Бизин маълумат:

Бурлият Гьамитовна Шамасова − Тёбен Къазаныш юртдан чыкъгъан яхшы танывлу Ханмурзаевлени тухумундан. Ол Магьачкъаладагъы орта медицина къуллукъчуларын гьазирлейген училищени тамамлагъан сонг, Москва пачалыкъ университетде журналистлер гьазирлейген факультетинде билим алгъан. Дагъыстан пачалыкъ университетде тамамлагъан. Шондан сонггъу йылларда Г. Гьасановну атындагъы музыка училищеде охуп, халкъ хоруну дирижёруну касбусуна ес болгъан. Дагъыстанны маданият министерлигини табилигинде иш гёреген охув ожакъларына къарайгъан илму-методика центрыны ёлбашчысы болуп да тургъан. Яшлар учун чыгъарылагъан «Колокольчик» журналны ачып, ону баш редактору болуп ишлеген. Буссагьатгъы вакътиде орус тилде чыгъарылагъан «Къарчыгъа» журналны редколлегиясына къуршалып, ону музыка проектини ёлбашчысы гьисапда иш гёре. Ол ДР-ни маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу да дюр.

Къумукълар макъам да, йыр да оьлмей дейлер. Гертилей де, оьте пагьму булан шабагьатлангъан халкъыбызны арасындан чыкъгъан инчесаниятны гёрмекли вакиллери гёзю тириде, жаны савда язгъан-яратгъан асарлар оьзлерден сонг да яшай. Шо гьакъда мен гьали дагъыстан музыканы оьсювюне айрыча къошум этип, оьз заманында бизин республикадан тышда да танылгъан композитор Казбек Абдулмуслимович Шамасовну гёз алгъа алып айтаман. Бизин арабызда болгъан буса, бугюнлерде огъар 80 йыл битежек эди. Оьзю яшавдан гетсе де, насипге, ону оьтесиз пагьмулу макъамларыны авазы да, ангы да сёнмей-дёнмей сакълана. Кёп йылланы узагъында белгили композиторгъа олжа да, къурдаш да, сырдаш да болгъан, буссагьатгъы вакътиде де ону ожагъыны отун сёнмеге къоймай, сыйлы эсделиклерин къоруп сакълайгъан агьлюсю Бурлият Гьамитовна жан талашып айлана. Ону булан Казбек Шамасовну яратывчулукъ варислигини айланасында, яшав тархларыны гьакъында лакъырлашаман.

– Бурлият Гьамитовна, ятгъан ери ярыкъ болсун, сизин уьягьлюгюз яшавдан гетгени он беш йыллар бола. Ону гьакъында гетген заманда сёйлемеге сизге бугюнлерде де къыйын экенин кёп яхшы англайман. Тек юбилей тархын гёз алгъа тутуп, ону эсге алып сёйлемеге сиз гьар заман да къонакъланы къулач яйып къаршылайгъан уьюгюзде мени къабул этгенигиз саялы разилигимни билдиремен.

– Герти айтасыз. Озокъда, ювукъ адамынгдан айрылмагъа гьар кимге де къы­йын бола. Шолай адамы яшавдан гетгенде, мени эсиме гелеген кюйде,  ону булан бир къалкъыны тюбюнде кёп йылланы боюнда  оьмюр сюргенлер де биразгъа сама сёнедир деп эсиме геле… Казбекни умуту тавбашда, ажжалы инбашда болгъан экен. Тез гетди. Къаркъарасы къара ерде ятса да, ону къа­йыр жаны дагъыстан инчесаниятыны кёгюнде гележекде де батмайгъан юлдуз болуп янып туражагъына инанаман. Казбек арабыздан оьзюню ювукъ адамларыны, олай да оьзюнден сонг къойгъан яратывчулукъ варислигине оьр къыймат берип гелегенлени юреклеринде къалма гетгендир.

– Мен гьисап этеген кюйде, Казбек Абдулмуслимовични атын эшитмеген къумукълар аздыр. Тек шу ерде, ораву гелгенде, ону яшав тархларын бирдагъы да эсге алсагъыз артыкъ болмажакъ деп эсиме геле. 

– Ол Магьачкъала шагьарда оьркъазанышлы асил тухум-тайпадан чыкъгъан Абдулмуслимни агьлюсюнде тувгъан. Мактапдан сонг Готфрид Гьасановну атындагъы музыка училищени оьр къыйматлагъа тамамлагъан. Шондан сонг Дагъыстанда биринчилерден болуп музыка якъдан оьр касбу билим алып, Моск­вадагъы Пётр Чайковскийни атындагъы консерваторияны битдирип чыкъды. Бир башлап Сулейман Стальскийни, сонггъа таба Гьамзат Цадасаны атындагъы пачалыкъ савгъатларына лайыкълы болду. Ол Россияны инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу эди. 

– Бурлият Гьамитовна, яратывчулукъ касбуну есиси булан ожакъ-уьй тутмагъа къыйын бола дейлер. Уьягьлюгюз булан бирче ожакъ тутуп яшагъан йылланы эсге алып айтгъанда, эл арада, халкъ арада юрюлеген шо пикру гьакъыкъатгъа къыйышаму? Янгыз пагьмулу композитор гьисапда тюгюл, агьлю, ата, къурдаш, сырдаш  гьисапда ол сизин эсигизде нечик къалгъан?

– Дурус айтылгъан. Неге тюгюл де, яратывчулукъ касбуну есилери, белгили экени йимик, инче гьисли бола. Олар гьар къайсы яшав гьалны да юрегинден оьтгере, тез ачувлана, хатири де къала. Шо саялы къатнайгъанда оланы аяп янашмагъа тюше. Мен билим алывгъа, илмугъа, маданиятгъа абур этип гелеген, шону булан бирге, тарбиялавда да оьзлени авлетлерине халкъ арада, эл арада макъталгъан оьр къылыкъланы хасият битимине сингдирмеге тергев берилип гелеген агьлюде тувуп оьс­гениме гёре, уьягьлюм булан ожакъ тутуп яшайгъан йылларымда яратывчулукъгъа берилген ону юрек гьислерини теренин англап болдум. Ону гьар сююнчюнден сююнюп, талчыгъына талчыгъып яшав къурдум. Озокъда, бир-бир гезиклерде огъар ёл бермеге де тюше эди. Шолай, ол консерваторияны битдирген сонг, магъа Москвадагъы пачалыкъ университетде охувумну къоюп, оьзю булан бирче къайтып гелип, Дагъыстан пачалыкъ университетде бир йыл билим алгъан сонг, оьр билимлеге лайыкълы экенимни гертилейген дипломгъа ес болдум. Мен яратывчулугъунда туврадан-тувра ортакъчылыкъ этмесем де, уьягьлюм гьар янгы музыкалы асарны уьс­тюнде  ишлейгенине шагьат болгъанман. Янгы музыка асарны уьстюнде ишлейгенде, гёнгюлсюз болуп турагъанын гёрюп, ону ругьландырмагъа тюшеген гезиклер аз болмагъан. Нечик алай да, огъар аркъатаяв болуп турдум.

Тек гьали оьзюню гьакъында сёйлейгенде мен огъар янгыз уьягьлюм йимик тюгюл, къурдашым да, сырдашым да  гьисапда базып гелгенимни айтмагъа боламан. Оьзюню хасият-битимин айтсам, ол бек саламат, рагьмулу ва чомарт, инг башлап оьзюне, айланасында яшайгъанлагъа да талаплы, тюзлюкню ахтарагъан, гьар не якъдан да къыйыкъсытылагъанны якъламагъа алгъасайгъан адам эди. Сёз айтып да оьзюню менлигине тийген деп гьисап этген  адамгъа да ол тийишли къайтарышын бермей къоймагъан. Нечик алай да, ол яшагъан оьмюрюню ичинде оьзлюгюн-оьзденлигин, адамлыгъын, саламатлыгъын бир-бири булан бек арив барышдырмагъа бажарды.

– Ону музыкагъа, макъам яратывгъа бакъгъан якъдагъы гьаваслыгъы агьлюде тувулунгъанмы экен?

– Ону агьлюсюнде музыка булан бирев де машгъул болмагъан. Казбекни агъасы Гьажи Калининград областда  тыш уьлкелеге юк ташыйгъан уллу гемени капитаны гьисапда къуллукъ этип турду. Къызардашы Зинаида да яшлар бавуну заведующийи болуп ишледи. Дейгеним, оьрюм чагъында гитара сокъмагъа оьзбашына уьйренген сонг, ону юреги музыкагъа авгъан болмагъа ярай. 

– Бурлият Гьамитовна, уьягьлюгюзню муаллимлик касбу бажарывлугъу гьакъда не айтмагъа боласыз?

– Казбекни муаллимлик бажарывлугъу гьакъда айта туруп, шу ерде Готфрид Гьасановну атындагъы музыка училищени теория бёлюгюню ёлбашчысы гьисапда ол юрютеген дарслагъа да студентлер гьар заманда да  иштагьлы болгъанын айрыча айтмагъа сюемен. Ону дарсларына башгъа бёлюклерде билим алагъан студентлер де гелип олтурагъанына оьзюм кёп гезиклер раслашгъанман.

– Казбек Шамасов къоюп гетген варислигинден къайсы музыка асарларын сиз айрыча эсге алар эдигиз?

– Ол 300-ден де артыкъ музыка асар яратгъан. Тек ол хор маданиятына айрокъда кёп къошум этген. Шону исбатламакъ учун ону «Игитлер оьлмей» деген ораториясы, «Дагъыстан» деген кантатасы, «Давда къалгъанланы гьакъындагъы ваягьы», «Ватанны тангы», «Балет сюита» ва шолай башгъа симфония асарлары Дагъыстанны музыка инчесаниятыны алтын фондуна гирген. Сонг да, ол яшлар учунгъу музыка асарланы яратывну уьстюнде де тындырыкълы кюйде ишлегени гьакъда  айрыча айтмагъа ярай. «Гиччи тавлуланы йырлары», олай да «Женнетни музыка къутугъу» деген музыка асарлары шогъар шагьатлыкъ эте. 

– Композитор яратгъан симфония, халкъ согъув алатларыны оркестлары учун, музыка асарлардан къайры да, дагъыстан шаирлени шиъруларына язылгъан хорланы ва йырланы гьакъында да сиз не айтмагъа боласыз?

 – Уьягьлюм бизин танывлу шаирлер булан кёп ёлугъа эди. Олар булан яратывчулукъ ва къурдашлыкъ байлавлукъ да юрюте эди. Бадрутдин Магьамматов, Магьаммат Атабаев бизин уьйде кёп бола эди. Магьаммат Атабаевни «Урлангъан ажжал» деген поэмасына гёре музыка асар яратмакъ ону яшавгъа чыкъмагъан умуту кюйде къалды. Шо асарны уьстюнде ишлеп, яшавдан чакъсыз гетгенге гёре, ону тынглавчугъа етишдирмеге болмады. Дагъыстан шаирлени сёзлерине ол язгъан йырланы, романсланы буса белгили йыравлар Исбат Баталбекова, Бурлият Ибрагьимова, Магьамматзапир Багьавутдинов, Умуразият Арбуханова  ва кёп оьзгелери айтагъан кююн къаравчулар айрыча бек ушатды.

Сиз гёз алгъа тутгъан гезикли соравгъа алданокъ жавап берип къоя бусам да ярай. Билемисиз, ол 80-нчи, 90-нчы йылларда анадаш Къумукъ театрыбызгъа музыка якъдан къол ялгъап да турду. Шо йылларда ол Къумукъ театрны сагьнасында салынгъан хыйлы спектакллеге кюйлер язды. Дагъыларын айтмагъанда, янгыз Дагъыстанны халкъ язывчусу Хизгил Авшалумовну «Шими Дербенди» деген комедиясына ол язгъан-яратгъан кюй бек таъсирли чыкъгъан эди. Буссагьатда да шо гьакъда касбучулар да, къаравчулар да эсгере. 

– Биз билеген кюйде, сизин уьягьлюгюз 15 йылдан да артыкъ вакътини ичинде бизин республиканы композиторларыны бирлешивюне ёлбашчылыкъ этген. Шо йылланы эсге алып сиз не айтмагъа болар эдигиз?

– Шо йылларда ол  оьр чебер даражадагъы музыка асарлар яратгъандан къайры да, узакъ йылланы боюнда  музыка саниятны яйывчу гьисапда да чалышып турду. Шо касбу бирлешивге къуршалгъан композиторланы яратывчулугъуна да аслу тергевюн бакъдыра эди.Оланы гьарисине тергевлю ва талаплы янашып, янгы музыка асарлар яратмагъа ругьландырып тургъанын билемен. Оьзю язгъан-яратгъанларын артгъа салып, башгъа дагъыстан композиторланы музыка асарларын малим этмек учун да кёп гьаракат этип  айланды.

Операгъа юреги айрокъда авагъангъа гёре, бизде Операны ва балетни пачалыкъ театрын ачывну сиптесин де якълады. Шо йылларда Наби Садыкъович Дагьиров ва мени амалым дирижёр Шамил Ханмурзаев булан бирче ол  эсгерилген театрны яратывчулукъ коллективин болдурувда жанталашып айланды. Казбек шо театрны даражасын гётермек учун, янгыз бизин республикада иш гёреген касбучуланы къуршап къоймай, оьзлеге тийишли яшав шартлар да яратып, Саратовдан, Бакюден ва шолай оьзге ерлерден пагьмулу йыравланы чакъырмакъны да яны эди. Тек шо мурадын яшавгъа чыгъарывда ол Дагъыстанны маданият министерлигини янындан якълав тапмагъа болмады. 

 

– Инчесаниятны ахтарывчуланы янындан уьягьлюгюзню яратывчулу­гъуна оьз заманында берилген къыйматны гьисапгъа алып, ону музыка варислиги некъадар ахтарылгъаны гьакъда айтмагъа бажарыла?

– Казбекни гьар музыка асарындагъы инчеликни ва шо бир вакътини ичинде теренликни, чеберликни гьакъында кёплер язгъан. Бизин уьлкеде ва ондан тышда да оьр охув ожакъланы тамамлап чыгъа­гъанда язылып якълангъан диплом ишлер де бар. Шоланы арасында ону бютюн яратывчулугъун къуршап алагъан Манашир Якубовну монографиясы аслу ерни тута. 

– Бугюнлеге ерли ону атын даимлешдирмек учун не йимик чаралар гёрюлген? 

– Оьзю яшавдан гетген 2002-нчи йылда ону атын даимлешдиривню гьакъында Магьачкъала шагьарны администрациясы хас къарар къабул этген. Шо къараргъа гёре ол яшагъан уьйге эсделик такъта салынмагъа тарыкъ эди. Бугюнлеге ерли де шо къарар яшавгъа чыкъмагъан. Оьзюню аты элге айтылгъан композиторну яратывчулугъун малим этивню аварасын варислери гьайын этсе де, тек эсделигин даимлешдиривге гьакимлик къурумлар немкъорай янашагъаны англашылмай.

– Бурлият  Гьамитовна, бугюнлерде де сизин ожакъда макъамлар чалынамы, музыка яратыв саниятгъа аминлик сакълангъанмы?

– Озокъда чалына, бугюнлерде де музыка яратыв саниятгъа бизин агьлюде тергев бериле. Уллу къызыбыз Калимат алдын мен чалышып тургъан Дагъыстанны маданият министерлигини табилигиндеги охув ожакъларына къарайгъан илму-методика центрында ишлей. Экинчи къызыбыз Женнет агьлюсю булан Москвада яшай. Ол да композитор.

– Бурлият  Гьамитовна, лакъырлашыв учун баракалла. Уьягьлюгюзню эсделигине амин болуп яшайгъан сизге кёп-кёп яхшылыкълар да, яхшы савлукъ да ёрайман. 

– Казбекни яратывчулукъ варислигин ахтарып гелген сиз де савболугъуз.