Вагьит АТАЕВ:
«Оьр болмагъы – асил, адам къылыкъдан»
Эрпели юртда тувгъан белгили къумукъ шаир Вагьит Атаев 1991-нчи йылдан берли Россияны язывчуларыны союзуну члени, 13 шиъру китапны автору. Даим билимлерин артдырма талпынагъан улан Дагъыстан юрт хозяйство институтну, Москвада К.А.Тимирязевни атындагъы юрт хозяйство Академияны, Краснодардагъы юрт хозяйство институтну охуп битдирген. Узакъ йыллар Буйнакскидеги юрт хозяйство техникумда дарслар берген.
А-П. Салаватовну атындагъы Къумукъ театр сагьнада гёрсетген «Къысмат» деген пьесаны автору. П.Ершовну атындагъы Бютюнроссия конкурсну лауреаты. Дагъыстанны ат къазангъан муаллими. Ол оьзюню яратывчулугъун аслу гьалда гиччипавлагъа багъышлагъан. «Яшланы шаири» деп огъар негьакъ айтмай эди. Яшлар учун язылгъан асарланы оьсдюрювде етишген уьстюнлюклери учун ол А.С.Грибоедовну медалы, ДАССР-ни Оьр Советини Президиумуну, Россияны язывчуларыны союзуну грамоталары булан савгъатлангъан. Шаирибизни асарлары орус, тюрк, балкъар, осетин, дагъыстан миллетлени тиллерине таржума этилген. Бу йыл ол тувгъанлы 90 йыл тамамлана. Шо юбилейин гёз алгъа тутуп, шаирибизни уллулар ва яшлар учун язгъан шиъруларын охувчуларыбызны тергевюне беребиз.
Яраш БИЙДУЛЛАЕВ.
Адамлыкъ
Бир бай авруп жанбазаргъа етгенде,
Уланына этген булай васият:
–Сагъа къалсын, оьзюм оьлюп гетгенде,
Менден байлыкъ, менден адам хасият…
Атасына ошамагъан уланы,
Васиятгъа бирде амин болмагъан.
Бажармагъан гьалал яшап, доланып,
Адамланы разилигин алмагъан.
Къызгъанчлыгъы артып тургъан чер ёкъдай,
Мал-матагьы артгъан йимик токътамай.
Ашаса да гьар гюн пилав, сокъта-май,
Бирев сама хасиятын макътамай.
Байлыгъына къалса да ол чирип де,
Къол узатып пакъырланы иймеген.
Тилей барса, ол бермеген чар йип де,
Биревге де садагъасы тиймеген.
Садагъачы тилегенде садагъа,
Бир къысым да ун бермеген зувапгъа.
Баргъанланы нечелери адагъан
Ун орнуна къайтарагъан жавапгъа.
…Сонг гёмюлген оьлю излеп тапгъан дей
Къабурларда ону мискин атасын.
Алгъасамай, тёкмей-чачмай айтгъан дей
Шо уланны хасиятын, хатасын.
Ата шонда оьлюлерден илыкъгъан,
Васиятын кютмегенге уланы.
Къабурлардан уьйге багъып ёл чыкъгъан,
Бир кюй табып, хантавлатып оланы.
Хапта-хупта опуракълар гийген сонг,
Танылмасдай болуп баргъан акъсакълап.
Къапусундан абзарына гирген сонг,
Гёрюп къалгъан уланын уьй-мал сакълап.
Языкъ ата, тюртюп ерге таягъын,
Шо таякъгъа къаркъарасын таягъан.
Бай уландан яшырмагъан тилегин,
Садагъагъа бир къысым ун тилеген.
Кёпден берли намус-ягьны унутгъан
Улан огъар бек ачувлу бет тутгъан:
– Бермеймен! Тез абзарымдан чыгъып гет!
Сагъа берсем бите уьйде берекет!
Ата шонда бек чыдамлыкъ этген дей,
Халкъ айтагъан, воллагь тюз, – деп гетген дей.
Ялбарып ол тилеген дей Аллагьдан:
– Ярай буса къутгъар мени балагьдан:
Оьлсем де мен къутулмайман илыкъдан,
Бай уланым чыкъгъан адам къылыкъдан.
Шондан берли гюнлер гетген бир-нече,
(Етишгендир атасыны шо агьы).
Кёк ургъандай, яллап чыкъгъан бир гече
Бай уланны бары да мал-матагьы.
Бу эркекни болмагъан гьеч амалы,
Чыдамаса язылгъан шо къадагъа.
Бир-эки гюн тургъан уьйде къамалып,
Сонг башлагъан тилемеге садагъа.
Аталаны аталыгъын англайман,
Язгъанымдан шулай гьасил танглайман:
Эргишини ер болмагъы–илыкъдан,
Оьр болмагъы–асил, адам къылыкъдан.
Вокзалда
Къурдашлардан уялсам да, нетип де,
Къаравунга къаравумну тюзлеймен.
Сен гьали де битмегенсен гетип де,
Тек мен сени къайтывунгну гёзлеймен.
Гетме сюймей поезд де бар гёз алда,
Кёп адамлар жыйылгъанбыз ягъына.
Савболлашып битмегенбиз вокзалда,
Тек мен сени сагъынаман, сагъына…
Денгизге
Толкъунларынг ягъадагъы ярлагъа
Къазапланып къатыла да, къатыла.
Юрегимде сююв гьислер къырлагъа
Чыкъма сююп толкъунлардай атыла…
Эсингдеми?..
Эсингдеми, эсделикге биз бирче
Орнатгъаныкъ акация терекни?
Къайтып-къайтып буваргъанынг бир-нече
Сюювню бек къорумагъа герекни?
Шо терекдей оьсюп уллу болгъанбыз,
Тек кёп ойлар къуршай мени бу гече:
Неге бугюн биз сюювсюз къалгъанбыз,
Неге терек тюпде ятлар сыр чече?..
Чыкъ, сюйгеним, бавгъа чыкъ…
Яшмын яшнап явагъанда язбашда,
Яягъынгдан эсингдеми оьпгеним?
Жавап этип, сен уялчан къызъяш да,
Яягъыма къапас берип гетгенинг?
Эсимде шо янгурлу гюн баягъы,
Зыгъы-зыгъы болуп уьйге къайтгъаным.
Анабыз да, къызыл гёрюп яягъым
–Йыгъылдынгмы, не болду?–деп айтгъаны.
…Язбаш гелген. Мен чыкъгъанман геземе,
Бав бек гёзел, танг болгъунча турсанг да.
Чыкъ, сюйгеним, бавгъа чыкъ. Мен разимен
Биревюсю яягъыма урсанг да.
Геч менден…
(Жавап)
Яшмын яшнап явагъанда язбашда,
Эсден таймай, бирден мени оьпгенинг.
Жавап этип мен, уялчан къызъяш да,
Яягъынга къапас берип гетгеним.
Эсимде бар, бузулгъангъа арабыз,
Уьюбюзге терлеп-бишип етгеним.
«Не болду» – деп сорагъанда анабыз,
Яшырмагъа тюшдю мени оьпгенинг.
Ургъаныма гьёкюнгенмен мекенли,
Ярай буса, айыбымны геч менден.
Англагъан сонг сююв не зат экенни,
Оьпгенингни мен де сенден гечгенмен.
Къайтып гелген бизге гёзел язбаш да,
О тувдура сююв гьислер кёплеге.
Уялагъан шо баягъы къызъяш да
Гьасиретмен сени оьзюм оьпмеге….
Башгъа къыз алдымыкен?..
Садикге барма сюймей,
Йылай эртен бу къызъяш.
Анасына ёнкюлей,
Чыгъара хыйлы гёзьяш.
–Тынгламайгъан экенге,
Къоюп гетермен янгыз!
Яда барып тюкенге
Аларман башгъа бир къыз!
…Ахшам садикге етип,
Гьар ким оьз яшын ала.
Бары да яшлар гетип,
Шо томпилав къыз къала.
Негедир, ол бек пашман,
Тура бир затлар ойлап.
– Не бар мунча ойлашма,
Сагъа не болгъан, Зайнап?
– Мама гелмежекмикен?
Урушгъан эди эртен.
Яда сатып тюкенден
Башгъа къыз алдымыкен?
Битдирип бара…
Акъ солакъдай ап-акъ яш
Шо бешикде баягъы.
Арасын бёлмей, къызъяш
Упай эте яягъын.
Шону эследи бирден
Ойнайгъан гиччи Вали.
Ачувланып къычырды
Анасына ол гьали:
– Мама, сен гёрмеймисен,
Оьзюнг бир гелип къара:
Кёп упай этип яшны,
Бетин битдирип бара!..
Неге татли экен?..
Мамабыз айтгъан сайын
Бал ашайман эртен мен.
Огъар мен шону учун
Балдай татли экенмен.
Тек оьзю бал ашамай
Не ахшам, не де эртен.
Тамаша, неге мамам
Мунчакъы татли экен?
Инивюм
Инивюм бар бешикде,
Къужурлу яш ажайып.
Мен гиргендокъ эшикден,
Къала магъа иржайып.
Ол гьали де кёп гиччи,
Тек ону эси яхшы.
Йыламай, сютей иче
Маманы гиччи яшы.
Сютей шишасын оьзюм,
Эс этемен нече мен.
Юхлама юмса гёзюн,
Мен биразын ичемен.
Тамашаман огъар мен:
Таный мени мекенли.
Тек оьзю билемикен
Мен агъасы экенни?..
