Хумторкъали районну Къоркъмаскъала юртундагъы М-З. Баймурзаевни атындагъы школаны математикадан дарс береген муаллими Найида Абдулгьамитовна Солтаналиева белгили муаллим Ханум Бекболатовна ва медицина къуллукъчусу Абдулгьамит Алиевни ожагъын­да тувгъан ва тарбиялангъан. Школаны муаллимлери Найи­даны анасы Ханумну къатты хасиятлы, оьзюне де, иш ёлдашларына да, охувчу яшлагъа да талаплы муаллим гьисапда таный эди.

Анасыны шо хасиятларын къызы Найида да оьзюне къабул этген. Къабул этип къоймагъан, охувчу яшлагъа да сингдирген.  Найида класдагъы бары да яшны бир йимик дарсгъа къуршамагъа бажара. Ону дарсларында яшлар, оьзлер де гьис этмейген кюйде, математиканы сигьрулу дюнья­сына тюше ва дарсгъа къуршалгъанлыгъындан, дарс нечик битгенни билмей къалалар. Математика илмугъа яшавун багъышлагъан, муаллимни ишине герти  кюйде гьашыкъ болгъан Найида Абдулгьамитовна муна 37 йылны узагъында математикагъа бакъгъан якъдагъы  сюювню яшлагъа етишдирмеге къаст этип чалыша.

Найида 1982-нчи йылда Къоркъмаскъаладагъы орта школаны битдиргенде, касбу танглап турмай, Дагъыстан пачалыкъ  университетни математика факультетине охумагъа тюше. Школада охуйгъанда математикадан бир де дёрт къыймат алмагъан Найидагъа университетде охумагъа къыйын болмай. Университетни яхшы къыйматлагъа битдирген сонг яш муаллимни Хасавюрт районну Советское деген юртуна ишге бакъдыра. Бир йыл ишлеп, ата юрту Къоркъмаскъалагъа къайта. Математикадан аз сагьатлар берсе де, университетде алгъан билимлерин ата юртундагъы яшлагъа етишдирмеге къаст эте.

– Мен биринчи класгъа барагъан­ вакътимден тутуп, гьисапгъа, гьасирет эдим. Оьзге предметлени де сюе эдим, тек математикагъа айрыча сююв бар эди. Математикадан магъа сынавлу муаллим Умсапият Османовна дарс бере эди. Ону дарслары мени учун байрам йимик эди. Математика дарсланы айрыча бек сюегениме, балики, Умсапият Османовнаны да таъсири болгъандыр. Мен Умсапият Османовнадан янгыз математика илмугъа уьйренип къалмадым, университетни битдирип, школагъа ишлемеге гел­генде, ону бир-бир дарс береген къайдаларына да уьйрендим, – дей Найида Солтаналиева.

–  Университетни битдирген заманда, – деп узата лакъырын Найи­да, – 1987-нчи йылда, магъа охувумну аспирантурада узатмагъа, илму булан машгъул болмагъа таклиф этген эди. Мени юрегим юртума, школагъа тартды. Оьз билимимни, оьз пагьмумну, оьзюмню гьаракатымны юртумдагъы яшланы тарбиялавгъа, охутувгъа бакъдырсам пайдалыдыр деп ойлашдым. Аспирантурагъа  бармай, ата юртумдагъы школагъа гелип, 37 йыл яшланы математика илмугъа уьйретегениме бир де гьёкюнмеймен. Школагъа-ишиме  кёп сююп бараман, мени яшлар да сюе. Охувчуларынгны ва оланы ата-аналарыны разилигин алмакъдан, сюювюн къазанмакъдан дагъы артыкъ не бола!? Шо тюгюлмю муаллим учун инг де уллу савгъат? Дюньяда инг де уллу, багьалы савгъат бар буса – шо савгъат да муаллимге берилмеге герек эди. Тек нетерсен, бизин  жамият, гьукумат гьали де муаллимни загьматын, къыйынын багьалама уьйренмеген. Гьалиги шартларда школаларда ишлейген муаллимлер оьз касбусун герти кюйде сюймесе, школада ишлеп болмажакъ эди. Муаллимлени школагъа тар­тагъан макънатис йимик бир гюч бар буса, шо да – сени бетинге къарап турагъан охувчуларынгны билим алмагъа гьасирет гёзлери.

Найиданы оьзюню яшлары – уланы Азамат да, къызы Патимат да ДГУ-ну экономика факультетин битдирген. Гиччи уланы Багьавутдин буса Аграр университетде охугъан. Яшланы арасында анасыны муаллим касбусун танглагъаны ёкъ. О англашыла. Муаллимни касбусун тангламакъ учун айрыча сююв болма тюше. Найида охутгъан къызлар Эльмира Мужаева ДГУ-ну, Сайида Исмайылова буса ДГПУ-ну математика факультетлерин битдирген.

– Бирикген пачалыкъ экзаменлер юрюлегенли он беш йыллар бола буса да, ону айланасында эришивлер, разисизликлер гьали де токътамай. Бирикген пачалыкъ экзаменге сизин янашывугъуз нечикдир? Яшланы кёп яны 9 класны битдиргенде тайып, охувун орта билим алагъан хас охув ожакъларда узата. Сизин къаравугъуз? – деп, пикрусун билмеге сюйгенде, ол:

– Бирикген пачалыкъ экзамен чыкъгъан башлапгъы йылларда школаланы муаллимлерине, яшланы ата-аналарына мекенли анг­лап битмейгенликден бир къадар четимликлер болуп турду. Бара-бара шо экзамен бираз енгиллешди. Бир тайпа адамлар экзаменни юрюлеген кююн ушатмады. Башгъалары экзаменге берилеген соравлар четимлешдирилип бериле дейген де болду. Башындан башлап  яш программада берилеген материалланы охуп гелсе, бир четимлик де ёкъ. Яшлар охувун башындан башлап охумай, экзаменге аз заман къалгъанда гьазирленме башлай. Озокъда, экзамен бермеге тынч болмас. Бизин учун бирикген пачалыкъ экзаменни пайдалы ери – Россияны оьр охув ожакъларыны оьзюнг сюйгенине документлени бермеге боласан. Уллу шагьарларда: Москвадагъы ва Санкт-Петербургдагъы оьр охув ожакъларда юзлер булан Дагъыс­тандан баргъан яшлар охуй. Шо яхшы тюгюлмю?! Охумагъа сюегенлеге бирикген пачалыкъ экзамен бир пуршавлукъ да этмей. Бирикген пачалыкъ экзаменге яшлар гьазирлик гёрсюн  учун, яшланы ата-анасы булангъы ишни жанландырмагъа герек. Олагъа муаллимлер булан бирликде ишлемеге тюшедир деп ойлашаман, – деп жавапланды.

– Найида Абдулгьамитовна, анагъыз Ханум Бекболатовна, биз билеген кюйде, оьзюню ишине бек  талаплы янашагъан  муаллим эди. Школаны ёлбашчылары ону бир-нече керенлер школаны директоруну заместители этип салгъан. Сиз анагъызны узакъ йыллар ишлеген сынавундан дарс юрютювню не къайдаларын къоллайсыз?

– Биринчилей, анабызны тюзлюкню сюеген, гертиликни якълайгъан, оьзюнден де, охувчулардан да къаттылыкъны талап этеген хасиятларын ушата эдим. Анабызгъа дарсны юрютегенде этеген ишине толу кюйде берилип ишлейгенлик хас  эди. Мен де шолай ишлемеге гьаракат этемен.

– Найида Абдулгьамитовна оьзюню къаныгъывлу  гьаракаты, ишге берилгенлиги, талаплылыгъы булан оьзю булан ишлейген муаллимлени арасында яхшы абур  къазангъан. Ол ишлейген класлардагъы яшлар экзаменлерде яхшы гьасиллер алагъандан къайры да, тарбия ва низам янындан да оьзгелеге уьлгю гёрсете. Найида йимик муаллимлер коллективни оьрге гётерип юрюй, – дей Магьаммат-Загьир Баймурзаевни атындагъы школаны директору Надижат Хункерханова.

Найида Солтаналиева узакъ йыллар муаллимлик ишиндеги гьаракаты ва чалышыву учун билим беривню Хумторкъали район управлениесини, район админист­рациясыны, Дагъыстан Республиканы билим беривге ва илмугъа къарайгъан министерлигини янындан гьар тюрлю йылларда гьюрметлев грамоталар, «Дагъыстан Республиканы билим беривюню отличниги» деген белги булан савгъатлангъан. Лап да уллу савгъат – охувчуларыны ва оланы ата-аналарыны разилигин алып ишлемек.

 

Жават ЗАКАВОВ.

 

СУРАТДА: Къоркъмаскъаладагъы школаны математикадан дарс береген муаллими Найида Солтаналиева.