Яла ябывлар айрокъда Интернет арагъа чыкъгъанлы айрыча гюч алгъан демеге ярай. Гьатта биревлени яман хыяллары, ялгъанлары саялы халкъарада уллу къалмагъаллар, питнелер болуп гете. Шогъар байлавлу ахтарывлар этип, журналист Виолетта Ратенкова оьзюню ойларын язгъан. Шону сизин тергевюгюзге беребиз.
Шу макъаланы гьазирлейгенде, мен башлап тарыкъ болажакъ маълуматланы аманлыкъны къоруйгъан къурумлардан алма къарадым ва артдагъы вакътилерде Интернетде эркин кюйде юрюле гелеген яла ябывгъа, бугьтанчылыкъгъа байлавлу оьзлени пикрусун, янашывун айтмакъны тиледим. Тек олар тилевюмню гери урдулар, сайки, шо гьакъда башгъалар учун материал гьазирлеп тура. Шо саялы ахтарывлагъа оьзюме гиришме тюшдю. Тюзюн айтгъанда, теренлеге чомулуп, ареклеге барып излемеге тарыкъ тюгюл эди. Бизин республикада да шо «мердеш» Интернетни майданчаларында теренден «тамур яйып» битген. Шондан зарал гёргенлер мен таныйгъанланы арасында да аз болмагъан экен.
Бай сынавум бар
Интернетни къайсы къоллавчусу йимик, мени де шо якъдан нече де бай сынавум бар, нечакъы къыйналтгъан, инжитген. Мисал учун, инчесаниятны гьакъындагъы парахат лакъыр бирден уллу сёз къалмагъалгъа, уьчешивге чыгъып гете. Ёкъ ерден дегенлей, бугьтанчылыкъны, эдепсиз лакъырны юрютме башлагъан адамны шоссагьат «якъчылары да» табыла. Мен айтгъан сёзлени терсине, беттёбен айландырып, гьавчуну къапгъынына тюшген къурбангъа йимик «топлар» атма башлай. Лакъыр неден башлангъаны да унутулуп, янгыз сени башынгны сёйлейлер. Тек оьчлю сесленивлер булан битип къала буса чы не бар эди?!
Интернет бугьтанчылыкъны къурбанларыны арасында яла ябывгъа чыдап болмай, гёнгюллю кюйде яшавдан гетме къарагъанлар да болгъан. Бирлерине хыйлы заманлар психиатрны тергевюню тюбюнде турма тюшген. Бары да бош заманын арагъа бузукълукъ, питне салагъан айтды-къуйтдучулар саялы хыйлылар азап чегелер, гьатта, оьлюп гетелер. Оланы къурбаны яшынып къалса, сесленмесе, шоссагьат башгъасын табалар.
Аслу яшав маънасы
Яшдан берли барысы да бир болуп, биревню уьстюне чаба эди! Эсигиздеми, къысматы тюзелмеген янгыз турагъан баживлер подъездлени алдында да олтуруп, хоншуларын сёгюп, элеке-селеке этеген кюйлери. Тап шолай баживлер, тек олардан бираз жагьил тайпасы Интернетден чыкъмай адамланы яман кюйде гёнгюн буза, ругьдан тюшюре. Олар башгъаланы хатирин къалдырып кеп ала, шо оланы аслу яшав маънасы болуп токътай. Мен Интернетде герти атын яшырып язагъанланы эсгик гёремен. Олардан кёп ариде турмагъа тарыкъ!
«Не этегенни билмей, мен яшавдан гетме сюйдюм. Бажарылмады, врачлар къутгъарды ва мен шо къара балагьдан сонг да яшав бар экенине тюшюндюм!» – деп, пашман ойларын айта бириси. Ол акъма турагъан гёзьяшларын гьаран токътатып, сабур кюйде сёйлемеге къарай.
«Гьалиги заманда Интернетдеги яла ябывчуланы торуна тюшмек учун сагъа белгили артист, язывчу, журналист яда блогер болмакъ парз тюгюл. Къайсы адам да диванда да олтуруп компьютерни перделерине басагъан, бары дюньягъа ачуву чыкъгъан дели-дувананы агъу яягъан тилинден заралланма бола. Сизин гьатта юз йыл алдын язгъан маълуматларыгъызны хоталап, бир заманлар сиз къурдашлыкъ юрютген уланны суратын табып, оьзюню пис муратларына етишмек учун къоллама сюежеклер арагъа чыкъмай къалмажакъ. Дагъыстанда Интернетден таба адамланы гьызарлай-гъанланы гьакъында ялгъан хабарланы яягъан айрыча гюплер бар.
Мени гёнгюлсюзлюкден программист къурдашым къутгъарды. Ол мени гьакъымда язылгъан бары да яла ябывну бузуп тайдырды, айтды-къуйтдучулар дагъы мени сагьифамны къоллап болмайгъан кюйде этди. Магъа лепекемни, чачларымны тюсюн алышдырма тюшдю. 25 йыл битгенде, башгъа сураты ва фамилиясы булангъы янгы паспортну алдым. Гьали Интернет мени унутгъандыр деп умут этемен. Шо бугьтанчы гюпню де, мен билсем, япгъанлар. Мени оланы алдында не айыбым бар эди деген сорав тувулунмакъ бар. Айтайым, бир гезик мен Интернетде: «Эрим булан яшагъан уьч йылны ичинде гьижап гийип юрюй эдим. Ол белгисиз тас болгъанда, ата-анамны ожагъына къайтгъанда, олар магъа адатлы опуракъ гийип юрюме ихтияр бердилер», – деп язгъан эдим.
Яла ябывну башгъа къурбаны, о да мени танышым, оьзюню атын эсгермей къоймакъны тиледи, тек врач экенин айтгъаныма къаршы болмады.
«Мен оьзгелер йимик ругьдан тюшюп яшавгъа гёнгюлсюз болмадым. Мени ва бирдагъы бир нече иш ёлдашымны касбубузгъа байлавлу къыйыкъсытма къарагъан эдилер. Сайки, бизин айыбыбыздан азархананы бёлюгюнде заманында тийишли кёмек алмай къатынгиши оьлюп гетген. Оьлген къатынны бары да дос-къардашы, авул-хоншусу дегенлей бизге къаршы чыкъды. Тек азарханаларда оьлегенлер нече бар, шону гьисабын бирев де юрютмей чи. Олар барысы да докторланы айыбындан оьлеми?! Ким шону ахтаргъан? Яда ахтармай гертини билме сюймейми? Магъа телефондан сёйлеп, къоркъувлар берегенден къайры, Интернетде де танкъытлы гьужум башлангъан эди. Яшларымны, эримни атына къайдагъы онгмагъан нас затланы яза эди, школагъа кагъызлар бакъдыра эди. Мени суратымны ва телефон номеримни ерлешдирип, сайки, мен акъчагъа эргишилени сюйген талапларын кютемен деп билдиривлер ерлешдире эди»,–деп хабарлай ол.
Ер юзюндеги «жагьаннем»
Дагъыстанда ва тышда аты яхшы танывлу йырав да шо масъалагъа байлавлу оьз пикрусун айта. Ону гечеги гёлеги булан чыкъгъан видеоролиги нечик де сайтлагъа тюшген болгъан. «Бугюн электрон маълумат майданчаларда юрюлеген терс гьаракат бизин бары да адат-мердешлерибизни бузуп тура. Артистлер ва спортну усталары оьзлеге топ атагъанланы енгме, ерине салма уьйренген. Оьзгелеге не этме герек?! Мисал учун, къызъяш оьзюн гьызарлап турагъан улан булан ёлукъма сюймей яда ишинде бириси булан эришген. Олар буса ондан ачувун алмакъ учун, Интернетде айрыча гюп къуруп, шо адамгъа ер юзюнде «жагьаннем» яраталар. Олар бир заманда да сизге соравлар берип болгъан ишни ахтигин токъташдырмагъа къарамажакъ. Тёре гесегендей, сагъа не яман атны да тагъажакъ, даимге дамгъа салагъандай, къара тюсге бояжакъ», – дей ол. – Сизин Интернетден таба къыйыкъсытагъанлар инг алдын умутларыгъызны, гьислеригизни, яшав ва касбу сынавугъузну ер этме къарай. Сизге оьзлени терс ойларын къабундурма къаст эте. Оланы артына тагъылып, гьар-бир язгъанына амин деп турагъан гюп де бола»,–деп йырав оьз ойларын айта.
Кимни уьстюнден арз этерсен?!
«Гьалиги заманда яла ябывгъа, айтды-къуйтдугъа, сёз уьчешивлеге тыш тиллерден гелген сёзлер тагъылагъанлыгъы мердешге айланып битген деп хабарлай бизин бирдагъы лакъырдашыбыз. Ону билеклеринде бичакъдан къалгъан яралар гёрюне. Ол къантамурларын гесгенде, врачлар ону къутгъарып болгъан ва ондан сонг огъар хыйлы йыллар савлугъуну гьайын этип юрюмеге тюшген. «Гертиден де, мен яла ябывдан оьлме аз къалдым. Дагъы ёлум къалмады деп ойлаша эдим. Интернетдеги бугьтанлар бютюн махлукъгъа яйылды.
Ата юртума къайтгъанда, тавдагъы яшёрюмлер сыйлы Ораза байрам деп де къарамай: «Сиз шу ким экенни билемисиз? Ол не ишлени юрютегенни эшитген-мисиз?» – деп орамлардан къычырып юрюй эди. Олагъа не англатып боласан.?! Гертини билме сюеми эди экен? Шолай мюгьлетлерде шо къачан буса да битер, токътар деп умут эте эдинг, шо дамгъа башынгдан таяр деп инана эдинг. Яла ябывлар гьатдан озуп, оьрчюп йибергенде, мен районну азарханасында авруп ята эдим. Шо заман, гьатта, полицейскийлер уьстюме гелип арза яз деп илинди. Мен де не айтайым? Интернетдеги язывланы гёрсетейими? Судгъа бер деп таклиф этген эдилер. Тек кимни уьстюнден арза берерсен? Бирисини де герти аты язылмагъан. Ким оланы излежек?!»
Пысып турмагъыз!
Мен оьзлер булан сёйлегенлер бир тавушдан токъташдырагъангъа гёре, олагъа шо къыйынлы мюгьлетлерде оьзгелени, дос-къардашны, къурдашланы, иш ёлдашла-рыны янындан якълаву бек агьамиятлы эди, оьтесиз тарыкъ эди. Ягъадан къарап, бетин бурмай: «Мен сени яхшы таныйман. Шо юрюлеген хабарлар ялгъан. Сен шолай адам тюгюлсен», – деп язарын къаравуллай эди.
Россия Федерацияны Уголовный кодексинде Интернетде этилеген яла ябывлагъа къаршы айрыча статья ёкъ буса да, тек ялгъан маълуматланы яягъан адамны оьзге статьялагъа, мисал учун, 128-нчи яда 110-нчу статьялагъа гёре айыплы адамны суд эки йылдан алты йылгъа ерли эркинликден магьрюм этмеге бола. Ондан къайры, жавапгъа тартылагъан адамгъа 5 миллион манат къоду да тёлеме тюшежек.
Таржума этип гьазирлеген
П. ГЬАЙБУЛЛАЕВА.
