1636-нчы йылны язбаш айларында  Таргъу  Шавхаллыкъны тахшагьарында  йыракъ немис топурагъы Гольштиниядан гелген элчилени къуванчлы кюйде къаршылайлар. Къонакъланы арасында болгъан белгили алим ва сапарчы   Адам Олеарий  гечге таба язгъан  эсге алывларында шо гёрмекли агьвалатны гьакъын­да да эсгермеге унутмагъан.

«Апрель айны 17-нде  алдыбызгъа бу шагьарны баш гьакимини  иниси  ва бирдагъы уьч  нёкери чыкъды.  Оьзю хан кепсиз болуп тёшекде ята эди. Биз ону янына  эмчибизни бакъдырдыкъ. Къаршылыгъы ёкъ буса, ол  огъар  насигьатлары ва дарманлары булан кёмек этмеге къаражакъ. Ол рази болду. Бир-эки гюнден эмчини къасты булан гьалы къолайгъа къайтды.

Таргъу  Дагъыстанда баш ша­гьаргъа гьисаплана. Тав ерде, тик ярланы арасында ерлешген. Ярланы арасындан  кёп булакълар агъа.

Таргъулу татарлар бойнакълылар йимик  тавакаллы ва къутургъан адамлар», — деп яза А. Олеарий.

Олеарий бойнакълыланы не­гьакъ эсге алмай. Шондан  эки гюн алъякъда  Дербентден, Баш­лыгентден  оьтюп,  Бойнакъ бийликни дазуларына етишгенде ерли адамлар гелгинчилеге тийиш­ли  гьюрмет этип янашмагъан.­ ­ Шо элчилени  бирисин бек ачувландыргъан ва  бойнакълыланы къувалама буюргъан, тынгламаса савутну къоллама да ихтияр берген. Шо заман къумукълар немислеге: «Шу бизин топурагъы­быз тюгюлмю? Негер мунча хонтурланасыз. Биз бир пачаны алдында да баш иймейбиз, янгыз Аллагьгъа  сужда къылабыз»,  — деген.

Таргъу  жамиятны яшав-турушуну, адат-мердешлерини гьар тюрлю янларын суратлай туруп сапарчы: «Къызлар мунда башындагъы тюклерин 40 чачгъа эшелер, биз шоланы санайгъан­да эпсиз кепине геле эди»,  — деп яза.

Мен Олеарийни эсге алывларын охуйгъаным биринчилей тюгюл. Тек, тюзюн айтгъанда, алда  шо ерине онча тергев бермей къойгъан эдим. Неге 40  чач? Шону Таргъудагъы хазар заманлардан гелеген «Къыркъ къыз» деген хабар, булакъ ва пир булан   байлавлугъу бармы? Шоссагьат Йырчы Къазакъны да сатырлары эсге геле:

Аналаны къыркъ   тамуру- къыркъ жаны…

Бизин заманларда да шаир Бадрутдин Магьамматов къысматны къыркъ белгисиз ёлу бар деп токъташдыра эди.

Эгер де биз оьзюбюзню халкъ авуз яратывчулугъубузгъа къайт­сакъ, бизин ёммакъларыбыз­да, ай­тывларыбызда ва аталар сёзлерибизде де шо санавгъа кёп керен  расланажакъсыз. Мисал учун, «Игитге къыркъ гьюнер де аз».

Сигьрулу санав бары да тюрк халкъларда юрюле болгъан. Масала,  чувашлар гечинген адамны жаны 40 гюн ожагъыны айланасында уча деп гьисаплай, сонг артын эте. Башкъыртлар «къыркъын оьтгерегенде» шо гюн 40 чапелек биширип оьлеше. Татарлар къургъакъ йылларда янгурну чакъыр­макъ учун  оьзенге  40 ташны ташлай. Алтайлылар тувгъан нарыстагъа 40 гюн болгъанча  бешигине къайчы яда бичакъ сала.

40 — ислам динде де  гёрмекли ва белгили  санавгъа гьисаплана. Оьзюнден инсан ва ер юзюндеги биринчи  пайхаммар Адам (а.с.) ясалгъан хамур  40 гюн басылып тургъан. Ма­гьаммат пайхаммаргъа (а.с.) сыйлы Къуранны би­ринчи аятлары бакъды­рылгъанда 40 йыл бола эди. Къатынгиши 40 жума балагъа  токътай ва  яшы тувгъан сонг да тазалангъанча 40 гюн оьте. Сыйлы Къуранда Аллагьутаала шо санавну уьч керен эсгере: пайхаммар Муса (а.с.) Тур тавда 40 гюн оьтгерген, жугьутлар 40 йыл элин излеп юрюген ва  Акхаф сураны 15-нчи аятында  «Биз инсангъа ата- анасына абур этмекни  васият этгенбиз. Анагъа  ону юрек тюбюнде шонча заман алып юрюмеге, тапмагъа, сонг 30 ай эмчек берип турма   тынч тюгюл.  Ол оьсюп эр санына гирип 40 йыл чагъына етишгенде айта: — Я, Аллагьым, Сен магъа ва мени атам-анама  этген рагьмулукъ учунгъу разиликни юрегиме сал ва Сен сююнердей  яхшы ишлени артына чыкъма кёмек эт. Мени учун мени варислеримни иманлы, динли эт. Мен Сени алдынгда  товба этемен».

Гертиден де адамны 40 йыллыкъ чагъы оьтген яшавуну ортасы болуп токътай.  Ол бу дюньяда дагъы да нечакъы яшажагъы ончакъы агьамиятлы тюгюл.  40 йылына етишгенде адам оьтген гюнлер, агьвалатлар  деп айтылагъан сандыгъын­ ачып, бир-бирлеп эсине ал­ма, санама  ва бюс-бютюнлей башгъачалай къыйматламагъа, башгъа гёзден къарамагъа  башлай.  Анам, атам, авлетлерим деген сёзлер буса, дагъы да терен маънада чалына.

Алав АЛИЕВ.