Сурсат маллар булан оьз-оьзюн таъмин этме чаралар гёрме кюй тапмагъа къарайгъан уьлкени халкъы тегинлейин тарчыкъ болмай яшайгъаны белгили. Шо буса – пачалыкъны аманлыгъын болдурув йимик уллу масъаланы чечивню баш шартларыны бириси. Дагъы да яхшы бола, эгер янгыз хаммал яратыв булан дазуланып къалмай, шону ишлетип, ахыр продукция чыгъармагъа уьйренсе.
Шо ягъындан бизин уьлкеде, геч буса да, къаст эс этиле. Сёзлеримни гертилигин ташдырагъан мисаллар артдагъы заманларда Дагъыстанны гьар тюрлю ерлеринде кёп бола бара. Озокъда, гьалиги заман булай уллу оьлчевлердеги ишлени яшавгъа чыгъармакъ учун пачалыкъны ягъындан енгил шартларда харжлар да ва оьзге кёмеклер де болмаса бажарылмай.
Буйнакск районну халкъы къачан да гьайванчылыкъ булан бек машгъул болгъан. Тюрленивлер айтылагъан вакъти, оьзге кёп тармакъларда йимик, гьайванчылыкъда да ишлер ва даража артынъерли гетди. Энни шону тюзлемеге гёрюлеген чаралар эсгерилген тармакъны «тирилтип», гьалиги замангъы янгы промышленный шартларда иш къурмагъа бир къадар болушлукъ этегени ялгъан тюгюл. Шону гьакълыгъын ташдырагъан далиллер аз-кёп буса да бизин Буйнакск районда да бар.
Янгы Къумукъгъа ювукъда къуш этден гьар тюрлю маллар чыгъарагъан уллу цехлери булангъы фабрик – шоланы бириси. О гьакъда редакцияны тапшурувуна гёре тындырыкълы макъала язмагъа герекмен. Алдындагъы гюн Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини заместители Нариман Абдулмуталимов, юрт хозяйство министерлигини башчысы Мухтарбий Ажеков бу фабрикге гелип къарады. Сапарны аслу мурады – тыш технологияны даражасындагъы идарада ишлени гьалын билмек ва энниден сонг да къолдан гелеген кёмеклени этмек.
Ораву гелгенде эсгерип къояйым, гьаким гиши оьз тармагъындагъы идараланы, ондагъы иш шартланы ва загьмат тёгегенлени оьз гёзлери булан гёрмеге къасткъылагъаны арив мердешдир.
Мундан сонг Н. Абдулмуталимов, М. Ажеков, Буйнакск районну юрт хозяйство бёлюгюню башчысы М. Гьажимурзаев ва дагъы да бир нече ёлдаш оьзлени ишчи сапарын къадар бойгъа узатды. Мунда, Чанкурбе юртда гьайван-мал соягъан яхшы уллу цех къурулуп тура. Шону аты – «Къадар» деген юрт хозяйство кооператив. Ерине баргъанда тахшагьардан гелген гьакимлер эсгерилген цехни къурувгъа байлавлу ишлени барышын тергедилер. Ёлугъувну вакътисинде болгъан лакъырны барышында белгили болгъаны йимик, Дагъыстанны юрт хозяйство министерлигинден бу цехни къурмагъа 13 миллион манат гёрсетилген. Шону къурулушу 2021-нчи йыл башлангъан. Бу йыл октябр айгъа ишленип битежек. Цехни бары да биналары ерлешген чакъы ерини оьлчевю 60 квадрат метр ерни елей. Бугюнлеге ерли цехни 80 проценти къурулуп битген.
Ёлугъувну вакътисинде юрт хозяйство министри М. Ажеков эсгерип оьтгени йимик, янгы къайдалы цехде оьр даражасы булангъы технология ясандырывлар ва иш къураллар, онгача лаборатория, ветеринар кабинет болажакъ, иш уьстюндеги адамлагъа бары багъыйлы шартлар яратылажакъ. Эт тюеген машинлени кёмеги булан хасапландырылажакъ ва гьалиги замангъы кюйде кюйленип чыгъарылажакъ. Сонггъа таба колбаса этеген цехни де ишге салмагъа гёз алгъа тутулгъан.
Ёлугъувну барышында эсгерилгени йимик, къадар бойдагъы ва хоншу юртлардагъы адамлар семиртмеге отлукъгъа тутуп сакълайгъан къара туварны санаву – кёп зат. Шо буса онда-мунда барып айланмай, шо аваралагъа артыкъ заман ва харжлар чыгъармай къутулмагъа имканлыкъ бере. Сонг да, къабул этеген ер болгъан сонг, союп, ташып дегенлей, авара болмай, бир къадар къазанч этмеге адамлагъа шарт да яратыла. Чинкдеси – гьайванлардан югъагъан аврувлардан сакъланмагъа алывчулагъа да онгайлы геле. Неге тюгюл, гьайванны гьалы, сонг этни сан яны лабораторияда тергеле. Шону да гьалиги заман кёп уллу агьамияты бар. Ветеринар, санитар нормалары тайышывсуз кюйде сакъланажакъ.
– Алдын къадар бойда картоп, къапуста кёп болдурула эди. Бир гесек заманлардан берли ерли халкъ гьайванланы емге тутуп семиртип сакълавгъа бек урунду. Неге тюгюл, бу бойларда шогъар шартлар арив гелише. Бизге белгили гьисаплагъа гёре, гьали къадар бойда сакъланагъан къара туварны баш санаву 30 мингден оьте. Гьар гюн къадар бойдагъы юртлардан 60 тон эт сатывгъа йибериле. Янгы цехни сутканы ичинде 40 къара туварны, 500 малны соймагъа гючю чатажакъ.
– Мен айрыча агьамият берип айтмагъа сюемен, къадарлылар – бек гьаракатчы халкъ. Юрт загьматны замангъа гёре кюйлемеге де онгу бар халкъ. Шону учун да башлангъан бу гёрмекли ишни арты арив тёшеленежегине мен гьеч шекленмеймен. Бу къастны бирдагъы бир яхшы яны – адамланы хыйлысына ишлер болажакъ. Иш бар ерде буса берекет де бола, – деди мени булангъы лакъырыны барышында Магьаммат Гьажимурзаев.
А. ЗАЛИМХАНОВ.
Суратлар: 1. Ишчи сапарны вакътисинде М. Гьажимурзаев (солда), Дагъыстан Республиканы юрт хозяйство министри М. Ажеков (ортада), Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини заместители Н. Абдулмуталимов. (Авторну сураты)
2. Гьайванлар сакъланагъан аранны ич гёрюнюшю. (Юрт хозяйство министерлигини сайтындан алынгъан.)
