Къарабудагъгент районну охув ожакъларында юрюлеген умуми гьаракатны гьакъында.
Бугюнлерде охув йылны биринчи яртысы тамамланып, бары да билим берив ожакъларыны гьаракатыны башлапгъы гьасиллери чыгъарыла. Шону гёз алгъа тутуп, Къарабудагъгент районну охув ожакъларында буссагьатгъы вакътиде некъадар гьаракат юрюлегени гьакъда эсгерилген муниципал къурулувну билим берив управлениесини ёлбашчысы Асадулла ГЬАЖИЕВ бизин газетге берген баянлыгъында да айтыла. «Ёлдашны» редакциясыны бёлюгюню редактору ону булан ёлугъуп оьтгерген пикру алышдырывда гетген охув йылны гьасиллери де чыгъарыла. Шо лакъырлашыв гьали охувчуланы тергевюне де бериле.
Алда токътагъан борчлар…
– Асадулла Гьайбуллаевич, барыбыз да билеген кюйде, артдагъы вакътилерде билим берив тармакъда хыйлы алмашынывлар болуп тура. Шоланы гьисапгъа алып, Къарабудагъгент районну охув ожакъларында бугюнлерде некъадар иш юрюле? Инг алда шо гьакъда айтсагъыз, шондан сонг лакъырны узатмагъа онгайлы болажакъ деп эсиме геле.
– Сен оьзюнг де билесендир, оьзге тармакъларда чалышагъан касбучулар муаллим йылдан-йылгъа бир тюрлю ишни такрарлап юрютюп тура дейлер. Гьакъыкъатда буса чалт алышынагъан яшав шартлар гьар охув йылны башында муаллимлени алдына артгъа салмай чечмеге тюшеген янгы ва янгы масъалаланы сала. Шоланы асувлу кюйде чечмек учун да муаллимлеге бизин девюрде бажарывлукъдан, пагьмудан къайры, оьр даражадагъы билимлер де тарыкъ бола.
Шону булан бирге оланы чалышывуна тергев юрютеген къурумланы касбучуларыны ва ёлбашчыларыны алдына салынагъан талаплар да, жаваплыкъ да баргъан сайын артып тура. Шолай, бизин уьлкени, республиканы оьлчевюнде болуп гетген агьамиятлы агьвалатланы агъымы охув ожакъланы ишинден къайры да, оьтген охув йылда кютюлмеге тюшеген гьаракатны алданокъ белгиленген ёругъуна бизге бир тюрлю алмашынывлар болдурмагъа борчлу этди. Ачыкълашдырып айтгъанда, оьзюм ёлбашчылыкъ этеген билим берив управлениени касбучулары Россияны Президентини указларын, олай да пачалыкъны янындан умуми ва орта билим алывну таъмин этивню белгилейген республиканы ва уьлкени оьлчевюнде къабул этилген программаланы ва агьамиятлы проектлени яшавгъа чыгъармакъ учун гьаракатын болдурду. Чинкдеси, билим беривню сан янын камиллешдиривге, ону ичделигин янгыртывгъа аслу тергев берилди. Умуми билим беривню федерал пачалыкъ гесимлерине гёчювню шартлары болдурулду.
– Бугюнлерде сиз ёлбашчылыкъ этеген управлениени иши не ёрукъда салынгъан? Касбучулар не йимик чараланы кютювге аслу агьамият берип геле?
– Бизин билим берив управлениени, олай да районну маълумат-методика центрыны касбучулары бары да охув ожакълар булан бирликде охутувну ва тарбия беривню сан янын артдырывну гьайында къалып, билим беривню янгы къайдаларын яшавгъа гийирмек, бир-бир предметлени теренден уьйренивню, охувчу яшланы билимлерини сан янына тергев этивню къайдаларын мекенлешдирмек, оланы савлугъун беклещдирмек учун мекенли чаралар гёрдю. Дейгеним, бизин районда буссагьатгъы вакътиде иш гёреген 28 де умуми билим берив идараларда охуйгъан 12787 яшны, олай да школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан 19 да пачалыкъ ва далапчылар ачгъан 3 де яшлар бавларына юрюйген 2700 гиччипавну тарбияламагъа ва охутмагъа тийишли онгайлыкълар бар.
Яшлар бавланы гьаракаты
– Яшлар бавларында тарбияланагъан гиччипавланы школагъа гьазирлевде охутув ожакъларда йимик янгылыкълар яшавгъа гийирилгенми?
– Оьрде де эсгерип гетгеним йимик, школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идаралар да, озокъда, шо якъдан алгъанда тергевсюз къалмагъан. Дейгеним, гетген охув йылны башында бизин районда иш гёреген яшлар бавларында да янгылыкълар гийирилген. Федерал пачалыкъ билим берив гесимлеге гёре алда токътагъан масъалаланы чечмек учун яшлар бавларында иш гёреген методистлени гьаракаты булан гьалиге ерли кёп иш этилгенин айрыча эсгермеге тюше. Охутув ожакъларында билим алагъан яшланы йимик, яшлар бавларында тарбияланагъан гиччипавланы арасында да гьар тюрлю къаравлар, ачыкъ дарслар ва оьзге кёп тюрлю чаралар оьтгерилип тура.
Сонг да, буссагьатгъы вакътиде бизин районда иш гёреген яшлар бавларыны ва умуми билим береген охутув ожакъларыны башлапгъы класларыны арасында тыгъыс байлавлукъ болдурулгъан деп айтмагъа бажарыла. Шо байлавлукъну болдурмакъ учун инг алда яшлар бавларда оьтгерилеген бары да ачыкъ дарсларда ва оьзге чараларда башлапгъы класланы муаллимлери ортакъчылыкъ эте. Шону булан бирге, яшлар бавларында тарбияланып чыгъагъан гиччипавланы школагъа гьазирлик гёрювю де аслу гьалда оланы ёлбашчылыгъы булан юрюле. Шондан къайры да, школа чагъына етишеген яшлар учун охутув ожакъларда айрыча хас бёлюклер ачылып иш гёре.
Шону булан бирге Россияны Президентини май айда къол салынгъан указларын яшавгъа чыгъара туруп, бизин районну бир нече юртунда дагъы да яшлар бавларын ачып, пайдаландырывгъа берилмеге гёз алгъа тутулгъан. Шо масъаланы чечивню «Къарабудагъгент район» деген муниципал къурулувуну ёлбашчылары да тергевсюз къоймай. Буссагьатгъы вакътиде иш гёреген яшлар бавларында да къошум имканлыкълар болдурмакъ, олай да оланы биналарында ярашдырыв-янгыртыв ишлер юрютюв булан бирге шоланы генглешдирмек учун мекенли чаралар гёрюле. Шогъар да къарамайлы, бизин районну юртларында школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идаралагъа къабул этилмеге гезикге токътагъан яшланы санаву кемимей. Шолай, эсгерилген идаралагъа юрюмеге башламакъ учун гезикге салынгъан 3 йылдан 7 йыл чагъына ерлиги яшланы санаву 653-ге етише. Бизин районну юртларында буса 7 йыл чагъына етишмеген яшланы санаву 14 мингге етише тура десем де, бир де къопдурув болмас. Шо санавлар да иш гёреген ва янгы пайдаландырывгъа берилген яшлар бавларда гиччипавлагъа ерлер етишмейгенин оьзлюгюнден англатып къоя.
– Яшлар бавланы гьакъында сёз чыкъгъан сонг, ери гелгенде сорап къояйым. Яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютюв булан байлавлу иш нечик салынгъан?
– 2014-нчю йылны май айыны 1-нден тутуп, бизин билим берив управление яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютювге байлавлу ишни ёрукълу кюйде кюте деп айтмагъа ярай. Яшлар бавланы ёлбашчыларына школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идаралагъа юрюйген гиччипавланы, олай да оланы гезикге салмакъ учун берилген арзаланы гьисапгъа алыв ишни юрютювню борчлары салынгъан. Гьалиге ерли шо иш бизин районда ёрукълу кюйде юрюлсе де, яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютювню асувлугъун артдырмакъ, топлангъан маълуматланы ишлетивде къошум англатывлар бермек учун билим берив управлениени касбучуларыны, школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараланы ёлбашчыларыны ортакъчылыкъ этивю булан бир тюгюл, нече де гьакълашыв генгешлер оьтгергенмен. Шоланы ишинде районну маълумат-методика центрыны яшлар бавларына юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютювге жаваплы касбучулары да аслам къошумун болдура. Лап да аслусу, оьрде айтылгъан чаралар булан бирге, яшлар бавлагъа юрюмеге гезикге токътагъан гиччипавланы сиягьларын электрон къайдада юрютюв шо тармакъда тувулунгъан четим гьалны ёрукълашдыражагъына инамлыкъ тувдура.
Муаллимлени касбу бажарывлугъу ва охувчуланы билимлерини сан яны
– Асадулла Гьайбуллаевич, охув ожакъланы ишине къайтып гелсек, муаллимлени билимлерини сан янын, олай да касбу бажарывлугъун камиллешдирмек учун не йимик гьаракат болдурула? Бир де къопдурувсуз айтгъанда, охувчу яшлар етишеген натижалар туврадан-тувра муаллимлени билимлерини сан янындан гьасил бола чы.
– Гертилей де, охувчулагъа сан янлы билимлер бермек учун муаллимлени билимлери де гюн сайын оьсмеге ва камиллешмеге герек. Нечик де, бугюнлерде тувулунгъан шартлар да, билим беривню янгы къайдалары да шону талап эте. Шо якъдан алгъанда, оьтген охув йылны барышында Муаллимлени касбу бажарывлугъун камиллешдиреген дагъыстан институтунда бизин районну охув ожакъларында чалышагъан 256 муаллими, оланы арасында школа чагъына етишмеген яшлар тарбияланагъан идараларда чалышагъан 26 тарбиялавчу оьзлени билимлерин артдырып къайтгъан. Бугюнлерде де шо гьаракат давам этиле.
Шондан къайры да яшлар бавларыны къуллукъчуларындан тутуп, башлапгъы ва оьр класларыны муаллимлерини методика бирлешивлери де иш гёре. Сонг да, билим берив управлениесини ва маълумат- методика центрыны касбучулары охув ожакълагъа барып, муаллимлени дарс берив усталыгъын артдырмагъа кёмегин болдура. Оьтгерилеген гьакълашыв-генгешлер де, ачыкъ дарслар да шо муратгъа къуллукъ эте, муаллимлеге сынав алышдырмагъа ёл ача. Муаллимлени натижалы гьаракатын, бажарывлугъу булан дарс беривдеги усталыгъын малим этивге оланы арасында юрюлеген касбу яратывчулукъ къаравлар да болушлукъ этип геле.
Муаллимлени касбу бажарывлугъу гьакъында айрыча айтгъанда, бугюнлерде бизин районну охув ожакъларында чалышагъан муаллимлени санаву 1328-ге етише. Оланы аслам пайы оьр билимли касбучулар. Биринчи категориялы муаллимлер 321 ва оьр категориялы муаллимлер 167 бар.
– Охувчу яшлар оьзлени муаллимлери берген билимлени охув ожакълардан тышда тийишли даражада исбатлаймы? Гьар тюрлю къаравларда, олимпиадаларда, ярышларда олар не йимик оьрлюклеге етишмеге бажара?
– Озокъда исбатлай. Бизин районну охув ожакъларында билим алагъан охувчу яшлар республика оьлчевде оьтгерилеген къаравларда, олимпиадаларда, ярышларда ортакъчылыкъ этип, гёрмекли оьрлюклеге етише. Шоланы барышында оьтген охув йылда олар 36 алдынлы ер алмагъа бажарды. Ачыкълашдырып айтгъанда, олар ес болгъан биринчи ерлер – 9, экинчи ерлер –13, уьчюнчю ерлер де –3.
Сонг да, 4-5-нчи класларыны охувчулары учун юрюлген бютюнроссия тергев ишлени барышында да яшлар яхшы, сан янлы билимлерин гёрсетмеге болду. Бирлешген экзаменге гиргинчеге язылагъан сочинение сынавлардан да охувчулар уьстюнлю кюйде оьтдю.
Бирлешген пачалыкъ экзамен
– Асадулла Гьайбуллаевич, бирлешген пачалыкъ экзаменлеге гьазирлик гёрюв ва шоланы оьтгерив районда нечик болду дагъы?
– Оьтген охув йылда бизин районда иш гёреген охув ожакъланы тамамлап чыгъагъан яшлар бирлешген пачалыкъ экзаменлени тийишли шартларда бермеге болсун учун бары да шартлар яратылгъан эди. Алдагъы йылларда йиберилген кемчиликлени де алды алынды.
Бир де къопдурувсуз айтгъанда, бирлешген пачалыкъ экзаменлени тергемеге гелген Дагъыстанны билим берив, илму министерлигини вакиллери бир де сёз тапмагъа болмас йимик оьтгерилди деп айтмагъа бажарыла.
– Охув ожакъларда охув йылны боюнда бирлешген пачалыкъ экзаменге некъадар гьазирлик иш юрюле?
– Бирлешген пачалыкъ экзаменге гьазирлик гёрювню барышында охув ожакъларда бир нече керен сынав чаралар оьтгерилди.Охувчулар эки тирет сочинение де язды. Неге тюгюл, сочинениени осал къыйматлагъа язгъанлар бирлешген пачалыкъ экзаменге гирмеге ихтияр берилмей. Алданокъ айтып къойсам, бизин районну охув ожакъларында ЕГЭ-ге гиргинчеге язылагъан сочинениени осал къыйматгъа язгъан охувчулар болмады. Муаллимлер дарсны вакътисинде де, шолардан тышда да охувчулар булан бирлешген пачалыкъ экзаменни тапшурувларыны уьстюнде арасы бёлюнмейген кюйде иш юрютегени де болушлукъ этген болмагъа да ярай.
– Бирлешген пачалыкъ экзаменлени барышында охувчулар гьакъыкъатда гёрсетген билимлер сизин рази къалдырдымы дагъы?
– Тюзю, мен яшланы билим даражасы булан толу кюйде рази къалмадым. Неге тюгюл, бирикген пачалыкъ экзаменлени гьасиллерине гёре, бизин районну охув ожакъларыны 303 охувчусундан 14-вю орта билим алгъанын гертилейген шагьатнамагъа лайыкълы болмады. Тек шо натижалар алдагъы йыллардан эсе яхшы болса да, гележекде алдын алмакъ учун оьзлени уьстюнде ишлемеге тюшежек бир тюрлю кемчиликлер ёлгъа йиберилгенин де гёрсете.
Охув ожакъларда ана тилни уьйренивню масъаласы
– Асадулла Гьайбуллаевич, инг агьамиятлы гьисапланса да, бизин лакъырлашывда лап артгъа къалгъан ана тилни уьйренивге янашывугъузну гьакъында да сизге туврадан-тувра сорамагъа сюемен. Къарабудагъгент районну охув ожакъларында ана тиллени уьйренивге таман чакъы агьамият берилеми?
– Дурус айтасан. Гьар миллет учун да оьз тилин сакъламакъ бек агьамиятлы масъала гьисаплана. Неге тюгюл де, тил болмаса, миллет болмайгъаны белгили. Белгили экени йимик, муаллим шо дарсларда охувчулагъа халкъны адатларын да, къылыкъларын да малим эте.
Шону гьисапгъа алып гьалиге ерли де бизин районну охув ожакъларында ана тилни ва халкъыбызны адабиятын уьйренивге тийишли тергев берилип гелген.
Шолай, «2016-2017-нчи йылларда Дагъыстан халкъларыны тиллерин уьйренив» деген пачалыкъ программаны оьлчевюнде охувчу яшланы ана тилине бакъгъан якъдагъы гьаваслыгъын артдырывгъа яратывчулукъ гьислерин уятмакъ муратда гьар тюрлю чаралар оьтгерилип тура. Ана тилден ва адабиятдан республика оьлчевде оьтгерилеген олимпиадаларда охувчуларыбыз алдынлы ерлени алып геле. «Ана тилни инг тизив муаллими» деген къаравда йылдан -йылгъа бизин муаллимлер етишеген натижалар да яхшылаша бара. Гьар йыл, феврал айны 21-нде, ана тиллени халкъара гюнюнде шаирлени, алимлени, тилни уьстюнде ишлейген оьзге касбучуланы ортакъчылыкъ этивю булан район оьлчевде шатлыкълар оьтгерилегени мердешге айланып битген. Шо гьакъда лакъырны дагъы да узатмагъа боламан. Тек бугюнлерде федерал пачалыкъ гесимлеге къыйышмай деп, ана тилден ва адабиятдан къолланып турагъан охув китаплар булан дарсларда пайдаланмагъа ярамайгъаны гьакъда айтылагъаны халкъгъа зарал гелтирсе тюгюл, бир тюрлю хайыр да гелтирмежек. Гьалиги гьаллагъа къарагъанда, мен гьисап этеген кюйде, ана тил ва адабият охув китаплар булангъы гьалны шулай къоймагъа ярамай. Ювукъ вакътини ичинде шо гьал бир кюйде чечилежегине де умут этемен.
– Асадулла Гьайбуллаевич, биз де шогъар умут этебиз. Мени булан лакъыр этмеге заман тапгъаныгъыз саялы сизге баракалла.
– Сен де савбол.
