Табиатны сырлары кёп деген калималар аз айтылмай. Шолар чалынагъан кюй энни къулакъланы онча къакълыкъдырмайгъан да болгъан. Амма къолай агьамият берсек, шо генг англав да дюр. Биз яратылгъанлы табиатны тёрюнде турсакъ да, бир-бирде шону булан янгыз инсанны тюгюл, кюллю махлукъну бирлиги барны унутабыз.
Адамланы гьалиги девюрдегилери табиатдан кёп магьрюм, кёп ариде. Ондан жанлы дарс алмакъны, ону аямакъны гьайын аз этеген болуп къала тура деген ойлар къолай эси булангъы адамланы рагьатсызландырмай да тюгюл.
Мактапда табиат дарсланы гечегенде алдын бизге табиатда бары зат бир-бири булан байлавлу ва бир-биринден гьасил де дюр деп уьйрете эди. Мисал учун айтсам, бёрюлеге муаллимибиз табиатны «санитарлары» дей эди. Йыртгъыч гьайван-малны «жазачысы» деп де англатыв бере эди. Тек неге буса да бёрю эжелде тюрк къавумларда сыйлы белги болгъан.
Бёрю къавумну яшайгъан кююне, табиат битимлерине къарагъанда, нечакъы йыртгъыч буса да, огъар гьюрмет этмей де болмайсан. Муна мен айтагъан шо гийик гьиллачы да дюр. Гьакъыл ёкъ буса, гьилла ойлашма да бажарыламы экен дагъы?!
О мурдар этден жиргене. Ачындан оьле тура буса да оьзге йыртгъычлар йимик, порслангъан этни ашамай.
Тамаша тюгюлмю, бёрюлер къардаш къангъа къошулмай. Оьзге жанлар йимик тюгюл, къардашлары булан яшавлукъ ёлдаш болувдан бек сакълана. Шону учун да эркек бёрю биле балалар гьакъ кюйде оьзюнюки экенни ва оланы къоралап, тарбиялап оьсдюрювню бек гьайын эте.
Олар къартайгъан ата-анасына бек гьюрмет де ва къуллукъ да этелер. Бары да жанланы арасында янгыз бёрюлерде бар шо адат. Къартлыгъындан гьав этип болмайгъан бёрюлер оьз ининде парахат туралар. Олагъа азыкъны балалары гелтирип берелер.
Токъташдырылгъан маълуматлагъа гёре, бёрюлени сынавлу тайпалары оьзлени уясына ювукъда ерлешген къошлардагъы маллагъа тиймей, гьав этмей дейлер. Себеби – ахыры бир гюн мал еси оьч алма, бёрюлени оьлтюрме айланажагъы. Оьч дегенде, бёрюлер оьзлени агъа-инисин, къызардашларын оьлтюргенлерден оьч алма амракъ бола деген хабарлар да бар.
Абдулла ЗАЛИМХАНОВ.
