9 Май. Бу йыл да Уллу Уьстюнлюкню гюнюн белгилейбиз. Мени учун да инг де сыйлы байрамланы бири деп толу ихтиярлы кюйде айтаман. Неге тюгюл, Ватаныбызны немис-фашистлерден азат этип, шо Уллу Уьстюнлюкге етишмек учун 27 миллионгъа ювукъ жагьиллени  жанлары къурбан болгъан. Ондан къайры да, шо миллионланы ичинде  мени чинк де ювукъ бир нече адамларымны да къошуму бар, олар да дав майданлардан къайтмай эсделик ташлагъа айлангъанлар.

Тюзю, шо гюн юрегимни теренине ерли сююнч булан бирче тарланыв, сагъыныв гьислер елеп ала, гёзьяшларым тамагъыма тыгъыла. Айрокъда давгъа багъышлангъан кинолагъа къарасам, шону оьртенинде жанлары къыйылгъан бойлу-сойлу, исбайы уланларыбыз-къызларыбыз бир-бирлетип гёз алдымдан оьтеген йимик гьис этемен. Янгыдан юрегим ярылып, тилим-тилим бола. Оланы арасында гюмезли кёкню бийлеп  учмагъа талпындырагъан, яврунларым–эки де уллатамны, улланаларымны гёз ачгъандагъы ярыкълары–азиз амалларын, лап да ювукъ дос-къардашымны гёрме, оланы къысып къучакълама сююп, жаныма  гьалеклик тюше.

Оьчлюкню-оьжетликни отун оьрчюкдюрген  дав бир де къаравулланмагъан кюйде, шончакъы ожакъгъа уллу къайгъы къопдурду, нечакъы аналаны юрек майларын иритди, нечесе гиччипавланы етимликге тарытды, нечакъы мелте йимик, ярланы майырып алардай гючю булангъы уланланы хыялларын къара топуракълагъа дёндюрдю, нечакъы олжаланы къабакъалларда, орамбашларда гёзлейгенлерине  арт берме къоймай къатдырды. Муна шу пашман ойлар байрам гюнде де  юрегимни назик къатлавларына ерли  хозгъатып, мени гьакитип йибере.

Уллатам Умар гиччинев сабий къызы Аминатны (мени анам), ата-анасын улланама аманат этип давгъа барма гьазирленегенде, эсделикге суратлар чыгъаргъан болгъан. Насипсизге таш явар дегенлей,  гьатта шо сама да къурашмай, суратлар  бузулуп къалгъан.

Гьар йыл 9 Майда белгисиз тас болгъан уллатам Умар къайдан буса да бир ерден чыгъып гелип къалса ярамаймы экен деп ойлашаман. Хыйлы керенлер ону гёзю-къашы нечик болгъан экен, кимге ошай эди экен деп бет келпетин суратлама къарайман. Уллаталарыны тизлеринде олтуруп,  балгьамлы къучагъына сыйынып, оланы къужурлу хабарларындан таза дегенче илгьам алып, дериядай зор терен сююв дюнь­ясында эркин кюйде гезеп оьсген торунларына оразлылар, девлетлилер демеге сюемен.

Бир тирет, ойгъа батгъан,  гюнагьларындан Аллагь гечсин, улланам Узлипатгъа (огъар Упакъ деп айта эдик): «Упакъ, нечик буса да бир къумукъ йыр, сарын билемисен?»–деп сорадым. Ол бек оьзюн саламатлы кюйде тутагъан, юрегиндеги дертин-къыйынын биревге де чул  билдирмей , ичине ютагъан  къатын эди. Соравума тамаша болуп: «Нетесен билсем де, билмесем де, о сагъа негер тарыкъдыр?»–деп мурадымны англама сюйдю. Артда мен арчылмайгъанны гьис этип, бир де эшитмеген сарынны айтды. Шонда шулай сатырлар бар эди:

Алаша булут, увакъ чыкъ

Сирив яйдым къоллагъа.

Эртен-ахшам къарайман

Сен гелеген ёллагъа. 

Шону эшитгенде, не буса да бир тамаша юрегим  жымырлады, къысылды, челтирни есири болгъан  тарланкъуш йимик, бир бу якъгъа, бир о якъгъа тырпыллама  башлады.  Оьзюмден пурмансыз гёзьяшларым агъылып гетди. Къарагъанда, давдан сонг 60 йыл оьтген буса да, гьали де Упагъым бир де умут уьзмей уллатамны гёзлей деген ой гелди. Эгер шолай экенни алданокъ билген бусам, йыллар бою таркъалмай, сызлап турагъан ачылгъан ярасына туз къуюп, жанын ачытдырмас эдим деп гёнгюм бузулду. Огъар бек язы­гъым чыгъып, къарным чюйре айлангъандай болду.  Неге тюгюл, анам хабарлагъан кюйде, олар бир-бирин бек ушатып къошулгъан болгъан. Ондан къайры да, уллатам давгъа гетегенде, Упакъгъа 27 йыл битген. Ол дагъы биревге де эрге бармады, оьз-оьмюрюне уллатама амин кюйде къалды.

Умар белгисиз тас болгъанланы сыдырасындан  чыкъмагъан. Гьали буссагьатда да бир ерде де аты-чуву да эшитилмей, пелен ерде табылгъан деген хабар да ёкъ. Огъар  гьасиретлигимден янгыдан Упагъымны къызгъана туруп: «Уллатам нечик адам эди, кимге ошай эди?» – деп сорадым. Ол магъа кюстюнлюкню теренине башын чомагъандай: «Дюньяны уьстюнде олай эренлер къалгъанмы  экен? Ажайып къалгъан буса. Бар буса да, нечакъы да къытдыр. Умаргъа къара, Аминатгъа къара, экисини де  юзлери  бир-бирине парх бере», – деп жавапланды, талчыкъды, янгыдан ойгъа батды. Мен ону мунглу кюйде терезеге  тикленген гёзел гёк гёзлерин айырма  сююп: «Упакъ, сени бир де гьёкюнчюнг ёкъдур? Татывлу яшагъансыздыр?»– дедим ва ондан  маслагьатлы жавап къаравуллап,  бетине  телмирип, тымыйып токътадым. – Сен де соравлардан къанмайсан, топлап жыйып тургъанмысан?–деп тавушу бираз янгырып гетди. –Аз яшасакъ да, асил яшадыкъ. Бек масхарасы булангъы йыбав этме  сюеген хасияты бар эди. Алып мандолинин де согъуп, йырлап йибере эди. Гьей деп айтып, магъа урушгъан адам да тюгюл эди. Амма бир керен чи ону  ачувун чекелерине чыгъаргъан эдим.

Бир гюн Аминатны да юхлатып, догъама шере берип тура эдим. Бираз ери къалгъанда яш уянып, йылама башлады. Огъар да къулакъасмай, шеремни битдирип къоя­йым деп,  гьаракат этип тура эдим. Къарайман, къырдан  елдей болуп алгъасап Умар геле. Яшны йылав тавушун эшитип, къабагъалданокъ магъа къарсалама башлады. Яхари, сени уьюнг йыгъылмагъыр,  яшны да улута туруп,  шеренг тарыкъмы магъа деп, къолумдагъы китирни юлкъуп алып, жабаргъа уруп, къуруп битмеген догъамдан аякъги­йимлери булан юрюп, къопчутдуруп, ярамайгъанын чыгъарды. Агъына-гёгюне къарамай,  тувра уьйню ичине гирип, яшны къагъып къолуна алып, йылавун басылтма айланды. Къара гьали,  къыйыным бир кепекге чыкъды деп, ичимден огъар хонтурлангъан эдим. Къайдан да къабундум. Шо да эсимден таймай. Давгъа деп алгъасап,   Гьажибулакъ кёпюрге етишип турагъан адамны токътатып: «Умар, сен гьали гете турасан. Аллагьны ишин ким биле, айтгъаным-къойгъаным, хатирингни къалдыргъаным бар буса, менден гечип къой, мен де сенден гечемен»,– деп  ону къанын бузду, къанкъуюлгъур тилим.  «Вагь, чаба-ёрта туруп, недир сен айтагъан? Нете, мен оьлме бараманмы? Гечмес йимик,  не этгенсен магъа. Мен гечгендей, Аллагь да сенден гечсин. Дав шунда Украинагъа етишген деп айта, узакъ къалмай битер. Ондан гелгенде акъ сыйырыбызны да сатып, арт якъда уьйлер тургъузарбыз» деген эди. Гьай, гьай, муна шулай затгъа айтадыр ажжаларыбыз–инбашда, муратларыбыз тавбашда деп. Менде умутну оту янгъан сонг,  парахат да болгъан эдим. Геч деп айтып, ону гёнгюн бузгъаныма бек гьёкюнемен, шо сёзлерим къаратегенек йимик,  юрегиме чанчылып къалгъан. Магъа не тарыкъ эди шолай айтмагъа, не къурсакъ аврув бар эди. Шону унутма болмайман, эсиме тюшген сайын,  от къуюла ичиме,–деп улланамны гёзлери сувлангъандай йыртыллады. Бираз шып болуп: «Къайсына-бирине ичкъынайым, бир якъдан ожагъымны орта багъа­насы, бирдагъы якъдан къаным-жаным, гёз ачгъандагъы ярыгъым, пирах йимик, тюкюрмей къарамасдай исбайы азиз амалым–Гьайдарбек. Гелешинген къызы да къалды бозарып, чёгюленип. Гьайдарбегим де гетген сулагь ютгъандай   денгизлени тюбюне балыкълагъа азыкъ болуп. Анасы ярылсын ону, нече де насипсизлерден болгъанбыз. Экибиз де анабызны бетин танымай бир-биревге исинип оьсген эдик. Моряк эди, Къара денгизге эливаш немислер  бомбалар ташлап, гемесин батылтгъан деп хабар гелди. Денгизни уьстю шапкалардан толуп къалгъан болгъан дей. Биргине-бир амалым, жанмукъамда не эсине гелди экен. Ону яннавурунда табылмагъаныма ич-баврум гюе. Гьай пана дюнья.

Салигь десенг, Умарны иниси, гелин де, гелин деп мени авзундан тюшюрмей эди. Давдан йибереген  гьар кагъызында эсгере эди. Бириси болмаса, бириси сама къайтмас экен,–деп улланам агь ургъандай болду. Мен де огъар къарап, гёзьяшларым бувуп,  къаркъарам бир тамаша бошагъан йимик болду. Ахырыда, тахтамекден туруп, бир затны багьана этип гьавагъа чыкъдым, теренден тыныш алдым. Шондан сонг дагъы огъар сорав бермедим.

Бир керен школабызда Уллу Уьс­тюнлюкге гьазирлик гёрюлюп тура эди. Бизин барыбызны да бир уллу класгъа  жыйып,  юртубуздан давгъа гетип, шондан къайтмагъанланы гьакъында  пионер вожатыйыбыз таъсирли  кюйде  хабарлап тура. Ол пеленлер ортакъчылыкъ этип, медаллар къазанып гелген. Олар бизин оьктемлигибиз  деди. Сонг артын тёшлей туруп: «Яшлар, бизин юртда бир къатынны 3 эркъардашы да, эри де давда къалгъан»,–деп айтып битгенче, барыбыз да бир-биревге къарап йибердик.  Ким экен о деп языгъыбыз чыгъып гетди. Сонг узата туруп: «Шо къатын сизин булан бирче магъа тынглап турагъан Пахуну улланасы–Илмуханум»,–деп мени тургъузду. Мен буса абдырагъан кюйде эретургъанман.  Шо заман оьзге яшлар булан бирче  атамны атасы Иса да, ону анасы, мени де улланам Илмуханум абамны да 3 эркъардашы дав эллерден къайтма­гъанны биринчилей эшитдим.   Школадан  гелгенде, баягъылай,  уьйдегилеге  соравларым  башланды.

Яшда гёрген яшынмас деп, абамлагъа тут ашамагъа баргъанда, гьаманда йимик, ол  гюнжувакъда олтуруп, заманда бир албетге де багъып, оьз-оьзюне гёнгюревлер этип, сарнап йылайгъаны гёз алдыма гелди. Уьч де эркъардашы да, уллатам Иса да давну ялынында  экенге  къай­гъырып йылайгъанны  шо гюн англадым.  Оюн-масхарамы бир къарында ятгъан 3 амалын ва сыр чечеген агьлю ёлдашын тас этмеге. Айрокъда къатынгишиге гётермеге нечакъы бола буса да  авур къайгъы, Яратгъаныбызгъа уллу болуп бармасын. Абам  Дадам, Бийсолтан, Алимсолтан  деп, бир-бирлетип, атларын айтып, авзундан бал тамдырып , билегенин яшлагъа хабарлай эди. Эркъардашларыны инг де гиччиси 16 йыл битгенде,  гёнгюллю кюйде фронтгъа гетген.

«Снайпер Ациев» (оланы фамилия­сы) деп тезде «Дагестанская правда» газетде командири язып чыкъгъан гиччирек макъала да бар. Онда огъар Солтан деп къойгъан, амма Алимсолтанмы яда Бийсолтанмы гьалиге билмейбиз. Къайсы буса да, бизин учун башгъа тюгюл. Ол  Украинаны Вишнёвка деген посёлогунда бир немис офицерни ва 10 солдатны оьлтюрме болду, нечакъы да къоччакъ улан эди  деп белгилеп, ата-анасына баракалла билдирген. Мени оланы гьакъында айрыча макъала язмагъа хыялым бар, Аллагь буюрса.

Гертиден де, уллулар умут уьзмек де, оьлген де бир деп негьакъ айтмагъан.  Улланаларым   ахыр пусу чыкъгъанча ичинден   янып тургъанны мен эс тапгъанда англадым. Бугюн буса мен де  белгисиз тас болгъан уллатам Умар сес берер деп къулакъасгъанман.

Мен гьаманда бизин ярыкъ яшавубуз, гележегибиз учун душмандан тартынмай игит  кюйде ябушгъан давну ортакъчыларына къарап, оьзю­мню уллаталарымны гёремен, миллетин айырмайман, олардан сююнемен, къуванаман, алгъыш этемен, оьктем боламан. Имканлыкъдан пайдаланып,  барыгъызны да Уллу Уьстюнлюкню байрамы булан къутлайман.

 

Паху ГЬАЙБУЛЛАЕВА.