Абидин КЪАРЧЫГЪАЕВ: «Ватандашланы таклифлери бизин учун бек агьамиятлы»
Буйнакск район – республиканы уллу районларындан бириси. Мунда буссагьатгъы вакъти 80 минг адам яшай. Юрт хозяйство – аслу тармакъ. Районда 19 минг гектаргъа ювукъ сюрюлеген-чачылагъан топуракълар бар. Оланы бош къоймай пайдаландырмакъ учун юрюлеген гьаракат юрт ерлерде яшайгъанлар учун ишчи ерлер ачма да имканлыкълар болдура. О гьакъда да, оьзге тармакъланы оьсювлерине байлавлу да бир нече гюн алда биз район администрацияны башчысыны къуллукъларын кютеген Абидин КЪАРЧЫГЪАЕВ булан ёлугъуп лакъыр этдик. Шо лакъырлашыв тюпде сизин тергевюгюзге бериле.
– Абидин Гьажиевич, йылны гьасиллерин чыгъара туруп, районда арт вакътилерде этилген ишлени барысын да эсгерме де бажарылмай. Бир башлап аслу гьаракат къайда бакъдырылгъанны гьакъында айтсагъыз яхшы болур эди.
– Биринчилей, хошгелдигиз. «Ёлдаш» – къумукъ тилде чыгъагъан республика газети, халкъны арасында абуру да бар, бизин районну гьакъында айтма сюйгенигиз учун да баракалла.
Йылны тамамлай туруп, гьасиллерине тергев берсек, этилген хыйлы ишлени эсгерме болабыз. Тек оьзге ерлерде йимик, бизде де гёз алгъа тутулгъанлары кёп. Олар барысы да халкъны яшавлукъ шартларын яхшылашдырмакъ учун юрюле. Шо – аслу мурат. Жамиятгъа яхшы болсун учун гьаракат юрюте бусакъ, биз халкъ не сюегенни де ахтара турма тарыкъбыз. Адамланы таклифлерине тергев берип иш юрютмек – бизин учун бек агьамиятлы.
– Республиканы тюзлюк бойларында ерлешген къайсы районда да юрт хозяйство тармакъны оьсювю ерли халкъ учун пайдалы. Юрт ерлерде яшайгъанлар кёбюсю гьалда топуракъгъа къуллукъ этип уьйренген. Ондан къайры да, ишчи ерлер болдурма тынч. Шо ёрукъда не айтма боласыз?
– Гертиден де, топуракъны ишлетеген адам, эринмей огъар къуллукъ этсе, ондан пайда алма бола. Шо масъалагъа тергев беребиз. Биз гёз алгъа тутгъан муратларыбызгъа гёре районда сюрюлюп чачылагъан ерлени майданларын болгъан чакъы генглешдирмекни гьайын этебиз. Гетген йыл 14 минг 670 гектаргъа къылчыкълы ашлыкълар чачгъан эдик. Гьар гектардан 40 центнер тюшюм къайтардыкъ. Бир-бир участкаларда шо санав 60-дан да оьтдю. О янындан республикада бизден алгъа чыкъгъан район болмады.
Алгъан ашлыкъ 12 минг тонгъа етишди. 2021-нчи йыл 9 минг 792 тон эди. Юрт хозяйство къуллукъчуларыбыз янгы технологияланы къоллай. Шону учун да гьасиллер арта.
Районда 22 минг 531 адамны абзар хозяйстволары, 107 сабанчы-фермер хозяйстволар, 21 СПК, онгъа ювукъ юрт хозяйство продукция ишлетеген кооперативлер бар. Юрт хозяйство къурумланы бирлерин эсгерип боламан: Оьр Къазанышда – «Радуга», Тёбен Къазанышда – «Чинар», Чиркейде – «Эко-продукт»… Булар бары да юрт хозяйство тармакъны оьсювюн болдурагъандан къайры, ишчи ерлер де болдура.
– Гьайванчылыкъ да – юртларда яшайгъанлар учун пайда гелтиреген тармакъ. Къойчулукъ бизин ата-бабаларыбызны заманларындан берли юрюле гелген. Совет девюрде Буйнакск районда Карантайда ва Такъалайда да эки уллу къуш фабриклер де бар эди.
– Озокъда, о вакътилерде имканлыкълар да кёп эди. Районну халкъын сют, эт, йымырткъа булан толу кюйде таъмин этмек учун, бизин бугюн бар имканлыкъларыбыз да таманлыкъ эте. Абзар хозяйстволарында гьайван, мал, къуш сакълайгъанлардан къайры, «Дерия» СПК, «Улей», «Гьажимурзаев» сабанчы-фермер хозяйстволар ва оьзгелери де сатывгъа чыгъарлакъ учун да юрт хозяйство маллар болдура.
– Бавчулукъ да Буйнакск районну табиат шартларына гёре къыйышывлу геле. Фермер хозяйстволаны арасында емиш терек оьсдюрювге къуллукъ этегенлери ёкъму?
– «Чинар» деген къурумну 12 гектар ерде чум терек оьсеген бавлары бар. Олар гелеген йыл язбашда бавларыны майданын дагъы да 4 гектаргъа артдырма сюе. «Салам» деген къурум да 40 гектаргъа пындыкъ бав салгъан. Оьр Жюнгютейде бирдагъы бир СПК бар. Ону да 40 гектар ерде алма бавлары бар.
– Юрт хозяйство тармакъдан сёз башлагъан сонг, овощчулукъну гьакъында да айтма тюше деп эсиме геле. Айрокъда гьалиги заманда теплицалар къуруп овощлар оьсдюрегенлер арагъа чыкъгъан …
– Бизде гьали халкъ теплицалар этип къышда да овощлар оьсдюреген кюйге уьйрене тура. Олай хозяйстволар гьалиге 8 бар. 10 гектардан кёп майданны елеген. Буйнакск районда теплицалар къурма бираз къыйын, сугъарма сув къытлыкъ эте. Бара-бара шо масъаланы да тюзевлю чечме бажарылажакъ. Шо ёрукъда онгарылгъан проектлерибиз де бар.
– Билим берив тармакъны гьалиги гьалы нечикдир? Школаларда берилеген билим, тарбия заманны талапларына гёре оьзлени борчларын кютеми?
– Гьалиги заманда уьлкени, республиканы бары да охув ожакъларында йимик, бизин районну школаларында да яш наслуну патриот ругьда тарбиялавгъа айрыча агьамият беребиз. Шо бек тарыкълы да дюр. Яшлар гиччи ватанын да, уллу ватанын да бир йимик сююп билме герек.
Охув йыл башлангъынча алданокъ школаланы ремонт ишлерине, охувчу яшлагъа охума, учителлеге ишлеме онгайлыкълар болдурувгъа мекенли янашыв булан гьаракат юрютдюк. Гьасиллерибиз республика оьлчевде де яхшы янындан айтыла. Узакъ къалмай Эрпелиде, Янгыкъумукъда яшлар бавлары ачылажакъ. Тёбен Къазанышны янгы авулунда да яшлар бавуну бинасы ишленип тура. Гьапшиде йыллар бою къурулушун тамамлап болмай турагъан школа бар эди, шону да битдирип гьазирлеме сюебиз.
– Буйнакск районну Халимбекавул юртунда участка больница бар. Ону бинасы гьалиги замандан 30 йыллагъа да артда къалгъандай гёрюне. Янгы бина къурма тезден берли де заман болгъан. Гьали де шо масъала чечилмегенми?
– Шо бинаны кёп йыллар алдан берли де бузуп янгысын этме герек эди. Халимбекавул – районну гёрмекли юртларыны бириси. Буйнакск шагьаргъа тийип тура. Биз шо ерде больницагъа янгы бина къурмакъ деген масъаланы савлукъ сакълав министерликни алдына салгъанбыз, проект документлери онгарылгъан, узакъ къалмай къурулуш ишлер башланма тарыкъ. Чанкурбеде ва Экибулакъда фельдшер-акушер пунктлар да къурулуп бите тура.
– Юртланы шагьарча онгармакъ учун янгы программалар, проектлер къоллана. Сиз де оларда ортакъчылыкъ этесиз. Артдагъы вакъти яшавгъа чыгъарылгъаны бармы?
– Оьр Къазанышда ва Халимбекавулда эки ял алагъан ерлер ишленди. Бираз алда Оьр Къазанышдагъы Макътавлукъну аллеясыны ачылыву да болду. Чакъырылгъан къонакълар да бар эди.
– Сув масъала къайсы юртда да, районда чы айрокъда, толу кюйде чечилген деп мен бир ёлбашчыдан да эшитмегенмен. Сизин районда гьал нечикдир?
– Адамлар гьалиги заманда сувну кёп къоллай. Йыл сайын юртларда ишленеген уьйлер де кёп бола. Инг де бек оьсеген юртубуз Къазаныш деп айтма ярай. Бу йыл сув етише буса да, артындагъы йыл етишмейген бола. Неге тюгюл, юртлар оьсе, сув кёп къоллана. Гьали халкъ теплицалар этме сююп айланыш юрютюп йиберсе, дагъы да кёп къолланажакъ. Шону учун да биз шо масъалагъа гёре алданокъ иш тутуп гьаракат юрютебиз. Оьр Къазанышдан сувну Бетавулгъа, Тёбен Къазанышны «Къырлар» деген авулуна гелтирмек учун янгы сув быргъылар тартылып тура. Оьр Жюнгютейге, Тёбен Жюнгютейге де сув тартмакъ учун янгы сув линиялар онгарылып, гелеген йыл къолланывгъа берилежек. Чиркей кёлден гелеген сувну тазалайгъан станция да къурулуп тура. Этилинип турагъан оьзге ишлер де бар.
– Чиркей дегенде, ону уллу сув гьавузу эсге тюше. Дагъыстанда гележекде туризм тармакъны оьсювю де къаравуллана. Шо ёрукъда район не иш юрюте?
– Биз Чиркей кёлню ниъматын гёрсетмек учун, шо бойдагъы онгайлы ерде адамлагъа къарамагъа майданча онгарма сюебиз. Ондан таба Оьр Къарнай якъны табиатны гёзеллиги де гёрюне. Оьзге тюрлю ишлер де гёз алгъа тутулгъан.
– Украинада хас асгер операцияда ортакъчылыкъ этегенлени агьлюлерине кёмек этилеми?
– Озокъда, олай агьлюлер бизин тергевюбюзню тюбюнден таймай. Мен гьар гюн йимик къуллукълары болуп гелгенлени масъалаларына бек тергев беремен. Олай агьлюлени масъалалары биринчилей чечилме тарыкъ. Кёбюсю яшлар бавларында ер ёкъ саялы, кёмек сююп гелегенлер бола. Бир гюнге де арекге тебермейли, къуллукъларын кютебиз.
– Кёп савболугъуз, баракалла, гёз алгъа тутгъан муратларыгъызгъа етишме насип болсун!
– Сиз де савболугъуз, охувчулагъа да, редакцияны къуллукъчуларына да Янгы йылда янгы уьстюнлюклер ёрайман.
БИЗИН МАЪЛУМАТ:
Абидин Гьажиевич КЪАРЧЫГЪАЕВ Магьачкъалада тувгъан, 1984-нчю йылда МВД-ни хас школасын, сонггъу йылларда Дагъыстан пачалыкъ университетни ва Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни битдирген.
90-нчы йылларда Магьачкъаланы ич ишлер управлениесинде жаваплы къуллукъда ишлеген. 1999-нчу йылдан 2005-нчи йыл болгъанча – Буйнакск районну ич ишлер бёлюгюню начальниги. 2005-нчи – 2011-нчи йылларда – Дагъыстан Республиканы ич ишлер министрини заместители – «Дагъыстан дазу» деген управлениесини начальниги.
2011-нчи – 2013-нчю йылларда – МВД-ни ДР-деги полициясыны начальнигини заместители.
2013-нчю – 2016-нчы йылларда – МВД-ни ДР-деги жамият низамгъа къарайгъан полициясыны начальнигини заместители.
2017-нчи йылны декабр айында Абидин Къарчыгъаев – Дагъыстан Республиканы Башчысыны Центральный территория округдагъы толу ихтиярлы вакили.
2021-нчи йылда – ДР-ни Башчысыны ойчусу.
2022-нчи йылны июн айындан тутуп, Буйнакск район администрацияны башчысыны къуллукъларын кюте.
«За отличие в охране общественного порядка» , «За заслуги перед Отечеством» деген медаллар ва оьзге тюрлю пачалыкъ савгъатлар булан савгъатлангъан.
– Абидин Гьажиевич, йылны гьасиллерин чыгъара туруп, районда арт вакътилерде этилген ишлени барысын да эсгерме де бажарылмай. Бир башлап аслу гьаракат къайда бакъдырылгъанны гьакъында айтсагъыз яхшы болур эди.
– Биринчилей, хошгелдигиз. «Ёлдаш» – къумукъ тилде чыгъагъан республика газети, халкъны арасында абуру да бар, бизин районну гьакъында айтма сюйгенигиз учун да баракалла.
Йылны тамамлай туруп, гьасиллерине тергев берсек, этилген хыйлы ишлени эсгерме болабыз. Тек оьзге ерлерде йимик, бизде де гёз алгъа тутулгъанлары кёп. Олар барысы да халкъны яшавлукъ шартларын яхшылашдырмакъ учун юрюле. Шо – аслу мурат. Жамиятгъа яхшы болсун учун гьаракат юрюте бусакъ, биз халкъ не сюегенни де ахтара турма тарыкъбыз. Адамланы таклифлерине тергев берип иш юрютмек – бизин учун бек агьамиятлы.
– Республиканы тюзлюк бойларында ерлешген къайсы районда да юрт хозяйство тармакъны оьсювю ерли халкъ учун пайдалы. Юрт ерлерде яшайгъанлар кёбюсю гьалда топуракъгъа къуллукъ этип уьйренген. Ондан къайры да, ишчи ерлер болдурма тынч. Шо ёрукъда не айтма боласыз?
– Гертиден де, топуракъны ишлетеген адам, эринмей огъар къуллукъ этсе, ондан пайда алма бола. Шо масъалагъа тергев беребиз. Биз гёз алгъа тутгъан муратларыбызгъа гёре районда сюрюлюп чачылагъан ерлени майданларын болгъан чакъы генглешдирмекни гьайын этебиз. Гетген йыл 14 минг 670 гектаргъа къылчыкълы ашлыкълар чачгъан эдик. Гьар гектардан 40 центнер тюшюм къайтардыкъ. Бир-бир участкаларда шо санав 60-дан да оьтдю. О янындан республикада бизден алгъа чыкъгъан район болмады.
Алгъан ашлыкъ 12 минг тонгъа етишди. 2021-нчи йыл 9 минг 792 тон эди. Юрт хозяйство къуллукъчуларыбыз янгы технологияланы къоллай. Шону учун да гьасиллер арта.
Районда 22 минг 531 адамны абзар хозяйстволары, 107 сабанчы-фермер хозяйстволар, 21 СПК, онгъа ювукъ юрт хозяйство продукция ишлетеген кооперативлер бар. Юрт хозяйство къурумланы бирлерин эсгерип боламан: Оьр Къазанышда – «Радуга», Тёбен Къазанышда – «Чинар», Чиркейде – «Эко-продукт»… Булар бары да юрт хозяйство тармакъны оьсювюн болдурагъандан къайры, ишчи ерлер де болдура.
– Гьайванчылыкъ да – юртларда яшайгъанлар учун пайда гелтиреген тармакъ. Къойчулукъ бизин ата-бабаларыбызны заманларындан берли юрюле гелген. Совет девюрде Буйнакск районда Карантайда ва Такъалайда да эки уллу къуш фабриклер де бар эди.
– Озокъда, о вакътилерде имканлыкълар да кёп эди. Районну халкъын сют, эт, йымырткъа булан толу кюйде таъмин этмек учун, бизин бугюн бар имканлыкъларыбыз да таманлыкъ эте. Абзар хозяйстволарында гьайван, мал, къуш сакълайгъанлардан къайры, «Дерия» СПК, «Улей», «Гьажимурзаев» сабанчы-фермер хозяйстволар ва оьзгелери де сатывгъа чыгъарлакъ учун да юрт хозяйство маллар болдура.
– Бавчулукъ да Буйнакск районну табиат шартларына гёре къыйышывлу геле. Фермер хозяйстволаны арасында емиш терек оьсдюрювге къуллукъ этегенлери ёкъму?
– «Чинар» деген къурумну 12 гектар ерде чум терек оьсеген бавлары бар. Олар гелеген йыл язбашда бавларыны майданын дагъы да 4 гектаргъа артдырма сюе. «Салам» деген къурум да 40 гектаргъа пындыкъ бав салгъан. Оьр Жюнгютейде бирдагъы бир СПК бар. Ону да 40 гектар ерде алма бавлары бар.
– Юрт хозяйство тармакъдан сёз башлагъан сонг, овощчулукъну гьакъында да айтма тюше деп эсиме геле. Айрокъда гьалиги заманда теплицалар къуруп овощлар оьсдюрегенлер арагъа чыкъгъан …
– Бизде гьали халкъ теплицалар этип къышда да овощлар оьсдюреген кюйге уьйрене тура. Олай хозяйстволар гьалиге 8 бар. 10 гектардан кёп майданны елеген. Буйнакск районда теплицалар къурма бираз къыйын, сугъарма сув къытлыкъ эте. Бара-бара шо масъаланы да тюзевлю чечме бажарылажакъ. Шо ёрукъда онгарылгъан проектлерибиз де бар.
– Билим берив тармакъны гьалиги гьалы нечикдир? Школаларда берилеген билим, тарбия заманны талапларына гёре оьзлени борчларын кютеми?
– Гьалиги заманда уьлкени, республиканы бары да охув ожакъларында йимик, бизин районну школаларында да яш наслуну патриот ругьда тарбиялавгъа айрыча агьамият беребиз. Шо бек тарыкълы да дюр. Яшлар гиччи ватанын да, уллу ватанын да бир йимик сююп билме герек.
Охув йыл башлангъынча алданокъ школаланы ремонт ишлерине, охувчу яшлагъа охума, учителлеге ишлеме онгайлыкълар болдурувгъа мекенли янашыв булан гьаракат юрютдюк. Гьасиллерибиз республика оьлчевде де яхшы янындан айтыла. Узакъ къалмай Эрпелиде, Янгыкъумукъда яшлар бавлары ачылажакъ. Тёбен Къазанышны янгы авулунда да яшлар бавуну бинасы ишленип тура. Гьапшиде йыллар бою къурулушун тамамлап болмай турагъан школа бар эди, шону да битдирип гьазирлеме сюебиз.
– Буйнакск районну Халимбекавул юртунда участка больница бар. Ону бинасы гьалиги замандан 30 йыллагъа да артда къалгъандай гёрюне. Янгы бина къурма тезден берли де заман болгъан. Гьали де шо масъала чечилмегенми?
– Шо бинаны кёп йыллар алдан берли де бузуп янгысын этме герек эди. Халимбекавул – районну гёрмекли юртларыны бириси. Буйнакск шагьаргъа тийип тура. Биз шо ерде больницагъа янгы бина къурмакъ деген масъаланы савлукъ сакълав министерликни алдына салгъанбыз, проект документлери онгарылгъан, узакъ къалмай къурулуш ишлер башланма тарыкъ. Чанкурбеде ва Экибулакъда фельдшер-акушер пунктлар да къурулуп бите тура.
– Юртланы шагьарча онгармакъ учун янгы программалар, проектлер къоллана. Сиз де оларда ортакъчылыкъ этесиз. Артдагъы вакъти яшавгъа чыгъарылгъаны бармы?
– Оьр Къазанышда ва Халимбекавулда эки ял алагъан ерлер ишленди. Бираз алда Оьр Къазанышдагъы Макътавлукъну аллеясыны ачылыву да болду. Чакъырылгъан къонакълар да бар эди.
– Сув масъала къайсы юртда да, районда чы айрокъда, толу кюйде чечилген деп мен бир ёлбашчыдан да эшитмегенмен. Сизин районда гьал нечикдир?
– Адамлар гьалиги заманда сувну кёп къоллай. Йыл сайын юртларда ишленеген уьйлер де кёп бола. Инг де бек оьсеген юртубуз Къазаныш деп айтма ярай. Бу йыл сув етише буса да, артындагъы йыл етишмейген бола. Неге тюгюл, юртлар оьсе, сув кёп къоллана. Гьали халкъ теплицалар этме сююп айланыш юрютюп йиберсе, дагъы да кёп къолланажакъ. Шону учун да биз шо масъалагъа гёре алданокъ иш тутуп гьаракат юрютебиз. Оьр Къазанышдан сувну Бетавулгъа, Тёбен Къазанышны «Къырлар» деген авулуна гелтирмек учун янгы сув быргъылар тартылып тура. Оьр Жюнгютейге, Тёбен Жюнгютейге де сув тартмакъ учун янгы сув линиялар онгарылып, гелеген йыл къолланывгъа берилежек. Чиркей кёлден гелеген сувну тазалайгъан станция да къурулуп тура. Этилинип турагъан оьзге ишлер де бар.
– Чиркей дегенде, ону уллу сув гьавузу эсге тюше. Дагъыстанда гележекде туризм тармакъны оьсювю де къаравуллана. Шо ёрукъда район не иш юрюте?
– Биз Чиркей кёлню ниъматын гёрсетмек учун, шо бойдагъы онгайлы ерде адамлагъа къарамагъа майданча онгарма сюебиз. Ондан таба Оьр Къарнай якъны табиатны гёзеллиги де гёрюне. Оьзге тюрлю ишлер де гёз алгъа тутулгъан.
– Украинада хас асгер операцияда ортакъчылыкъ этегенлени агьлюлерине кёмек этилеми?
– Озокъда, олай агьлюлер бизин тергевюбюзню тюбюнден таймай. Мен гьар гюн йимик къуллукълары болуп гелгенлени масъалаларына бек тергев беремен. Олай агьлюлени масъалалары биринчилей чечилме тарыкъ. Кёбюсю яшлар бавларында ер ёкъ саялы, кёмек сююп гелегенлер бола. Бир гюнге де арекге тебермейли, къуллукъларын кютебиз.
– Кёп савболугъуз, баракалла, гёз алгъа тутгъан муратларыгъызгъа етишме насип болсун!
– Сиз де савболугъуз, охувчулагъа да, редакцияны къуллукъчуларына да Янгы йылда янгы уьстюнлюклер ёрайман.
БИЗИН МАЪЛУМАТ:
Абидин Гьажиевич КЪАРЧЫГЪАЕВ Магьачкъалада тувгъан, 1984-нчю йылда МВД-ни хас школасын, сонггъу йылларда Дагъыстан пачалыкъ университетни ва Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни битдирген.
90-нчы йылларда Магьачкъаланы ич ишлер управлениесинде жаваплы къуллукъда ишлеген. 1999-нчу йылдан 2005-нчи йыл болгъанча – Буйнакск районну ич ишлер бёлюгюню начальниги. 2005-нчи – 2011-нчи йылларда – Дагъыстан Республиканы ич ишлер министрини заместители – «Дагъыстан дазу» деген управлениесини начальниги.
2011-нчи – 2013-нчю йылларда – МВД-ни ДР-деги полициясыны начальнигини заместители.
2013-нчю – 2016-нчы йылларда – МВД-ни ДР-деги жамият низамгъа къарайгъан полициясыны начальнигини заместители.
2017-нчи йылны декабр айында Абидин Къарчыгъаев – Дагъыстан Республиканы Башчысыны Центральный территория округдагъы толу ихтиярлы вакили.
2021-нчи йылда – ДР-ни Башчысыны ойчусу.
2022-нчи йылны июн айындан тутуп, Буйнакск район администрацияны башчысыны къуллукъларын кюте.
«За отличие в охране общественного порядка» , «За заслуги перед Отечеством» деген медаллар ва оьзге тюрлю пачалыкъ савгъатлар булан савгъатлангъан.
Читать также