Бырынгъы заманлардан берли ер юзюнде гьакъыл, пагьму ва сынав оьр даражалар саналып гелген. Шо уьч де даража бир адамда болса, ол артыкъ гьакъыллы деп гьисап этилине болгъан. Эгер де иш  нечик болма герек экенни билеген адам гьакъыллы деп айтыла буса, шо ишни яхшылыкъгъа ва пайдагъа багъып айландырма къарайгъан гиши сынавлу ва пагьмулу деп гьисаплангъан.

Гьакъыл, сынав ва пагьму – шу уьч де даража 14 йыл Хасавюрт районну башчысы, сонг районну депутатларыны жыйыныны председатели болуп ишлеген, артдагъы йылларда Дагъыстанны Башчысыны ойчусу, Хасавюртдагъы Республика аграр-экономика коллежни директору, директоруну  орнунбасары болуп чалышагъан Абдурагьим Абдулзагьирович Бексолтановда бар деп токъташдырып айтма боламан. Саламат, айланышгъа сабур, гьар сёзюн оьлчеп сёйлейген Абдурагьим Абдулзагьирович булан сагьатлар булан ялкъмай лакъыр этип боласан. Ону билими – уллу алимлер де сукъланардай.

Булакъны башы

 

Абдурагьим Бексолтанов 1944-нчю йылда Хасавюрт шагьарда тувгъан. Ол ата-ананы тунгуч яшы, шону учун да агьлюню авурлугъу да, жаваплыгъы да башлап ону инбашларына тюшген. Яшлайын атасыны таяву ва оьзюнден сонггъулагъа уьлгю болуп гелген.

Ол гиччиден охувгъа гьаваслыгъы булан оьсген, ата-анасы ону доктор болуп гёрме сюйген. Бир къардашы 17 йыллыкъ Абдурагьимге: «Докторлукъ – тиштайпаланы иши, эргишилени иши техника болма герек», –  дей. Шондан сонг ону ою  машинлеге, техникагъа багъа.  Балики шону учундур, шагьардагъы 4 номерли орта школаны яхшы къыйматлагъа битдирип, 1961-нчи йыл ол оьзю барып, Орджоникидзе шагьардагъы юрт хозяйство институтну механика факультетине охума тюше. Охувгъа берилип къалгъан Бексолтанов институтну инг яхшы студенти деп гьисаплана.

Факультетни охуп битген 110 яшдан, ректор илмугъа деп экевню сайлай: шоланы бириси Бексолтанов экенни сизге де ачыкъ этейим. Ону практикасы Белоруссиядагъы тракторлар чыгъарагъан заводда оьте, огъар практика ёлбашчысы диплом иши гиччи диссертация йимик экенни билдире. Огъар илмугъа ёл ачыла. Атасы авруп уьйге къайтгъан Абдурагьимни «Дагвино» бирлешивню ёлбашчысы А. Алхазов булангъы ёлугъуву ону илму ойларындан тайдыра. 21 йыл болагъан яшны Хасавюрт районда Кёкрек юртдагъы юзюмчю хозяйствогъа баш инженер-механик этип йибере. Сёз ёругъуна гёре айтсакъ, Абдурагьим районда оьр билими булангъы биринчи инженер деп гьисаплана. Башлап къыйын да бола, яш деп муну англамай-тынг­ламай айланагъанлар да табулмай къалмай, тек Абдурагьим 4 авар юртдан къурулгъан юртда инженер де, парторг да болуп ишлеме бажара.

Арадан кёп де гетмей, Абдурагьим совхозну директоруну онг къолу бола ва кёп-кёп масъалаланы оьзбашына чече. Шонда ишлеген 5 йылны ичинде ол техниканы не ишге де гьазир этгенден къайры, ишинде кёп янгылыкълар ярата, намуслу загьматына ол «Къайратлы иши учун» деген медаль булан да савгъатлана.

Башлап оьзюне, сонг ишчилеге талаплы, къаст этеген ва бажарывлу Абдурагьимни учебный комбинатгъа директор этип чыгъара. Уьч ерде филиаллары булангъы шо охув ожакъда 1000-ден де артыкъ яш охуй. Ол мунда да оьзюн билимли касбучу ва бажарывлу ёлбашчы болуп гёрсете. Ишлеген 3 йылны ичинде ол яхшы сынав таплай, ингдеси, билимлерин артдырып тура. Ону партияны райкомуну резервине сала.

1977-нчи йылда А. Бексолтановну Хасавюртдагъы агъачлыкъ хозяйствону директору этип чыгъа­ра. Аз заман да гетмей,  ишни низамы болдурула, агъач гесив, янгы тереклер орнатыв арта. Бу коллективни аты  республикагъа чы нечик де, савлай уьлкеге де айтыла. Коллектив  Россия Федерацияны ва СССР-ни Гослесхозуну гёчювчю Къызыл Байрагъы булан бир-нече керен савгъатлана.

 

Намус – минг шагьат

 

1983-нчю йылларда бары да ерлерде РАПО-лар  ачылма башлай. Шо ишге де Абдурагьим Бексолтанов гёрсетиле. Мунда ол оьзю булан бир заманда Орджоникидзеде охугъан, шо заман партияны Хасавюрт райкомуну 1-нчи секретары болуп ишлейген Абдурагьим Гьюсейновну таклифи булан чыгъа. Муна шулай, ол администрация ишге чыгъа, неге тюгюл, РАПО-ну ёлбашчысы райисполкомну башчысыны орнунбасары бола. Ол партияны райкомуну  бюросуну члени болуп да сайлана.

Ю. Андроповну заманына къаршы болгъан йыллар А. Бексолтанов учун бек пайдалы оьте. Ону къайратлы чалышыву, къатты талап­лыгъы, шону булан бирге ишчилеге тергевлю янашыву районну юрт хозяйствосун рес­публикада инг алдынлы этме бажара. Райондагъы 42 де хозяйство къурулгъан сагьат йимик ишлейген бола.

1988-нчи йылда партияны райкомуну бюросуну членлери ону биринчи секретарь этип сайлай. Муна бу ерде башлана ала — пелекет. Экинчи гюнденокъ янгы секретаргъа къаршы ишлер башлана. Гьакимлик ону биографиясында «кемчиликлер» таба: Бексолтанов бай тухумдан экен. Ярамай. Партияны башында сабанчы адамланы авлетлери болма герек. Муну янын тутгъан бюрону членлерини артына тюшме, айыплавлар этме башлай. Оьзю учун олагъа зарал болмасын деп, ол райкомну секретары болуп 7 гюн де ишлеп, арза берип тая. Арадан 3 йыл гетип ону Хасавюрт райисполкомну председатели этип сайлай.  Шо ишинде ол 14 йыл ишлей.

 

Тамурлар…

 

Абдурагьим Бексолтанов оьр­люклеге оьзюню къыйыны булан етишген буса да, игъыбалы бар адам экени билине. Тек оьзю бары да даражасы ата-анасындан варисликге гелген деп гьисап эте.

Ата-бабаларыны уллусу Апаш Эрпелиде инг де бай адам болгъан. Кёп санавдагъы тувары-малы, топуракълары атасындан сонг уланлары Жамалдинге, Бексолтангъа ва Даниялгъа къала.

Жамалдин узакъ яшамай гечине. Даниял Апашев шо заманларда Дагъыстанда терен билимли адамланы бириси болгъан. Ол шо замангъы тарихи агьвалатларда ортакъчылыкъ эте. Темирхан-Шураны биринчи коменданты, сонг Тав республиканы парламентини председатели бола. Ол ДагЧК-ны коллегиясыны къарарына гёре 1920-нчы йыл гюллеленген. Ону уланы Магьаммат сонг-сонг техника илмуланы доктору болажакъ ва уьлкеде самолётлер къурагъан инг яхшы касбучу деп гьисапланажакъ.

Бексолтан инисин гюллелегенде, агьлюсю булан Мычыгъыш автоном республиканы  Ангел юртуна гёче. Ону шонда да таба ва бир гюнагьы да ёкъ буса да, 1933-нчю йылда гюллелей. Шолай да, ону уллу уланы Магьамматны да туснакъгъа сала. Экинчи уланы Къарлан Заманлыкъ гьукуматында чиновник болуп ишлеген. Уьчюнчю уланы Камил, офицер, Уллу Ватан давда жан берген. Дёртюнчю уланы Абдулзагьир атасыны атын фамилия да этип алып, Хасавюртгъа гёче ва потребкооперацияда ишлей. Бек жагь, къонакъны къабул этип болагъан Абдулзагьир уллу агьлюню ашатмакъ-яшатмакъ, оланы ач-ялангъач къоймайман, охутаман деп  гече-гюн ишлей. Уьч де уланы Абдурагьим, Абдулбасир ва Бексолтан оьр билимлер ала, ингдеси, жамиятгъа тарыкълы болуп яшайлар.

Биз оьзюню гьакъында язагъан Абдурагьим 1972-нчи йылда Бела булан агьлю къура ва 52 йылдан да артыкъ татывлу агьлю къуруп, 3 авлетни де тарбиялап яшай.

Ол 1200-ге ювукъ студент очно ва 500 студент буса заочно охуйгъан коллежге чыкъгъанда гьал бюс-бютюнлей алышына. Коллеж ачылгъан 60 йылны ичинде  мунда 17 минг адам касбу алгъан. Шоланы арасында Социалист Загьматны Игити А. Висайитов, Пачалыкъ Думаны депутаты Гь. Гьамзатова, Кургандагъы ФСБ-ни дазу институну профессору П. Лемеха ва башгъалары бар. Студентлер шулай бай тарихи бар коллежде охугъангъа оьктем болма герек. Охувда къатты низам ва билим беривню оьр даражагъа етишдирме герек.

– Мен 2-3 яшавгъа чакъы къыйын­лыкъ да, яхшылыкъ да гёргенмен. Алдымда ишлейгенлеге бек къатты да болгъанман, талаплы да болгъанман, тек ону сансымайым, хорлайым, къыйыкъ­сытайым деп бир де айланмагъанман. Болгъандыр кемчиликлер де. Тек адамлагъа яман болсун деп гьёкюнме чакъы бир зат да этмегенмен. Шогъар сююнме де сююнемен. Бирдагъы зат, биревню алдына барып баш да урмагъанман, – деди ол, яшавда  бир сама гьёкюнеген ишинг болгъанмы деп сорагъанда.

 

Натижаны орнуна

 

Абдурагьим Дагъыс­танны Гьукуматыны башчысына нече керен гёрсетилсе де, шогъар чатакъ салагъанлар кёп болгъан. Ол не ерде ишлесе де, оьзю­ню намусуна кем тиеген затны этмеген, миллет аралыкъланы беклешдирген.

Районну халкъы да ону Дагъыстанны Оьр Советини депутаты этип бир ва Халкъ Жыйыныны депутаты этип де 2 керен сайлагъан. Ол «Дружба народов», «Дагъыстан Рес­публиканы алдындагъы лайыкълы къуллугъу учун» ва Макаренкону атындагъы орденлер, кёп санавдагъы медаллар булан савгъатлангъан, Да­гъыс­танны ва Россия Федерацияны ат къазангъан экономисти, экономика илмуланы кандидаты.

Адам терекге ошай деп айтыла. Тамуру – ону дюньягъа гелгенлиги, бою – адам оьзю, емишлери буса – оьзюнден сонг къалгъан иши, аты. Абдурагьим Бексолтановну терек булан тенглешдирсек, тайпасы-асил, кёп адамгъа ёл гёрсетген, къайсы адамны да къыйынына-тынчына табулгъан, ишлерин ва атын айтсакъ, гележек нече наслугъа да айтма зат бар. Не деп айтсакъ да, терекни беклиги тамурларындан геле.

Не яндан да англаву бар бу адам, оьзюню алдында ишлейгенлеге халкъгъа яхшылыкъ этмекни тапшуруп тургъан.  Эгер де адам оьзю де шолай тюгюл буса, шолай тапшурувланы берме болмай. Башгъалагъа къуллукъ этмей туруп, оьзюнг насипли болма бажарылмай.

Абдурагьим Бексолтанов оьзю гьакимлик юрютеген вакътиде, сюйсе о перестройканы яда пачалыкъны алышынагъан заманы болсун, районну халкъыны бирлигин болдуруп тургъан. Алда да ва гьали де, биз билеген кюйде, эгер де Хасавюрт бойда парахатлыкъ буса, сав Дагъыстанда да парахатлыкъ бола.

Оьзюню бажарывлу­гъу­на гёре ону аты «Россияны инг яхшы адамлары» деген энциклопедиягъа гирген. Ол – Хасавюрт шагьарны ва районну гьюрметли ватандашы.

Гёрер гёзге 10-15 йыл аз берсек де, Абдурагьим Абдулзагьировичге июльну 10-нда 80 йыл битди. Шо юбилейни де ол савлукъда къаршылай. Биз де огъар­ насипли къысмат ва савлукъ ёрайбыз!

 

Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.