Совет Союзну Игити, Уллу Ватан давну йылларында Къызыл байракълы Балтыкъ денгиз флотну гьава-асгер гючлерини 11-нчи атышыв дивизиясыны 47-нчи атышыв полкунда 2-нчи авиация эскадрильяны командири болуп къоччакъ кюйде душмангъа къаршы ябушув юрютген, капитан Юсуп Абдулабекович Акаев 1922-нчи йылны август айыны 14-нде Буйнакск шагьарда тувгъан. Етти класны охуп битген  Юсуп муаллим болуп дарслар юрюте, 1941-нчи йыл юристлер гьазирлейген курсланы да тамамлап, шагьардагъы идараланы бирисинде ишлей. Игитни тувгъан гюнюне байлавлу гьазирленген бу макъалабыз агьлюсю Заира Хизроеваны  эсге алывларына асасланып онгарылгъан.

 

Уллу Ватан дав башланып экинчи гюнюнде ол военкоматгъа бара ва арза язып, оьзюн фронтгъа йибермекни тилей. Арзасы къабул этилген Ю. Акаев ёлдашлары булан бирге Ростовну ягъасында ерлешген асгер бёлюкге бакъдырыла. Асгер бёлюкню командирлери Юсуп лётчик болма сюегенни англап, ону Саранск шагьаргъа онгара. 1943-нчю йылны орталарына Юсуп Акаев, авиация училищени битдирип, офицер чини булан Дав-Гьава гючлени Дав-Денгиз флотунда лётчик касбуну кютме ва душманны самолётларына къаршы ябушма Къара денгиз ягъада ерлешген асгер бёлюкге йибериле.

Къуллукъ этеген ерине етишип, бир жумадан сонг Юсуп Абдулабекович оьзю учажакъ самолётну техника къурулушун уьйрене ва командирлени буйругъуна гёре уьйренив-гёрсетивчю учувгъа самолётну гьавагъа гётере. Тийишли бийикге етгенде, Юсуп самолёт булан гьавада учувну лап къыйын аламатын уста кюте, самолётну бирден тик этип ерге онгара, 150-200 метр мезгил къалгъанда, гене де самолётну тик оьрге гётерип, гьавада тюрлю-тюрлю оюнлар гёрсетип, аэродромгъа къондура. Асгер бёлюкню командири  лётчикни гьавада учувуну оьр даражадагъы усталыгъына гьайран бола, Юсуп Акаевге баракалла билдире.

Шо гюнден тутуп, Юсуп асгер бёлюгюндеги ёлдашлары булан бирге фашистлени гьавада учагъан­ самолётларына, денгиздеги уллу ва гиччи дав гемелерине, ерден барагъан автомобиль, танк ва темир ёлдан юрюйген колонналарына атлы ва яяв асгерлерине къаршы ябушув юрюте. Нечик алай да, арадан кёп мезгил гетмейли, Юсупну лётчик пагьмусу, усталыгъы, къагьруманлыгъы Дав-Денгиз флотда чы нечик де, савлай Совет Армиягъа белгили бола: гьавада «акаевская тактика», «акаевский почерк», «акаевский манёвр» деген макътавлу сёзлер айтыла. 20 йыллыкъ чагъындагъы Юсуп, оьзюнден кёп уллу ва сынавлу лётчиклерден уьлгю ала, бара-бара буса, оьзю де кёплеге уьлгю болуп токътай. Гьар тюрлю миллетлени вакиллери Юсупну оьзлени инг абурлу адамы йимик гьисаплап, къардаш гёрюп, огъар Юра деп айталар.

Юсуп Акаев самолёту булан гьавагъа чыкъгъан сайын, фашистлени лётчиклери, уьч-дёрт самолётун гётерип, ону гьызарлап, гьав этелер. Олай гезиклерде Юсуп фашистлерден къачагъан болуп шайлы ари тайгъанда, самолётун тезликде гери буруп, душмангъа къаршы учуп, оланы гьалек этип, пулемётдан гюлле явдуруп, бирлерин яллатып тюшюре, башгъаларын гелген ёлуна къайтма борчлу эте.

Бир гезик душманны самолётларыны бир бёлюгю гьавада Юсупну аралап самолётну гьужумгъа тута, пулемётлардан атышып яллаталар. Къоччакъ лётчик радист-стрелок ёлдашы булан бирге парашют булан атылып, къара денгизге тюше. Шо мюгьлетде янгурдай явагъан гюллелерден, атылагъан бомбалардан, торпедолардан не этип де ёл тапгъан бизин катер эки де ёлдашны сувдан алып базагъа етишдире. Шо къыяматда  Юсупну оьпкелерине сувукъ да тие. Амма жагь улан аврувуна чул бермей, оьзюню гьава борчларын кютме гирише.

Авиация училищени битдирип, душмангъа къаршы ябушма гиришген гюнден сонг арадан эки-уьч ай гетип Ю.Акаевни авиация звенону командири эте, болжалдан алда старший лейтенант чин де берелер. 1944-нчю йылны орталарында огъар капитан чин бериле. Гьава ябушувланы уьлгюлерин гёрсетеген «къанатлы къарчыгъа» Юсуп Акаевге флотну оьр чинли командирлерине берилеген адмирал Нахимовну ордени тапшурула. Къара-денгиз флотда, Къызыл Байракълы 11-нчи Новороссийск авиадивизияны 47-нчи полкунда къуллукъ этеген йыл ол Керч, Феодосия, Новороссийск, Севастополь шагьарланы, Къырым ярым атавну топурагъында ерлешген юртланы душмандан азат этмек учун, къанын-жанын аямай ябуша. Къоччакъ капитан Юсуп Акаевни 1944-нчю йылны июль айында авиаэскадрильяны командири этип белгилейлер. Къырым ярым атавну топурагъы намарт душмандан азат этилгенден сонг Юсупгъа уьюне барма къысгъа болжаллыкъ отпус­ка бериле. Къоркъув билмейген къоччакъ лётчик Юсуп Акаев оьтген заманны ичинде командованиени 104 тюрлю дав тапшурувларын кютген, душманны 18 гемесин сувгъа батылтгъан, уьч паровозун, 11 танкын ва дагъы да кёп тюрлю савутлу дав техникасын дагъытгъан.

Немис елевчюлер булангъы оьжет­ли ябушувларда командованиени дав тапшурувларын уьлгюлю кюйде яшавгъа чыгъаргъаны, айрыча къоччакълыкъ ва игитлик гёрсетгени  учун СССР-ни Оьр Советини Президиумуну Указы булан 1944-нчю йылны август айыны 19-нда капитан Юсуп Абдулабекович Акаевге Совет Союзну Игити деген оьр ат берилген, огъар «Алтын Юлдуз» булан бирге Ленинни ордени де тапшурулгъан.

Ондан къайры да, Юсуп Акаев­ 3 Къызыл Байракъ, Александр Невс­кийни, Ватан давну 1 даражалы орденлери ва кёп санавдагъы медаллар булан савгъатлангъан.

1948-нчи йылда майор Ю.А.Акаев отставкагъа чыгъа ва Даг­потребсоюзну правлениесини пред­седателини заместители болуп белгилене. Ю. А. Акаев 1949-нчу йылны 19-нчу декабринде 27 йыллыкъ  чагъында дюньядан гете.

Ана Ватаны, халкъы, эли-юрту учун игитлик гёрсетип, яшавдан, дюньядан гетгенлер оьлмей, нас­луланы юреклеринде, ишлеринде сакълана. Шолай, гьава ябушувланы тенгсиз устасы, къоччакъ «къанатлы къарчыгъа» Юсуп Абдулабекович Акаев де бизин халкъны эсинде яшай. Игитни аты Тёбен Жюнгютейдеги, Солтан Янгыюртдагъы, Буйнакск, Къызылюрт шагьарлардагъы школалагъа къоюлгъан, Магьачкъалада ва ата юрту Тёбен Жюнгютейде ону гьюрметине эсделиклер салынгъан. Къызыл байракълы Каспий денгиз флотилиясыны гемесине Юсуп Акаевни аты берилген.

 

Б. АТАЕВ

 

Совет Союзну игити  Юсуп Акаевни йыры

 

Игитлеге халкъ йыр язып йырлагъан,

Игитлерин абурлагъан, сыйлагъан.

Тек, игитлик ерде болгъан о заман,

Кёклерде гьеч бир игит де болмагъан.

 

Сен игити болуп, Юсуп, кёклени,

Алтын юлдуз тагъып тюшдюнг тёшунге.

Гьар походда душманланы бозлатмай,

Бир гезик де къайтмагъансан бошуна.

 

Ватан давда сен дав этдинг туврадан,

Лётчик болдунг денгизде дав флотда.

Къырым, балтыкъ бойлардагъы давларда,

Къаркъарангны чыныкъдырдынг сен отда.

 

Бу ерлерде не адамлар, не тарих,

Гьеч гёрмеген бит де булай давланы.

Залп урувлар денгизлени чайкъайгъан,

Ерлеринден тербетеген тавланы.

 

Денгизде де, къуруда да, кёкде де,

Ара бёлмей тюбек ва топ атылгъан.

Яллап кёкден самолётлар тюшеген,

Юзлер булан гемелер де батылгъан.

 

Къара булут къаплап ятгъан кёклени,

Къара денгиз ютуп тура кёплени.

Толкъунларда чайкъалышып юзелер,

Батгъанланы минглер булан бёрклери.

 

Душман сени нече керен аралап,

Гюлле булан санларынгны яралап,

Къаст этсе де тутуп есир этмеге,

Бажармады мурадына етмеге.

 

Ярам демей душманлагъа къатылдынг,

Болмагъанда денгизлеге атылдынг;

Юзюп чыкъдынг километр бойланы,

Башгъа алмай оьлюм деген ойланы.

 

Кёклерде сен яшмын болуп яшнадынг,

Кёкню еси къарчыгъагъа ошадынг,

Макътав сагъа элни игит уланы,

Аз буса да асил гюнлер яшадынг.

 

Уьлгю болсун ол игит гьюнерлеринг,

Сен уьйретген бизин совет къушлагъа,

Не гюн бизге душман эллер къатылса,

Гьаваларда яшмынлап ябушмагъа.

 

P.S.  Гьалиден бир-нече йыл алъякъда Керч  бугъазда ахтарывлар юрютеген археологлар Совет Союзну Игити, лётчик Юсуп Акаевни 1943-нчю йылда душман тюшюрген ИЛ-2 самолётун тапгъанлар. Шо заман Ю.Акаев атышывчу радисти Слепцов булан бирге парашют булан сувгъа атылып къутулгъанлар. Россияны оборона министерлиги  ИЛ-2 самолётну Буйнакск районда Юсуп Акаевни атындагъы музейге берме тийишли деп токъташгъан.

 

Казим КЪАГЬРУМАН.

 

СУРАТЛАРДА: Совет Союзну Игити Юсуп Акаев;

Игитни Керч бугъазда табылгъан самолётуну гёрюнюшю.