авлакълардан 6366 тон ашлыкъ, 18240 тон овощлар къайтарылгъан эди буса, бу йыл санавлар дагъы да гётерилди.

Къыйынлы йыллагъа да къарамайлы, районну юзюмчюлери бавланы майданларын гьар йыл генглешдире. Янгыз бу йыл олар 264 гектарда янгы бавлар орнатды. Юзюм бавланы умуми майданлары гьали 4264 гектардан айланды. Шоланы 3609 гектары татли емиш бере.

Юрт хозяйство предприятиелени ёлбашчылары Бурлият Гьажиеваны, Къурбан Жабрайыловну, Къурбан Гьабибовну, Магьамматшакир Алибековну атларын айрыча эсгермеге сюемен. Буланы гьариси оьз ишин биле, гьар йыл юрт хозяйствону тармакъларында мол тюшюм оьсдюрелер.
2022-нчи йылда янгы теплицаланы къурув давам этилди. Оланы умуми майданы 131 гектаргъа чыкъды. Тапшурулгъан ишге районну юрт хозяйство управлениесини касбучулары да жаваплы янаша.

– Районда федерал ва республика программалагъа гёре яшавлукъ тармакъларда не йимик ишлер этиле? Нечик программалар яшавгъа чыгъарыла?

– Менден алда чалышгъан район­ну башчылары башлагъан ишлени давам этебиз. Артдагъы йыллар олагъа дагъы да янгы проектлер къошулгъан ва санаву да арта.
Юртлуланы социал (жамият) масъалаларын чечивге де кёп агьамият беребиз. Шолай, 2022-нчи йылда Россия, республика инвестиция программалагъа къошулгъан хыйлы проектлер яшавгъа чыгъарылды. Мисал учун, милли проектлеге гёре Къаягентде 250, Сагаси-Дейбукъда 120 ва Янгы Викъриде 120 яшны ерлешдирмеге болагъан ясли-бавлар къурулду. Герга юртда 300 яш учун янгы типовой школаны къурулушу башланды, Дружба юртда парк къурулду. Башлыгентде, Къаягентде, Янгыкъаягентде, Оьтемишде, Янгы Викъриде орамлагъа асфальт салынды. Олардан къайры да, школаларда, амбулаторияларда ремонт ишлер оьтгерилди.
Экономикадагъы ишлени алгъа барыву маданият, спорт, билим берив тармакъларда да уьстюнлюклеге етишмеге яхшы кюрчю десек, тюз болур эди…

– Тюз ойлайсыз. Биринчилей, 2021-нчи йылда алдагъы йыл булан тенглешдиргенде районда 147 яш артыкъ тувгъан эди. Бу йылны ахырына оланы санаву 960-дан айлангъан. Натижада районда яшайгъа­нланы санаву 10,8 процентге артгъан. Яхшы натижа деп эсиме геле.

– Маданиятны алсакъ, артдагъы йыллар район ва юртлардагъы маданият уьйлени къуллукъчуларыны ишдеги гьаракаты бизин къувандыра. Район маданият уьюню хоруна «Халкъ хору» деген ат берилгенлик – оланы уьс­тюнлю чалышагъаныны белгиси. Маданият уьйлени дёртюсю Россияны мердешленген маданият центрларына айлангъан, жамиятны, яш наслуну ругь якъдан тарбиялавгъа байлавлу кёп иш эте.

Спортну алсакъ, мунда да уьстюнлюклерибиз бар. Къаягентли кочап Ильяс Бекболатов бугюн Уьзбекистан пачалыгъыны жыйым командасында уьстюнлю ябуша. Жагьиллерден къаягентли кочаплар Магьамматмурат Дадаев, Сайпулла Алиболатов, гьюсемегентли Ибрагьим Къадиев, первомайскоели Магьаммат Магьамматов тутушуп ябушувда оьр натижалар гёрсетелер, оланы атлары спортну бу журасында яхшы белгили. Булай уьстюнлюклер оьзлюгюнден гелмей. Бугюн райондагъы 37 охув ожакъда 125 касбучу, шоланы ичинде 66 тренер 3 мингден артыкъ яшлар булан чалыша, тарбиялай, спортну сырларына уьйрете.

Билим берив ишде де натижаларыбыз яман тюгюл. Гьар тюрлю экзаменлени берив къурумлу оьтгерилди. Алтын медаллагъа школаланы охуп битдиреген яшланы санаву кемимей. Шо буса бизин пагьмуларыбыз барлыгъын бирдагъы да исбатлай.

Алдагъы йылларда йимик, бу йылда да школаланы охуп битген яшланы кёплери Россияны шагьарларына барып, айтылгъан оьр охув ожакъларына тюшмеге бажардылар. Бизин районлу яшлар бугюн Россияны айтылгъан охув ожакъларында билимлерин артдыра. Янгы 2022-нчи охув йылгъа да школалар яхшы гьазирлендилер. Билим бермеге, билим алмагъа тийишли шартлар яратылгъан. Районну билим берив бёлюгюню ёлбашчысы Мурат Рашитовну яхшы гьаракаты, чалышыву гьис этиле. Яхшы ишлейген загьматчылагъа йимик, маданиятны къуллукъчуларына, муаллимлеге, спортну усталарына да гьар йыл район оьлчевде савгъатлар бериле.
Ишде четимликлер де ёкъ тюгюл. Гиччипавлагъа ясли бавларда ерлер етишмей. Къаягентде, Башлыгентде янгы спортзаллар, Оьтемишде буса маданият уьй къурмагъа герек.

– Яшавлукъ-экономиканы оьсювю парахат яшавну шартларында бажарыла. Районну ич ишлер бёлюгюню, судну, прокуратураны, демек, ихтиярланы якълайгъан къуллукъчуларыны къошуму нечикдир?

– Мен иш башлагъанлы, районда жамият гьал яман тюгюл. Уллу жинаятчылыкъ ишлер болма­гъан, законну ёлларындан юрюмейгенлени санаву да кемиген. Шоланы барысы да бизин эсгерилген къуллукъчуланы гьаракаты булан болдурулгъан. Гьалиге биз оланы ишине разибиз.

– Артдагъы йыллар районда, айрокъда юртларда, ерли гьакимлик къурулувларыны ёлбашчыларыны ролю бек артгъан. Олар булангъы аралыкъларыгъыз нечикдир? Ишине разимисиз?

– Гертиден де, бугюн районну яшавлукъ-экономика якъдан оьсювю кёбюсю гьалда оланы ишинден де гьасил. Шону англап, биз артдагъы йыллар олар булан тыгъыс аралыкълар тутуп чалышабыз. Оланы ишиндеги жаваплыкъны англап, юрт администрацияланы башчыларыны ерлерине оьр билимли, гьаракатчы адамлар олтургъанны сюебиз. Аста-аста умутларыбыз яшавгъа чыгъарыла. Гьапкъайгентде, Башлыгентде, Первомайскоеде гьакимбашланы яхшы ишлери гёрюнюп тура.

– 2022-нчи йылны февралында хоншу Украина пачалыгъыны Донецк, Луганск областларында яшайгъан орус халкъны украиналы миллетчилерден якъламакъ муратда Россияны асгер группасы Донбасгъа гирди. Давлар башланды. Сиз бизин якълы яшлагъа кёмек гьисапда йиберилген малланы алып барагъанлар булан эки гезик онда болдугъуз. Гьалны нечик къыйматлайсыз?

– Башда кемчиликлер кёп йиберилсе де, бугюн ондагъы гьал яхшы. Бизин асгерлерибиз савутлар булан толу таъмин болгъан демеге сюемен. Асгерчилени яшаву-турушу да яман тюгюл. Эки гезик онда болуп гёргенимни айтаман. Бизин районлу асгерчилер оьзлеге бегетилген ерлерде къатты ерлешген ва алгъа барса тюгюл, артгъа бир абат да алмагъан.

–2022-нчи йыл Россияны Президенти В.В.Путин Владивостокда болгъан экономикагъа байлавлу форумда Къаягент районда «Къаягент» деген санаторийни кюрчюсюнде ва ону айланасындагъы ерлерде курорт шагьар къурувну арив гёрегенин ва пачалыкъны ягъындан якълажагъын билдирди. Районда шо гьаракатгъа нечик тергев бериле?

– Биз эки де указны ругьланып къаршыладыкъ. Оланы тезден къаравуллап да тура эдик. Айтагъаным, биз Каспийни ягъасында яшайбыз. Денгизни 42,5 чакъырым боюнда бизин районлулар яшай. Россияны Президенти В.В.Путинни Владивостокда болгъан экономикагъа байлавлу форумундагъы сёйлевю, Къаягент районда «Къаягент» деген санаторийни кюрчюсюнде ва ону айланасындагъы ерлерде янгы курорт шагьарны къурув ойлары бизин учун – уллу даража. Президентни билдиривюн эшитген районлулар шагьарны къурув ишлерин къаравуллап тура. Шо гьакъда Янгыкъаягентге Россияны экономика министерлигини вакиллери бир нече гезик гелгенлер, къурулушланы проектлерин гьазир этив ишлер юрюле.

– Магьаммат Межитович, бугюнгю гьалгъа кюрчюленип, районну гележегин нечик гёресиз?

– Бизге Аллагьыбыз кёп байлыкъ берген: тавларыбыз, денгиз боюбуз бар. Йылда алты айдан артыкъ исси гюнлер бола. Аламат арив орманларыбыз, кёллерибиз, оьзенлерибиз, бай топуракъларыбыз бар. Берилген байлыкълардан сююнюп токътамай, оланы имканлыкъларындан тюз пайдаланмагъа борчлубуз. Мисал учун, денгиз бойда район пляж къурулду. Аччы яда Папас деген кёлюбюз къолланмагъа, пайда гелтирмеге башлады. Булай мисаллар дагъы да бар. Айтагъаным, яш наслулар, районну атын гётермек учун белсенип ишлемеге тарыкъ. Эгер биз халкъыбызгъа яхшы пикруларыбызны, хыялларыбызны англатып, оланы умутларыбызны яшавгъа чыгъармагъа къуршама бажарсакъ, бизин район гележекдеги 5–6 йылны ичинде республиканы инг арив ва бай районларына айланажакъ. Шо –мени ва мени булан чалышагъан бары да муниципал къуллукъчуланы аслу борчу.

– Кёп савболугъуз, Аллагь яхшы муратларыгъызгъа етишмеге гюч берсин!

– Сизде савболугъуз!