Къатынгишилер — Уллу Ватан давда

Патимат Ибашева 1920-нчы йылда Тёбен Жюнгютейде тувгъан. Буйнакск шагьарда школаны тамамлагъанда Магьачкъаладагъы медицина техникумгъа тюшген. Шону охуп битдиргенде яш къызны Эрпелидеги медицина пунктну заведующийи этип белгилей. Ол чакъны гьалына ва гече-гюн деп къарамай аврувланы уьс­тюне бара. Арадан кёп де гетмей, ол юртда сююмлю адамланы бириси бола.

Уллу Ватан дав башлангъан биринчи гюнлерде ону медицина къуллукъчулар булан бирге фронтгъа йибере.

Патиматны Львов областда ерлешген асгерлени баталь­онуну медицина пунктуну заведующийи этип сала. Къыргъын давларда гьар гюн оьлегенлер юзлер булан бола буса, яралангъанланы санаву минглерден де оьте. Шоланы ерлешдирмеге, бакъмагъа, тарыкълыларына операциялар этмек учун замандан къайры да касбучулар да етишмей. Шону учун нечесе суткалар булан аякъ уьстде турма тюше. Бир мюгьлет болгъандокъ, юхлама къарайлар. Львов областда совет асгерлени сюймейгенлер кёп чю, олар да пис ишлер этип, гьалны дагъы да бузукъ эте.

1941-нчи йылны гюз айларына Патимат 138-нчи  айры атышывчу бригаданы байлавлукъ батальонуну фельдшери бола. Шо йылны ахырында бригаданы Севастопольну якълама йибере. Немислер шо шагьарны алмакъ учун кёп гючюн сала. Минглер булангъы яралылагъа къарама касбучулардан къайры, дарманлар, гьатта яраларын байлама бинтлер ва марлилер етишмей.

1942-нчи йылны июль айын­да совет асгерлеге бу агьамияты булангъы шагьарны къойма тюше. Яралылагъа къарайгъан Патимат оланы ташлап къойма болмай. Ол шагьардан гетме болмагъан минглер булангъы асгерчилер булан Севастопольда къала ва есирликге тюше.

Авур яралангъанланы немислер гюллелей, къалгъанларын Бахчисарайны боюна, сонг Симферопольгъа  чыгъара. Патимат шонда Буйнакск шагьардан чыкъгъан ва есир болгъанлар булан таныш бола.Олар бирге ва бир-бирин якълап туралар. Тегенек телни ичинде кёп къыйынлыкълар гёрген есирлени вагонлагъа миндирип Германиягъа йибере.

Башлап оланы Зоэст, сонг Равенсбрюк деген шагьардагъы тиштайпаланы конц­лагерине йибере. Немислер къараявуз къызъяшны гёрюп, жугьут деп Патиматны газ печге ташламагъа айыргъан.  Ол бусурман экенни ва къумукъ миллет экенни билип, артда сав къойгъан.

Мунда Патимат немислени коммунистлерини башчысы Эрнст Тельманны къызардашы Роза Тельман булан да таныш болгъан. Есир болгъанлар кёп къыйынлыкълар гёрелер, тек Тенгир буланы оьлюмден сакълай.

1945-нчи йыл 25-нчи апрельде совет танкистлер шо конц­лагерни есирлерин азат эте. Концлагерде табушгъан буйнакскили Клавдия Денисова, Анастасия Белянова, Клавдия Поветьева, Клавдия Макарова ва Патимат Ибашева эсен-аман къайталар  ва кёп йыллар къурдашлыкъ юрютюп де туралар.

Патимат Ибашева кёп юбилей савгъатлар алгъан, тек шоланы арасындан «Севастопольну аманлыгъын сакълав учун» дегени айрыча азиз болгъан.

Давдан сонг Патимат Дагъыстанда биринчилерден болуп «ветеринар илмуланы кандидаты» деген ат алгъан Агьмат Алтаевге эрге чыкъгъан. Олар 4 авлетни тарбиялагъан, уьйлю-эшикли ва билимли этген.

Патимат узакъ йыллар Магьачкъалада савлукъ сакълав идараларда ишлеген.

Ол  гечинген ва тахшагьарда гёмюлген.

Къарабудагъгент райондан Уллу Ватан давда 10 минг адам ортакъчылыкъ этген. Райондан шо къанлы давларда эргишилер булан янаша дав этген Мадина Фаттагьовна Валишева да бар.

Мадина Фаттагьовна 1923-нчю йылда Аштархан шагьарда тувгъан. Оьзюне 7 йыл бола­гъанда атасы гечине ва анасы 8 яшын да алып,  Дагъыстангъа геле. 1931-нчи йылда Мадина Къарабудагъгентдеги толма­гъан орта школада охуй. 1939-нчу йылда 8 класны битгенде, ол Буйнакск шагьардагъы совет сатыв-алыв техникумгъа тюше, тек ону охувун башлангъан Уллу Ватан дав бёле. Мадина комсомолну район комитетине гелип, фронтгъа йибермекни тилеп арза яза. Арза къабул этилмей, студентлени буса гьарисин оьзлер яшайгъан юртлагъа ишлеме йибере. Мадина да Къарабудагъгентдеги аманат кассаны контролёру болуп ишлеме башлай. Шо вакътиге Валишеваланы агьлюсюндеги уланлар  давгъа гете. Уланкъардашы Умарны давгъа алгъанда, Мадина бир ерде туруп болмай, янында болма сююп, арзаларын янгыдан язма башлай.

Дав Дагъыстангъа ювукълашгъанда ону арзасы артда да къабул этиле ва Мадинаны 9-нчу атышывчу дивизияны къызлардан къурулгъан 714-нчю зенит-артиллерия полкуна йибере. Шо дивизияда кёп дагъыстанлы къызлар болгъан.  Бир нече ай да уьйретип, къызланы давгъа сала, олар Моздок фронтда самолётлагъа къаршы дав этелер.

Мадина Фаттагьовнаны эсделиклери булан таныш болабыз:

«Мени бир керен дав матагьлар бар складлагъа къаравулгъа салды. Сырылгъан иштан ва фуфайка гийгенмен, аягъымда солдат этиклер, къолумда автомат. Бирден къарны  хыртыллайгъан тавушу эшитилди. Къашкъаралып гелеген вакъти. Ариде сюйкеле, чаба туруп гелеген 2 адамны гёрдюм. Немислер болуп чыкъдылар. Оьрге автомат атдым, тезликде кёмек гелип, шоланы экисин де тутдукъ, оланы артындан гелегенлери къачдылар».

Булай ва башгъа дав агьвалатлар 3 йылны ичинде нечесе керен болгъан. Мадина дав эте туруп, Румыниягъа ерли баргъан. Шо пачалыкъны Яссы деген шагьарын алагъанда къатты давларда ортакъчылыкъ этген. Уьстюнлюкню гюнюн Румынияны Дарахой деген шагьарында къаршылагъан.

Давда гёрсетген къоччакълыгъы учун Ватан давну 2 даражалы ордени ва кёп санавдагъы медаллар булан савгъатлангъан.

Давдан сонггъу йылларда Мадина Фаттагьовна башлапгъы класланы яшларын охутуп ишлеген. Юртдагъы Абдурашит деген татар улангъа эрге баргъан ва олар 2 къыз, 2 улан тарбиялагъан. Уланлары 40 ва 60 йыллар болагъанда гечингенлер, Сания буса Аштарханда эрге баргъан ва кёп йыллар школада математика дарсланы юрютюп тургъан.

Агьлю яшавун Къарабудагъгентде къургъан ва анасыны ёлун танглагъан къызы  Надия Абдурашидовна Исрапилова Дагъыстанны ат къазангъан муаллими, насигьатчы анасыны гьакъында кёп тюрлю хабарлар айта.

– Анабыз 1998-нчи йыл гечинди. Ол яшлар булангъы ёлугъувларында: «Дюньяда дав болмасын учун бек къаст этме герек, мен билемен Уьс­тюнлюк нечик къыйынлыкъда алынгъанны», – деп бола эди, – дей ол мени булангъы лакъыр­ында. – Тарыкъ болса къатынгишилер авлетлерини ва Ватаныны аманлыгъын сакъламакъ учун гьар даим де гьазир болма герек деп де къоша эди. Ол оьзю­не гёрсетилген оьмю­рню юреги айтагъан кюйде яшап гетди, шолай бизге де васият этген. Ингдеси – Ватанын сюймек, шону парахатлыгъы учун къаст этмек, тарыкъ болгъанда жанын да бермек. Биз де анабызны васиятына амин болуп яшама къаст этебиз.

 

Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.