Артдагъы йылларда билим беривню сан янын артдырмакъ булан бирге шо тармакъны умуми оьсювюн болдурмакъ муратда да милли программаны оьлчевюнде бир нече проект къабул этилген. Шолагъа гёре савлай уьлкеде йимик бизин республикада да шайлы гьаракат юрюле. Къызылюрт районну билим берив управлениесини ёлбашчысы Хайрулла Гьажиевич ГЬАЖИЕВ шо проектлер оьзлерде некъадар яшавгъа чыгъагъаны гьакъда бизин газетге баянлыкъ берген. Шо лакъырлашыв тюпде охувчуланы тергевюне де бериле.

 – Хайрулла Гьажиевич, умуми кюйде алгъанда, сизин районну охув ожакъларында юрюлеген гьаракатны камиллешдирмек учун не йимик ёллар ахтарыла, чаралар белгиленген?

– Къызылюрт районну билим берив тармагъына гиреген идаралар барысы да дегенлей буссагьатгъы вакътиге «Гьалиги школа», «Гележекни муаллими», «Гьар яшны уьстюнлюгю», «Яшлары булангъы агьлюлени якълав» деген ва шолай оьзге проектлеге къуршалгъаны гьакъда айтмагъа бажарыла. Шоларда билим берив булан бирге тарбиялавну да янгы къайдаларын гийиривге, олай да янгы иш башлагъан касбучулар бажарывлу муаллимлени сынавун уьйренмеге болар йимик шартлар яратывгъа, жамиятны вакиллери арагъа чыгъагъан сиптелени ва проектлени якълавгъа айрыча агьамият бериле. Яшланы ата-анасы булан юрюлеген иш де бир гьавур жанлангъан. Тарбиялавгъа байлавлу янгы программалар тасдыкъ этилген. Къошум билим берив идараларыны программаларында да мекенли кюйде алмашынывлар бар.

Шондан къайры да, билим берив тармакъны ишин къурувда оьзюню сан янын артдырмагъа элтеген, гьалиги талаплагъа жавап береген шартлар яратыла. Айрыча алгъанда, билим беривде пайдаландырылмагъа болагъан алатлар ва къураллар къоллана. Чинкдеси, йыракъдан туруп билим алмакъ учун имканлыкъ береген къайдалар яшавгъа гийириле. Муаллимлени касбу бажарывлугъун артдырагъан милли къайдалар пайдаландырыла.

«Гьалиги школа» деген проектни гесимлерине гёре, инг алда янгыз дарсланы вакътисинде тюгюл, спорт­ну гьар тюрлю журалары булан машгъул болагъан вакътисинде де, класдан тышда юрюлеген гьаракатларда да яшланы аманлыгъы учун тийишли шартлар болдурулмагъа тюшегени гьисапгъа алынып, хыйлы иш этилген. Дейгеним, бизин тармакъда яшавгъа чыгъарылагъан, айрыча «100 школа» деген республика проектни, олай да «Билим беривню оьсдюрюв» деген программаны оьлчевюнде юрюлеген гьаракатны натижасында охув ожакъланы биналары алышынгъан. Торайып гелеген яшлагъа бугюнлерде билим-тарбия бермек учун тарыкълы болагъан гёрсетив-аян алатлар, техника къураллар булан таъмин этив де шайлы яхшылашгъан.   

– Англашыла. Шо сиз эсгерип гетген проектлени оьлчевюнде Къызылюрт районну школаларында этилген ишлени мисаллар булан айтма боламысыз?

– Айтайым. Тек шо гьакъда айтгъанча бир алдын, гьар янгы охув йылны алдында охув ожакъланы, яшлар бавларыны биналарын ярашдырывгъа-янгыртывгъа, олай да шоларда от тюшювден къоруп сакълавгъа, шону булан бирге, террорчулукъ къоркъунчлукъгъа къаршы иш гёрювге байлавлу гьаракатланы оьтгеривге аслам акъча маялар гёрсетилегенин эсгермеге тюшедир деп эсиме геле. Озокъда, артдагъы йылларда коронавирус аврувну савлай уьлкеде яйылыву булан байлавлу тувулунгъан гьал да гьисапгъа алына. Охув ожакъларда тазалыкъ болдурув талапланы сакълавгъа, югъагъан аврувланы алдын алывгъа мекенли кюйде тергев артгъан.   

Оьрде айтылагъан «100 школа» деген проектни оьлчевюнде Янгы Чиркейдеги эки номерли, Нечаевка юртдагъы эки номерли, Чонтавулдагъы бир номерли орта школаланы биналарын ярашдырывгъа-янгыртывгъа байлавлу ишлер юрюлген. Шондан къайры да, «Билим беривню оьсдюрюв» деген пачалыкъ программагъа гёре Солтан Янгыюртдагъы бир номерли орта школаны спортзалында да ярашдырыв ишлер оьтгерилген. Ачыкълашдырып айтгъанда, шо охутув ожакъларда дарслар юрюлеген класларыны ичинден къайры да, шоланы тыш бетлерин сырлап, акъчабып дегенлей янгыртывгъа байлавлу ишлер де юрюлген. Школаланы биналарыны айланасында да бир тюрлю онгайлыкълар болдурулгъан.

Шо гьакъда айта туруп, ораву гелгенде, бизин районну юртларында пайдаланып турагъан охув ожакъларыны биналары кюбюсю эсгиленген, бугюнлерде салынагъан талаплагъа жавап бермейгенин айтмагъа да тийишли гёремен. Охутув ожакъланы биналары эсгиленгенин гёз алгъа тутуп, тасдыкъ этилген программалагъа гёре Тёбен Чиркейде, Кировавулда, Нечаевкада, Шушановкада ва башгъа юртларда гелеген йылланы ичинде янгы школаланы биналары къурулажакъ деп къаравуллана.

– Хайрулла Гьажиевич, орта билим береген охутув ожакъларда юрюлеген гьаракатны гьакъында лакъыр булан янаша яшлар бавларын эсгерип сёйлейик?

– Буссагьатгъы вакътиде бизин районда школа чагъына етишмеген гиччипавлар тарбияланагъан 11 идара бар. Шолагъа бугюнлерде янгыз 1150 яш къуршалгъан. «Ласточка», «Малыш», «Тюльпан», «Соколёнок», «Теремок» яшлар бавлары эсгерилген идаралагъа гёре къурулмагъан биналарда ерлешген. Шо гьакъда айтгъанда, бизин районгъа гиреген юртларда гиччипавланы бир пайы сама яшлар бавларына юрюмейгени англашыла. Гадари, Гелбакъ, Мацеевка, Миятлы, Тёбен Чирюрт, Шушановка юртларда яшлар бавлары бирдокъда ёкъ. Кировавулда, Солтан Янгыюртда, Чонтавулда, Зубутли-Миятлыда, Комсомольскоеде яшлар бавлары болса да, шолагъа да юртлардагъы бары да гиччипавланы къабул этмеге бажарылмай. Шолайлыкъда, гиччипавланы школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идаралагъа къуршав инг артгъа салмай чечмеге тюшеген масъалалардан бириси гьисапда къалып тура.

Озокъда, районну гьакимлик къурумлары ойлашмай да тюгюл. Бизин районда Россияны Президентини тапшурувларын яшавгъа чыгъара туруп, 2013-нчю йылдан тутуп, 7 яшлар бавуну бинасы къурулуп пайдаландырывгъа берилген. Артдагъы вакътилерде Комсомольское юртда 80 гиччипавну къабул этмеге болажакъ янгы яшлар бавуну бинасыны къурулушу юрюлюп тура. Нечаевкада 200, Кулзебде 60 гиччипавгъа яшлар баву пайдаландырывгъа берилген. Яшлар бавлагъа гезикге токътагъан яшланы санавун шолар да кемитмеге болмажакъ.

Нечик де, артдагъы вакътилердеги маълуматлагъа гёре бизин районгъа гиреген юртларда яшай­гъан 3 йыллыкъ чагъына етишмеген яшланы санаву 10 мингден де оьте. Олардан да 3 мингге ювукъ гиччипав яшлар бавлагъа къабул этилмек учун гезикге токътагъан. Шо гьалны гьисапгъа алып, яшлары булангъы агьлюлеге авлетлерин тарбиялавгъа байлавлу касбучулар тийишли таклифлер берив агьамиятлы болуп токътай.  

– Сизин районда нече школа бар? Шо охутув ожакъларына юрюйген яшланы билимлерини сан яны не даражададыр? Мени эсиме гелеген кюйде, аслу ва бирлешген пачалыкъ экзаменлени гьасиллери гёзден гечирилсе, шо оьзлюгюнден англашылып къалажакъ.

– Бугюнлерде бизин районну билим берив тармагъында 24 охутув ожакъ къуршалгъан. Артдагъы 5 йылны ичинде яшланы санаву артып турагъангъа гёре, буссагьатгъы вакътиде 15 школада дарслар эки сменде юрюле. Озокъда, шо школаларда юрюлеген охутув-тарбиялав гьаракатны сан янына таъсир этмей де къоймай.

Бизин районда бирлешген пачалыкъ экзаменге ерли охувчу яшланы билимлерини сан янын тергевге байлавлу тасдыкъ этилген къайдаларыны барысы да къоллана. Янгыз аслу ва бирлешген пачалыкъ экзаменлени гьасиллери гьакъда айтгъанда, 2021-нчи йылда бизин районда ерлешген охув ожакъланы тамамлагъан 262 охувчу, олай да гетген йылларда охуп битдиргенлени 59-у бирлешген пачалыкъ экзаменлерде, 517 охувчу аслу пачалыкъ экзаменлерде ортакъчылыгъын болдурду ва инг яхшы къыйматлары булангъы аттестатлагъа ес болгъан 31 охувчу «Билим алывда етишген айрыча оьрлюклери учун» деген медаль булан савгъатланды. Шондан къайры да, 81 охувчу лап яхшы къыйматлар булангъы аслу умуми билим алывну гьакъындагъы аттестатгъа лайыкълы болду.

– Охув ожакъларда яшланы билимлерини сан янын артдырмакъ учун, сиз гьисап этеген кюйде, дагъы не йимик гьаракатланы яшавгъа чыгъармагъа тюше?

– Муаллимлени касбу бажарывлугъун камиллешдирив булан бирге охув ожакъларда билим беривню гьасиллерине асасланып, гьарисинде билим берив даражасын герти, гьакъыкъатгъа къыйышагъан кюйде къыйматлавну ич ёругъун токъташдырмагъа тюше. Бир-бир предметлерден юрюлеген дарсланы сан янына билим беривню район управлениесини касбучуларына гележекде айрыча тергев бермесе де ярамай.

– Хайрулла Гьажиевич, сизин районну охув ожакъларында пагьмулу яшланы малим этивге байлавлу иш нечик юрюле?

– Оьзге ерлерде йимик, бизде де пагьмулу яшланы арагъа чыгъарывгъа оьтгерилеген олимпиадалар, къаравлар, ахтарыв ва гьар тюрлю проектлени гьазир этивге байлавлу юрюлеген гьаракатлар болушлукъ этип геле.

Шондан къайры да, уьлкени оьлчевюнде къабул этилген «Гьар яшны уьстюнлюгю» деген проектни оьлчевюнде белгиленип оьтгерилеген чаралар да, пагьмулу яшланы арагъа малим этив булан бирге, оланы билимлерини сан янын артдырывгъа да къошум имканлыкълар ярата. Гьар йыл сайын оьтгерилеген къаравланы, оьзге гьаракатланы санаву да арта. Шолай, мердешли кюйде гьар тюрлю тармакълагъа байлавлу олимпиадалар булан бирге фес­тиваллар, конференциялар, спорт ярышлар юрюле. Бизин яшлар «Алгъа алынагъан абат» деген илму-сынав конференцияда, инг яхшы язылгъан сочинениелени Бютюнроссия къаравунда, «Живая классика» деген шиъруланы чебер охув къаравунда, Интернетни имканлыкълары къолланып юрюлеген олимпиадаларда ва башгъа гьаракатларда да ортакъчылыгъын болдура.

Бизин районну бары да дегенлей охув ожакъларында охувчу яшлар оьзлер иштагьланагъан кружоклагъа юрюмеге имканлыкълар яратылгъан. Билим берив федерал гесимлени талапларына гёре, гележекде кружокланы ишине бары да дегенлей охувчуланы къуршамакъны къасты да болдурулажакъ.

Озокъда, бизин районну охутув ожакъларында артдагъы йылларда «Оьсювню отавлары» деген проект­ни яшавгъа чыгъарыв да тергевсюз къалмагъан. Шолайлыкъда, заманны талапларына жавап береген кюйде билим берив тармакъда арагъа чыкъгъан янгы къайдаларын къоллайгъан муаллимлеге де, олар булан бирге охувчу яшлагъа да къошум ­онгайлыкълар болдурула. Лап да аслусу, охув ожакъларда класдан тышда юрюлеген гьаракатларда торайып гелеген яш наслуну халкъланы адат-къылыкъ мердешлерине, тувуп-оьсген элине аминлигин сакълавну ругьунда тарбиялавну къасты этиле. Тек бир-бир кемчиликлеге ёл берилмей де къалмагъан. Шоланы алдын алмакъ учун гележекде оьзлени уьстюнде ишлемеге тюшежек.