Кюллю инсаниятны гьалиги гьайсызлыкъларын гёргенде, шунча багъыйлы ер шарны гёре – багъа пата-пурхун чыгъарып къоймаса яхшы эди деген авур ойлагъа батасан. Гертилей де «гьампалыкъны» вирусу къабунгъан кёп санавдагъы тайпалар ерни уьстю булан тюбюн дагъы ярлыкъсыз хотгъай, тонай… Шону онгсуз таъсири тийип тюгюлмю дагъы Ер алжап, азып барагъаны.

 

Амма тюз яшав къурмагъа белсенсе, бу дюнь­яны оьзю инсан йимик багъыйлы да, хадирли де этмеге гючю чатар йимик дагъы бир жан да ёкъ.

Энни дагъы оьзгелерин айта турмай, гьар инсан 1 яда 2 терек гёмюп къойса да ерни юзю нечик яйнап къалажакъ эди, гьава да нечакъы демли ва эмли болажакъ эди дагъы!? Иш гьакъыкъатда шолай торайсын учун, инг башлап адамурлукъну умуми культурасын, тарбия булан англавун камиллешдирме герек. Инсанны ойсуз «басгъынлары» гюч этип тюгюлмю дагъы дюнь­яда оьсюмлюклени нече тюрлю журалары, жан-жаныварны жынслары, орманлар, кёллер артсыз, алсыз кюйде ёкъланагъаны.

Эгер гьакъылын, къастларын тюз якъгъа бурса, инсан оьзюню айланасын пучланма къоймай сакъламагъа, Ерни бир къадар байындырып балкъытмагъа болажакъ эди. Тюзю, инсанны хыйлы затлагъа гючю чатмай да тюгюл чю. Сюйсе ол берекети булангъы умпагьатлы ёллар тапмагъа нечакъы да бола. Шолай ёлланы бириси – яшыллыкъланы къадарын,  оьлчевлерин артдырыв.

Онгайлыкълары къолай топуракълары къыт бизин Дагъыстанда табиатны якълавгъа, орманланы аман сакълавгъа, бавланы кёп салывгъа, сувланы нас­дан къорувгъа айрыча кёп тергев бермекни гележек учун уллу агьамияты бар. Шону гьакълыгъын англама башлагъангъамы экен, билмеймен, артдагъы заманларда бизде янгы бавлар салма мекенли урунгъанлыкъ эс этиле.

Ери гелгенде айтгъанда, бу иш айрокъда Дербент бойларда къастлы кюйде юрюле. Гьалиги вакътиге гелишеген шартлары булангъы нече тюрлю бавлар салынып турагъанны эшитгенсиздир.

Энни эсгерилген шо якъда голубика деген уьлкюлю емиш тереклер уллу авлакълагъа салынгъан. Шолай тайпа бавланы тюзлюк ва гьатта тавтюп бойларда да салмагъа гёрюлеген къаст ёкъ экенин мен тюз гёрмеймен. Ачыкъ экени йимик, тюзлюкдеги онча эркин, арив авлакъланы аслу пайы гьайванмал гюч этип ­дангыллагъа айланып къала тура. Шо ерлени гележегин ойлашмагъа неге ярамай?

Чертлевюк, черника, голубика…бавлар этмеге бизин Буйнакск районну шартлары да онгайлы. Гьалиги  заман шу тайпа емишлер бек алына, багьа да дюр. Эсгерилген бу тайпа емиш уьлкюлер кёп ерни алмай, шоланы къуллукъ аваралары да аз. Адамгъа да шоланы кёп пайдасы бар.

Голубиканы уьлкюню меселинде оьсеген боюну бийиги бир метр ярым бола. Тек шону 2-3 метр бийик оьсеген журалары да ёкъ тюгюл. Емиш десенг – бек бите, шону чёплемеге де оьтесиз онгайлы. Гёзлени гёреген гючюн шайлы артдыра, гёзню увакъ тамурларын арив кюйлей. Давлениени инфаркдан сакъланмагъа яхшы кёмек эте. Ону емишлери дагъы да талав аврувну нече тюрлюсюню алдын алмагъа болушлукъ да эте. Баш майны ишлейген кююн яхшылашдыра.

Мен оьзюм гьеч амал этип болсам, орнатма бала уьлкю тереклер тапсам, бавумну бир боюн тутуп голубика салып къарама сюе­мен. Бу чу дагъы табиатны эмли хазнасы йимик емиш. Балжибинлер де голубиканы бал сувун бек ушатып жыягъаны да кёп затны анг­лата. Баву барны балы бар, сукъланардай гьалы бар.

 

Абдулла ЗАЛИМХАНОВ.

СУРАТДА: голубика бавну бир гёрюнюшю.